Osnovne studije: Linija sistema javnog masovnog transporta putnika

Transcription

1 UNIVERZITET U BEOGRADU SAOBRAĆAJNI FAKULTET KATEDRA ZA DRUMSKI I GRADSKI TRANSPORT PUTNIKA Osnovne studije: Linija sistema javnog masovnog transporta putnika Prof. dr Slaven M. TICA, dipl.inž.saobraćaja Beograd, 018. godine

2 OSNOVNI POJMOVI I DEFINICIJE Linija javnog masovnog transporta putnika (JMTP) je osnovni element sistema javnog masovnog transporta putnika i najniži hijerarhijski nivo u upravljanju ovim sistemom. Linija je deo transportne mreže sistema javnog masovnog transporta putnika na kojoj se obavlja proces transporta putnika po unapred određenim i korisnicima poznatim statičkim i dinamičkim elementima linije i drugim uslovima (trasa linije, definisana stajališta, intervali (polascima) vozila, cene usluga, itd ). MREŽA LINIJA SISTEMA JMTP MREŽA LINIJA PODSISTEMA (VIDOVA) JMTP LINIJA JMTP Slika. Hijerarhija u upravljanju i mesto linije u sistemu JMTP

3 OSNOVNI POJMOVI I DEFINICIJE l a,1 l a, l a,3 l a,n-1 TERMINUS A TERMINUS B l b,n-1 l b,3 l b, l b,1 L Slika. Šematski prikaz linije javnog masovnog transporta putnika

4 KLASIFIKACIJA LINIJA JMTP Prema položaju trase linije u odnosu na centralno gradsko urbano područje linije se mogu klasifikovati na: R - radijalne linije D - dijametralne linije T - tangencijalne linije K - kružne linije P - periferne linije Izbor optimalnog tipa linije prema položaju trase obavlja se na osnovu poznatih realnih linija želja putnika definisanih na osnovu intenziteta transportnih potreba i zahteva u prostoru.

5 KLASIFIKACIJA LINIJA JMTP Radijalne linije - povezuju najkraćim putem centralnu gradsku zonu sa perifernim delovima grada, gde su tokovi putnika najintenzivniji. Dijametralne linije - povezuju dva periferna dela grada prolazeći kroz centralnu gradsku zonu. Time se centralna gradska zona oslobađa terminusa, i omogućava realizaciju putovanja u centralnoj gradskoj zoni bez presedanja. Tangencijalne linije - povezuju periferne delove grada tangirajući centralnu gradsku zonu, čime se izbegavaju zagušenja i skraćuje vreme putovanja za putnike kojima ciljna tačka putovanja nije u centralnoj gradskoj zoni. Kružne linije omogućavaju unutar zonska putovanja u centralnoj gradskoj zoni čime se rasterećuju ostale linije. Osnovna svrha ovih linija je lak transfer na mreži linija za korisnike koji za svoje putovanje realizuju uz presedanje sa linije na liniju. Periferne linije povezuju periferne zone grada sa satelitskim naseljima,

6 KLASIFIKACIJA LINIJA JMTP Prema intenzitetu transportnih zahteva Osnovne (direktne) linije, koje su karakteristične po intenzivnim i stalnim tokovima putnika. Pomoćne linije - koje rasterećuju osnovne linije na pojedinim deonicama (lokalne linije) ili u pojedinim periodima vremena (usluga u vršnom časukomjuter servis). Prema režimu stajanja vozila na stajalištima Standardne linije - kod kojih vozila staju na svim stajalištima duž trase linije. Ubrzane (poluekspres) linije- kod kojih vozila staju samo na određenom broju stajališta. Brze (ekspres) linije - kod kojih vozila staju samo na početno završnim stajalištima, odnosno terminusima linije.

7 Prema položaju trase linije u odnosu na saobraćajnicu

8 KLASIFIKACIJA LINIJA JMTP Prema vidovima (podsistemima) JMTP AUTOBUSKE TROLEJBUSKE TRAMVAJSKE LIGHT RAIL SYSTEM METRO PRIGRADSKE ŽELEZNICE

9 KLASIFIKACIJA LINIJA JMTP Ako liniju poatramo kao sistem, sa aspekta upravljanja postoje dve grupe elemenata kojima se linija javnog masovnog transporta putnika može kvantitativno definisati u prostoru i vremenu: STATIČKI ELEMENTI LINIJE ili ELEMENTI STRUKTURE LINIJE, predstavljaju elemente koji se ne menjaju u određenom-dužem periodu vremena u normalnom režimu rada linije. DINAMIČKI ELEMENTI LINIJE ili ELEMENTI FUNKCIONISANJA LINIJE, predstavljaju one elemente linije čijom se promenom u skladu sa trensportnim zahtevima i projektovanim kvalitetom usluge vrši optimizacija funkcionisanja linije.

10 KARAKTERISTIKE LINIJE U PROSTORU - (Statički elementi linije) 1. Trasa linije sistema javnog masovnog transporta putnika predstavlja unapred definisani put kretanja vozila između dve tačke. Kategorije (tipovi) trasa linije Kategorija (tip) trase C Tip trase C su saobraćajnice sa mešovitim saobraćajem na kojima vozila sistema javnog masovnog transporta putnika dele sudbinu saobraćajnog toka sa ostalim dinamičkim saobraćajem. Na ovom tipu trase vozila sistema javnog masovnog transporta putnika mogu da imaju prioritete (žute trake, posebni svetlosni signali)

11 KARAKTERISTIKE LINIJE U PROSTORU - (Statički elementi linije) Kategorija (tip) trase C-1 Trasa je izvedena na površinama kojim se saobraćaju vozila sistema javnog transporta putnika zajedno sa ostalim vidovima saobraćaja (putničkim automobilima, biciklima i pešacima). Ukrštanja sa pešačkim tokovima regulisana su obeleženim pešačkim prelazima. Kategorija (tip) trase C- Vozila sistema javnog masovnog transporta putnika kreću se u posebnoj izdvojenoj traci (žuta traka), koja nije fizički podužno odvojena od ostalog dinamičkog saobraćaja. U određenim slučajevima pristup ovoj trasi može biti omogućen vozilima sa prioritetom (hitna služba, taxi, policija, vatrogasci) ili posebnim vozilima u striktno definisanim vremenskim periodima u toku dana (dostavna vozila i sl.). Kategorija (tip) trase C-3 Kod ovog tipa trase vozila sistema javnog masovnog transporta putnika i pešaci dele iste saobraćajne trake. Ostalim motornim vozilima, a često i biciklima je zabranjeno kretanje tim trakama, osim na ukrštajima raskrsnicama.

12 KARAKTERISTIKE LINIJE U PROSTORU - (Statički elementi linije) Kategorija (tip) trase B Tip trase B su saobraćajnice za vozila sistema javnog masovnog transporta putnika koje su podužno fizički izdvojene od ostalog saobraćaja (ivičnjacima, ogradama, denivelacijom, i sl.), ali sa ukrštanjima u nivou sa ostalim dinamičkim saobraćajem.

13 KARAKTERISTIKE LINIJE U PROSTORU - (Statički elementi linije) Kategorija (tip) trase B-1 Trasa je izvedena u posebnim površinama rezervisanim za vozila sistema javnog masovnog transporta putnika, fizički podužno odvojena zaštitnom ogradom od ostalog dinamičkog saobraćaja. Motorna vozila, bicikli i pešaci se ukrštaju sa vozilima javnog transporta na posebno kontrolisanim mestima. Kategorija (tip) trase B- Trasa je izvedena u posebnim površinama rezervisanim za vozila sistema javnog masovnog transporta putnika fizički podužno odvojena ivičnjacima ili drugom komunalnom opremom od ostalog dinamičkog saobraćaja. Motorna vozila, bicikli i pešaci se ukrštaju sa vozilima javnog transporta na posebno kontrolisanim mestima. Kategorija (tip) trase B-3 Trasa je izvedena u posebnim površinama rezervisanim za vozila sistema javnog masovnog transporta putnika fizički podužno odvojena zelenim pojasom ili sličnim načinom od ostalog dinamičkog saobraćaja. Motorna vozila, bicikli i pešaci se ukrštaju sa vozilima javnog transporta na posebno kontrolisanim mestima.

14 KARAKTERISTIKE LINIJE U PROSTORU - (Statički elementi linije) Kategorija (tip) trase A Tip trase A, ili tzv. izdvojena trasa za vozila sistema javnog masovnog transporta putnika je potpuno kontrolisana trasa bez ukrštaja u nivou ili bilo kakvog dozvoljenog korišćenja od ostalih vidova saobraćaja. Ova trasa može biti površinska, podzemna i nadzemna.

15 KARAKTERISTIKE LINIJE U PROSTORU - (Statički elementi linije). Broj i naziv linije, 3. Smerovi linije: ; =1, 4. Stajališta na liniji: s; s= 1,,... n Broj stajališta na liniji: n st (stajaišta) n n n n st 1 1 st, st,1 st, 5. Međustanično rastojanje (l,s ), predstavlja rastojanje između stajališta (s) i (s+1) u eru linije (). Prosečna vrednost međustaničnih rastojanja na liniji može se iskazati kao odnos sume svih međustaničnih rastojanja na liniji i ukupnog broja međustaničnih rastojanja na liniji (n d ), odnosno l s 1 n 1 s1 n d l, s 1 n L st,

16 KARAKTERISTIKE LINIJE U PROSTORU - (Statički elementi linije) 6. Srednja dužina linije L (km) predstavlja rastojanje između početne i završne stanice (terminusa) linije. Dobija se računski kao izvedena veličina na osnovu rastojanja između terminusa u jednom eru (L 1 ) i drugom eru (L ) linije, odnosno kao srednja vrednost zbira svih međustaničnih rastojanja u oba era linije, odnosno: L 1 L s 1 n l, s DALJINAR je dokument propisan i definisan Zakonom koji objedinjuje većinu statičkih elementa linije javnog transporta putnika. Zakonom o prevozu u drumskom saobraćaju (Sl. Glasnik RS br.46/95, 66/001, 61/005,91/005, 6/006 i 31/011) daljinar se definiše kao...akt kojim se utvrđuje udaljenost u kilometrima sa minimalnim vremenima vožnje autobusa između autobuskih stanica, odnosno autobuskih stajališta na određenoj relaciji, i osnova za izradu i registraciju redova vožnje u međumesnom transportu putnika u Republici Srbiji.

17 KARAKTERISTIKE LINIJE U PROSTORU - (DALJINAR LINIJE)

18 KARAKTERISTIKE LINIJE U VREMENU - (Dinamički elementi linije) Parametri kojima se kvantitativno definišu karakteristike funkcionisanja linije javnog masovnog transporta putnika, odnosno kretanje vozila na liniji u toku jednog obrta (npr. od terminusa do istog terminusa), prikazani su na dijagramu put-vreme. Tp 1 Tp (B) tt (B) (4) tz (A,4) tz (B,4) tv (4-B) tv (B-4) (3) tz (A,3) tz (B,3) tv (3-4) tv (4-3) () tz (A,) tv (-3) tv (3-) tz (B,) (A) tt (A) tv (A-) tv (-A) T1 T To Slika. Dijagram put vreme u toku jednog obrta vozila

19 KARAKTERISTIKE LINIJE U VREMENU - (Dinamički elementi linije) Vreme vožnje između stajališta (s) i (s+1), u eru linije (): tv,s (min) Vreme vožnje između stajališta predstavlja vremenski period u toku koga se vozilo kretalo između poatranih stajališta na liniji uključujući sve vremenske gubitke usled uslova saobraćajnog toka (vremena stajanja na semaforima ili vremenski gubici usled zagušenja, i sl.). Vreme vožnje između dva terminusa u eru linije : Tv (min) nst, 1 T t v v s1, s Vreme vožnje na liniji: Tv (min) T v 1 1 n st, s1 1 T t v v, s

20 KARAKTERISTIKE LINIJE U VREMENU - (Dinamički elementi linije) Vreme zadržavanja vozila na stajalištu (s) u eru linije (): tz,s Vreme zadržavanja (čekanja) vozila na stajalištu predstavlja vremenski period u toku koga se obavi izmena putnika na poatranom stajalištu (ulaz-izlaz putnika). Ukupno vreme zadržavanja na svim stajalištima u eru linije () : Tz nst, 1 T z t z s1, s Ukupno vreme zadržavanja na svim stajalištima na liniji (oba era): Tz T z 1 1 n st, s1 1 T t z z, s Vreme zadržavanja vozila na terminusu (t t, ) linije u eru () predstavlja vremenski period koje vozilo provede na poatranom terminusu (promena era kretanja vozila, lako čišćenje, zamena saobraćajnog osoblja i sl.).

21 KARAKTERISTIKE LINIJE U VREMENU - (Dinamički elementi linije) Ukupno vreme zadržavanja na terminusima linije: T t T t t t 1 Vreme prevoza u eru () linije predtavlja predstavlja vremenski period u toku koga se vozilo kretalo između dva terminusa na liniji uključujući sva vremena vožnje između stajališta i vremena zadržavanja vozila na svim stajalištima u poatranom eru linije : T p, T p T v T z n st, s1 1 t v, s n st, s1 1 t z, s Vreme prevoza na liniji: T p T p T v T z 1 n st, s1 1 t v, s 1 n st, s1 1 t z, s

22 KARAKTERISTIKE LINIJE U VREMENU - (Dinamički elementi linije) Vreme obrta na liniji - T o (min) Vreme obrta je vremenski period između dva uzastopna polaska istog vozila sa određenog stajališta na liniji (obično sa terminusa linije): T o T p T t T v T z T t 1 n st, s1 1 t v, s 1 n st, s1 1 t z, s 1 t t

23 KARAKTERISTIKE LINIJE U VREMENU - (Dinamički elementi linije) Broj vozila na radu (N r ) - predstavlja ukupan broj vozila na radu na poatranoj liniji javnog gradskog transporta putnika svih tehničko-eksploatacionih karakteristika u karakterističnim periodima vremena, odnosno: N r gde je: N r k n N k 1 r k Zmer T m k ik o [vozila] - broj vozila na radu na liniji određene tehničko-eksploatacione grupe (k) Z mer - merodavni protok putnika u karakterističnom periodu vremena (putnika/h) T o vreme obrta u karakterističnom periodu vremena (minuta) m - Kapacitet transportne jedinice (modula) - (mesta/vozilu) k ik - Koeficijent iskorišćenja mesta (zahtevani nivo komfora na liniji) Interval: i (min) Interval je vremenski razmak između prolaska dva uzastopna vozila (vozila koja se slede) kroz karakterističnu tačku-presek linije. i T N o r [vozila] [min]

24 KARAKTERISTIKE LINIJE U VREMENU - (Dinamički elementi linije) Frekvencija (učestanost ili protok vozila): f (vozila/čas) Frekvencija predstavlja broj vozila koji u jedinici vremena prođe kroz karakteristični presek linije. Frekvancija praktično predstavlja računski broj vozila koji u jedinici vremena prođe kroz karakterističnu tačku-presek linije. Ova veličina istovremeno predstavlja i intenzitet potoka vozila na liniji, a to je i jedan od načina za izražavanje bruto kapaciteta linije. f Nr T i o [vozila/čas] Protok vozila je stohastička veličina koja se menja kako u prostoru tako i u vremenu. To znači da na različitim presecima na liniji frekvencija vozila može u istom periodu vremena biti različita, a takođe na istom preseku u različitim periodima u toku dana ili meseca realizuju se različiti protoci vozila. i z,f z,cz i 3,f 3,C3 i 4,f 4,C4 i,f,c i 1,f 1,C1 Zajednički interval (i z ) na preseku (karakterističnoj tački) kroz koju prolazi više linija, računa se isključivo preko zajedničke frekvencije, odnosno: i z 1 f z f 1 f 1... f n n 1 i1 f i

25 DINAMIČKI ELEMENTI LINIJE - Brzine Maksimalna brzina vozila (V max ) predstavlja najveću moguću brzinu koju vozilo može da postigne i održi na ravnom horizontalnom putu dužine 1 km, bez vetra, najvećeg podužnog nagiba do 1.5 %. Projektna računska brzina vozila (V r ) predstavlja maksimalnu brzinu kojom vozilo može bezbedno da se kreće na jednoj deonici puta u zavisnosti njegovih projektovanih geometrijskih karakteristika, kao što su radijusi krivina, podužni i poprečni nagibi i dr. Dozvoljena brzina vozila (V d ) predstavlja najveću propisanu brzinu kretanja vozila koja je dozvoljena na određenoj deonici puta. Ova brzina se obično određuje na osnovu kinetičke energije - E, koju vozila razvijaju pri kretanju i koja utiče na posledice u slučaju udesa vozila. Brzina vožnje ili saobraćajna brzina (V s ) predstavlja srednju brzinu koju vozilo ostvari na putu određene dužine, a dobija se kao odnos dužine pređenog puta - L i vremena provedenog u vožnji -Tv uključujući vremenske gubitke zbog saobraćajnih uslova (gubici vremena usled zagušenja, gubici vremena na svetlosnim signalima, i sl.), odnosno: n 1 V s L T v 1 1 L T v 1 n 1 st,, s s1 1 st, s1 l t v, s [km/h]

26 DINAMIČKI ELEMENTI LINIJE - Brzine Brzina prevoza (V p ) je srednja brzina kojom se voze putnici na liniji i zavisi od dužine vožnje - L V i vremena prevoza T P koje uključuje vremena provedena u vožnji i vremena zadržavanja vozila na stajalištima usled izmena putnika (ulazizlaz putnika). V p L T p 1 L T T 1 L T 1 n 1 st, st, s1 1 n 1 st, p v z v, s s1 1 s1 t n l, s t z, s [km/h] Brzina obrta vozila na liniji (V o ) predstavlja srednju brzinu koja se ostvari tokom obrta vozila na liniji, uzimajući u obzir vreme u vožnje, vreme zadržavanja na stajalištima zbog ulaska i izlaska putnika i vreme zadržavanja na terminusima, odnosno: V o L T o 1 1 L T o 1 T v 1 1 L T z 1 T t st, 1 n s1 1 t v, s st, 1 s1 n n st, 1 1 l, s s1 1 t z, s t t 1

27 DINAMIČKI ELEMENTI LINIJE - Brzine Eksploataciona brzina (V e ) predstavlja srednju brzinu vozila ostvarenu u toku radnog vremena vozila i predstavlja odnos između ukupnog broja pređenih kilometara u sistemu javnog gradskog transporta putnika (K) i ukupnog vremena koje je vozilo provelo na radu (H r ). V e K H r K p K H pr r K n [km/h] gde je: K p - ukupan broj pređenih kilometara sa putnicima, K pr - ukupan broj pređenih kilometara bez putnika, K n - nulti broj nultih pređenih kilometara. Kakav je odnos između brizina u toku funkcionisanja linije? Vs > Vp > Vo > Ve

28 DINAMIČKI ELEMENTI LINIJE - Brzine km/h km/h km/h km/h km/h km/h 0 TROLLEYBUS TRAMWAY CITY BUS MINI BUS SUBURBAN BUS SUBURBAN RAIL Slika. Eksploataciona brzina u sistemu javnog masovnog transporta putnika u Beogradu

29 DINAMIČKI ELEMENTI LINIJE - Brzine PODSISTEMI JAVNOG GRADSK OG TRANSPORTA PUTNIKA TIP TRASE Nezavisnost trase (%) Širina trake (m) Međustanično rastojanje (m) Maximalna brzina (km/ h) Explataciona brzina (km/ h) PARATRANZIT C AUTOBUSKI PODSISTEM C B TROLEJBUSKI PODSISTEM C BRT (Bus Rapid Transport) B A TRAMVAJSKI PODSISTEM C B LRT (Light Rail Transport) B A METRO A PRIGRADSKA ŽELEZNICA A NAPOMENA: U tabeli su dati tipični opsezi po podsistemima JGTP. Neke vrednosti se mogu naći i van opsega

30 DINAMIČKI ELEMENTI LINIJE KAPACITET VOZILA Kapacitet transportne jedinice (m) (autobusa, trolejbusa, tramvaja ili modula LRT i metroa), zavisi od konstrukcijskih i eksploatacionih karakteristika vozila. Najznačajniji konstrukcijski parametri od uticaja na kapacitet transportne jedinice su: a. dužina (l v ) i širina (b v ) transportne jedinice b. korisna površina transportne jedinice (površina koju koriste putnici): F v c. projektovani stepen komfora mesta za sedenje (ρ o ) i stajanje (σ) Najznačajnije eksploatacione karakteristike su: a. Ukupan broj mesta za sedenje (m') b. Ukupan broj mesta za stajanje (m'') c. Ukupan broj mesta u vozilu (m=m + m''), Korisna površina transportne jedinice ili neto površina namenjena za putnike (F v ), zavisi od ukupne površine vozila (F u ), konstrukcijskih suženja izraženih koeficijentom (K k ) i površine koja je rezervisana za mesto vozača, stepenice ili sistem naplate (F iz ).

31 DINAMIČKI ELEMENTI LINIJE KAPACITET VOZILA Uobičajene - tipične granice dužinske kapacitivnosti vozila PODSISTEM m (mesta/vozilu) l v (m) m l (mesta/m) PA , 0,6 Minibus ,5, Autobuski podsistem Midibus ,5 5,0 Standardan ,5 8,0 Zglobni ,0 8,9 Tramvajski podsistem 1- modula ,3 modula ,0 6,9 NAPOMENA: U tabeli su dati tipični opsezi postojećih podsistema. Neke vrednosti mogu se naći i van opsega

32 DINAMIČKI ELEMENTI LINIJE KAPACITET LINIJE Kapacitet linije (C) predstavlja maksimalni broj transportnih jedinica koji prođe kroz karakteristični presek linije, u jednom eru linije u poatranoj jedinici vremena. Kapacitet linije se naziva još i transportna sposobnost linije. Karakteristični preseci na liniji su stajalište i deonica linije, pa u tom kontekstu na kapacitet linije zavisi od kapaciteta stajališta ili kapaciteta deonice. i 1,f 1, C 1 i,f, C n 1 n 1 n 1 i, f, C A B l,s l, s Maksimalni kapacitet na deonici linije zavisi od maksimalne frekvencije vozila na liniji (fmax), odnosno minimalnog intervala sleđenja vozila na liniji (imin): C max f max 3600 i min [vozila/čas]

33 DINAMIČKI ELEMENTI LINIJE KAPACITET LINIJE fmax 1 fmax fmax 3 fmax 4 fmax 5 fmax 6 KAPACITET LINIJE ILI TRANSPORTNA SPOSOBNOST LINIJE (C) je minimalni kapacitet koji je javlja na svim presečnim tačkama linije (deonice ili stajališta), odnosno transportna sposobnost linije je minimum maksimalnih kapaciteta na svim presečnim tačkama linije. C min Cmax, Cmax,..., C 1 max n STATIČKI KAPACITET LINIJE predstvalja ukupan ponuđeni kapacitet svih vozila po konstrukcijsko-eksploatacionim grupama na liniji. N m s o g [mesta] gde je: g1 m kapacitet vozila transportne jedinice (mesta) N o broj transportnih jedinica u transportnom sastavu g konstrukcijsko-eksploataciona grupa vozila C n

34 C [mesta / h] C [mesta / h] DINAMIČKI ELEMENTI LINIJE KAPACITET LINIJE RADNI KAPACITET LINIJE predstavlja stvarnu transportnu sposobnost linije (C) i predstavlja broj transportnih jedinica koji prođe kroz karakteristični presek, u jednom eru linije u jedinici vremena. C f 3600 i [vozila/čas] C f N o m N T o r N o m [mesta/čas] N 1 < N < N 3 N 3 m < m < m 1 3 N N 1 m 3 m 1 m i [min] N [voz] Slika. Zavisnost kapaciteta linije od intervala i broja vozila na radu

35 TRANSPORTNA MREŽA Gradska transportna mreža (CTN) predstavlja skup svih saobraćajnica (puteva, ulica, tramvajskih pruga, pruga gradske i prigradske železnice, vodnih puteva, i sl.), koje su opslužene raznim vidovima gradskog transporta putnika, odnosno po kojima se kreću vozila raznih podsistema vidova transporta. Transportna mreža ili mreža linija je podsistem gradske transportne mreže i čine je mreže linija svih podsistema - vidova javnog gradskog transporta putnika, sa kompletnom infrastrukturom koju koriste podsistemi javnog gradskog transporta putnika sa ciljem zadovoljenja transportnih potreba i transportnih zahteva korisnika. Osnovna karakteristika gradske transportne mreže i mreže sistema javnog transporta putnika je čvrsta povezanost sa gradom i karakteristikama njegovog istorijskog razvoja, morfoloških, geografskih, topografskih, klimatskih i drugih uslova. Gradska transportna mreža i mreža linija sistema javnog gradskog transporta putnika su uzajamno povezane i uslovljene, a razvoj, organizacija i upravljanje zahteva poštovanje odgovarajuće hijerarhije i sistemskog pristupa.

36 TRANSPORTNA MREŽA Gradaska transportna mreža Transportna mreža sistema javnog transporta putnika Transportna mreža podsistema (vidova) javnog transporta putnika Slika: Hijerarhija upravljanja gradskom transportnom mrežom

37 GRADSKA TRANSPORTNA MREŽA Osnovni (najčešći) tipovi gradske transportne mreže su: Radijalna gradska transportna mreža Radijalno - prstenasta gradska transportna mreža Pravougaona gradska transportna mreža Pravougaono-dijametralna gradska transportna mreža Kombinovana (slobodna) gradska transportna mreža RADIJALNA GRADSKA TRANSPORTNA MREŽA Ova transportna mreža omogućava najkraću vezu perifernih zona grada i prigradskog područja sa centralnom gradskom zonom po radijalnim pravcima. RADIJALNO - PRESTENASTA GRADSKA TRANSPORTNA MREŽA Nastaje razvojem radijalne mreže sa ciljem da se otkloni njen osnovni nedostatak - pojavu preopterećenja mreže i zagušenja centralnog gradskog područja perifernim kretanjima.

38 GRADSKA TRANSPORTNA MREŽA RADIJALNO - PRESTENASTA GRADSKA TRANSPORTNA MREŽA Moskva Palma Nuova

39 GRADSKA TRANSPORTNA MREŽA PRAVOUGAONA GRADSKA TRANSPORTNA MREŽA Ova transportna mreža je karakteristična za nove gradove koji su se planski razvijali i imaju pravougaonu (ortogonalnu) uličnu mrežu. Filadelfija Novi Beograd Johannesburg PRAVOUGAONO DIJAMETRALNA GRADSKA TRANSPORTNA MREŽA Nastala je daljim razvojem pravougaone transportne mreže sa pokušajem da se dijagonalnim pravcima omogući realizacija dela putovanja po najkraćem putu u cilju anjenja vremena putovanja.

40 GRADSKA TRANSPORTNA MREŽA Barcelona New York - Manhattan LONGITUDINALNA GRADSKA TRANSPORTNA MREŽA Ovaj tip mreže je poseban slučaj pravougaone gradske transportne mreže sa jednim ili više dominantnih podužnih, i većim brojem poprečnih pravaca. Ovaj tip mreže je karakterističan za gradove nastale u dolinama reka.

41 GRADSKA TRANSPORTNA MREŽA Brasilia Sarajevo KOMBINOVANA (SLOBODNA) TRANSPORTNA MREŽA Ovaj tip gradske transportne mreže je nastao u gradovima koji su se razvijali neplanski ili pod uticajem eksternih faktora (morfoloških, geografskih, topografskih, klimatskih itd ), pa se uzročno posledično i transportna mreža, uslovljena razvojem grada razvijala stihijski, kombinacijom napred navedenih tipova tranportnih mreža.

42 GRADSKA TRANSPORTNA MREŽA Los Angeles Amsterdam Valensija

43 MREŽA LINIJA SISTEMA JAVNOG GRADSKOG TRANSPORTA PUTNIKA Transportna mreža sistema javnog gradskog transporta putnika predstavljaja integrisanu multi-modalnu mrežu svih podsistema javnog gradskog transporta putnika, odnosno skup svih infrastrukturnih elemenata sistema i veza između njih, po kojoj se obavlja proces transporta putnika primenjenom transportnom tehnologijom u prostoru i vremenu. Transportna mreža sistema javnog gradskog transporta putnika naziva se MREŽA LINIJA. Mreža linija i njene performanse predstavljaju najvažnije elemente transportne ponude sistema javnog gradskog transporta putnika. Oblik i geometrija mreže linija sistema javnog gradskog transporta putnika u velikoj meri prati i zavisna je od gradske transportne mreže, i pre svega zavisi od: Strukture grada, Geografskih i klimatskih karakteristika područja grada, Tipa i geometrije gradske transportne mreže, Strukture sistema javnog gradskog transporta putnika po vidovima, itd.

44 MREŽA LINIJA SISTEMA JAVNOG GRADSKOG TRANSPORTA PUTNIKA 3D mreža linija

45 MREŽA LINIJA SISTEMA JAVNOG GRADSKOG TRANSPORTA PUTNIKA

46 MREŽA LINIJA SISTEMA JAVNOG GRADSKOG TRANSPORTA PUTNIKA

47 PARAMETRI KVALITETA MREŽE LINIJA (KPI) 1. PARAMETRI GEOMETRIJE MREŽE LINIJA, predstavljaju parametre kojima se opisuju kvantitativne karakteristike transportne mreže u prostoru.. PARAMETRI MREŽE LINIJA KOJIMA SE OPISUJE ODNOS KARAKTERISTIKA MREŽE LINIJA I PODRUČJA OPSLUGE - GRADA, odnosno kojima se ocenjuje raspoloživost transportne mreže u prostoru. 3. DINAMIČKI PARAMETRI MREŽE LINIJA, predstavljaju parametre kojima se opisuju karakteristike funkcionisanja mreže linija, i čijom se promenom u skladu sa spoljnim kriterijumima (transportnim zahtevima i definisanim nivom kvaliteta usluge) postiže optimalno funkcionisanje mreže linija. 4. PARAMETRI EFIKASNOSTI MREŽE LINIJA su izvedeni parametri kojima se iskazuje efikasnost funkcionisanja mreže linija, odnosno parametre koji pokazuju odnos između ostvarenog transportnog rada na mreži linija i poatranih uloženih resursa.

48 MREŽA LINIJA SISTEMA JAVNOG GRADSKOG TRANSPORTA PUTNIKA KPI Key Performance Indikators Redni broj (Order number) Parametar (Parameter) Građevinska dužina mreže (Construction network length) Eksploataciona dužina mreže (Exploitation network length) Koeficijent preklapanja (razgranatosti) mreže linija (Line network overlapping (branching)) Koeficijent složenosti mreže linija (Line network complexity) Koeficijent gustine stajališta (Stops density) Koeficijent raspoloživosti mreže linija (Line network availability) Koeficijent gustine mreže linija (eksploataciona) (Line network density (exploitation)) Koeficijent gustine mreže linija (građevinsaka) (Line network density (construction)) Koeficijent obuhvata mreže linija (Linijski koeficijent) (Line coefficient) Koeficijent prilagođenosti mreže linija (Line network adaptability) Koeficijent direktnosti mreže linija (Line network directness) Koeficijent iskorišćenje mreže linija (Line network utilisation) Pešačka dostupnost mreže linija (Stop catchment area) Oznaka i jedinica mere (Feature and measuring unit) L mg L m K -z [km] [km] [km/km] K -sl [--] K -n [stajališta/km] / [stops/km] A L [km/stanovniku] / [km/citizen] K L [km/km ] K -o [km/km] K -p [--] K -d [--] K m [putnika/km] / [passengers/km] K -pd [km /km ]

49 MREŽA LINIJA SISTEMA JAVNOG GRADSKOG TRANSPORTA PUTNIKA KPI Key Performance Indikators Redni broj (Order number) Parametar (Parameter) Srednja dužina međustaničnog rastojanja (Average stop distance) Koeficijent fizičke integracije (broj multimodalnih stajališta) (Physical integration (number of multimodal stops)) Ekološka podobnost sistema (Environmental friendliness) Proizvodna efikasnost (Production efficiency) Ekonomska efikasnost (procena) (Economic efficiency (estimation)) Troškovna efikasnost (procena) (Cost efficiency (estimation)) Prosečan broj presedanja (Average number of transfers) Brzina putovanja (Journey speed) Prosečna dužina putovanja (Average travel length) Ukupan broj polazaka na mreži linija (Total number of line network departures) Ukupan broj obrta na mreži linija (Total number of line network turnover) Bruto transportni rad na mreži linija (Gross transport work on line network) Oznaka i jedinica mere (Feature and measuring unit) l -s- [km] K -mm [--] E ee [%] E -pv(n) E -e [vozkm/vozilu]/ [vehiclekm/vehicle] [RSD / RSD] E -TS [RSD/polasku] / [RSD/departure] B -p [--] V -p [km/h] [km] [obrta] / n o [turnover] [polazaka] / n pol [departures] [vozilo km] / BTR 1 [vehicle km]

50 OPŠTI POJMOVI