NGUYỄN THẠC HÒA Kết quả thử nghiệm giải pháp phun nước, quạt gió Thạc Hòa và cs, 2010), giải pháp được cho là có hiệu quả và phù hợp với điều kiện hạ

Transcription

1 ẢNH HƯỞNG CỦA GIẢI PHÁP PHUN NƯỚC, QUẠT GIÓ ĐẾN HÀNH VI/HOẠT ĐỘNG CỦA BÒ SỮA BỊ STRESS NHIỆT Nguyễn Thạc Hòa 1, Nguyễn Ngọc Lương 1, Vương Tuấn Thực 2, Nguyễn Đình Đảng 3 và Nguyễn Văn Phú 3 1 Viện Chăn nuôi; 2 Trung tâm nghiên cứu bò và đồng cỏ Ba Vì; 3 Công ty TNHH Nhà nước một thành viên giống gia súc Hà Nội Tác giả liên hệ: Nguyễn Thạc Hòa - Bộ môn Sinh lý, Sinh hóa và Tập tính vật nuôi Viện Chăn nuôi Tel: (04) / ; Fax: (04) ; nguyenthachoaniah@gmail.com ABSTRACT Effect of using water spraying and electric fan systems on physiological parameters and activities/behaviors of milking heat stressed cows One study aiming at reducing the negative effects of heat stress on dairy cows, was conducted to determine the suitable regime for water spraying and electric fan systems. Its was obsevered that with the automatical regime of 60 seconds of water spraying and 10 minutes of electric fan operation, after 8-10 cycles, the physiological parametters such as the body temperature, respiration rate of milking heat stressed cows returned to the nornal level. Its was also obsevered that with the automatical regime of 60 seconds of water spraying and 10 minutes of electric fan operation, after 8-10 cycles, most of activities/behaviours of milking heat stressed cows returned to the normal situation and their DMI intake was increased by 1.8 kg DM for HF and 1.1 kg per day for 1/2HF and 3/4HF, respectively. The increased DM intake made an increase in the milk yield/day. The increase in the milk yield was 1.2 and 1.1 kg per head/day for HF and 3/4HF and for 1/2HF, respectively. Key words: milking cows, heat stress, water spray, electric fan, activities, behaviours. ĐẶT VẤN ĐỀ Nhiệt độ, ẩm độ môi trường thái quá gây ảnh hưởng bất lợi tới sức khoẻ, các hoạt động chức năng và dẫn tới làm giảm năng suất vật nuôi. Những tác động bất lợi đó là các tác nhân gây stress nhiệt. Khi bị stress nhiệt cơ thể phải huy động năng lượng để chống lại nhằm duy trì cân bằng nội môi (Fraser,1998). Đối với bò sữa, thân nhiệt và nhịp thở cao hơn, năng suất sữa thấp hơn là do ảnh hưởng của nhiệt độ, ẩm độ môi trường cao đã được ghi nhận. Năng suất sữa thấp là ảnh hưởng trực tiếp của nhiệt độ cao, nhưng thậm chí còn nhiều hơn thế, đó là kết quả của việc bò ăn ít hơn. Nhiều nghiên cứu đã chỉ rõ: yếu tố môi trường gây ra khoảng 40% biến động về lượng thức ăn thu nhận trong mùa hè và khoảng 50% biến động về năng suất sữa trong những điều kiện đó (Lior Yaron, 2003). Để hạn chế tác động bất lợi của stress nhiệt, góp phần cải thiện năng suất vật nuôi, nhiều biện pháp kỹ thuật đã được áp dụng có kết quả như tạo bóng râm (Amstrong, 1994; Mader at al, 1997; Brawn-Brandl at al, 2005; Nguyễn Thạc Hòa và cs, 2008), thiết kế chuồng trại phù hợp, bố trí sàn lạnh, phun nước mái chuồng... (Kadzere, Myaphu, 2002; Jeffrey Keown, 2003); cho bò uống nước mát (Rievield, 2003); cải thiện khả năng thu nhận thức ăn, hấp thụ các chất dinh dưõng (Joe West, 1995, Steve Blezinger, 2003; Karen Dupchak, 2002); phun nước trực tiếp lên cơ thể bò kết hợp thông thoáng bằng quạt (Jodie Pennington, 2003; Kandall, 2006; Nguyễn Thạc Hòa và cs, 2008; Đoàn ĐứcVũ và cs, 2008; Tucker, 2009). Trong số các giải pháp hiệu quả nhất để giảm thiểu stress nhiệt cho bò sữa, nhất là bò sữa nuôi nhốt được nhiều nhà chăn nuôi thế giới khuyến cáo áp dụng (Matzke, 2003; Prerissinoto, 2006), trên cơ sở kết quả thử nghiệm hệ thống phun nước, quạt gió để giảm thiểu stress nhiệt đã được công bố (Nguyễn Thạc Hòa và cs, 2008; Vương Tuấn Thực và cs, 2009) và căn cứ số liệu đánh giá tác động của stress nhiệt trong các tháng mùa nóng tới biến đổi hành vi, hoạt động chức năng và sụt giảm lượng thức ăn ăn vào, năng suất sữa của bò thí nghiệm (Nguyễn 70

2 NGUYỄN THẠC HÒA Kết quả thử nghiệm giải pháp phun nước, quạt gió Thạc Hòa và cs, 2010), giải pháp được cho là có hiệu quả và phù hợp với điều kiện hạ tầng của cơ sở là phun nước kết hợp quạt gió đã được lựa chọn để thử nghiệm. VẬT LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU Đối tượng, thời gian và địa điểm nghiên cứu Đối tượng: 47 con bò sữa giống HF thuần và lai (1/2HF, 3/4HF) đang khai thác sữa tháng thứ 2 đến tháng thứ 5. Thời gian tiến hành: Từ năm 2008 đến năm 2010 Địa điểm triển khai: Xí nghiệp bò giống sữa Phù Đổng (Công ty TNHH Nhà nước 1 thành viên giống gia súc Hà Nội) và Trung tâm nghiên cứu bò và đồng cỏ Ba Vì (Viện Chăn nuôi). Nội dung nghiên cứu Nghiên cứu biến động của nhiệt độ, ẩm độ chuồng nuôi và vùng thí nghiệm (tập trung vào các tháng mùa nóng mùa có nhiệt độ, ẩm độ cao) và ảnh hưởng của chúng tới 1 số chỉ tiêu sinh lý; biến đổi hành vi sinh hoạt của bò sữa giai đoạn khai thác sữa. Nghiên cứu xác định mức độ ảnh hưởng của stress nhiệt tới biến đổi hành vi dinh dưỡng (khả năng tiếp nhận thức ăn, nước uống; năng suất sữa). Nghiên cứu thử nghiệm giải pháp phun nước, quạt gió để giảm thiểu stress nhiệt, khôi phục hành vi/hoạt động chức năng, góp phần cải thiện năng suất sữa bò thí nghiệm. Phương pháp nghiên cứu Phương pháp bố trí thí nghiệm Phân lô thí nghiệm: bò TN được phân làm 2 lô: lô đối chúng (ĐC) - không phun nước, quạt gió và lô thí nghiệm (TN) - có phun nước, quạt gió. Phun nước kết hợp quạt gió được đánh giá là 1 giải pháp hiệu quả nhất để giảm thiểu stress nhiệt cho bò sữa, nhất là bò sữa nuôi nhốt (Matzke, 2003; Prerissinoto, 2006; Nguyễn Thạc Hòa và cs, 2008; Vương Tuấn Thực và cs, 2009). Hệ thống phun nước, quạt gió bao gồm thiết bị phun nước (động cơ điện + bơm áp lực, hệ thống ống dẫn, bép phun nước) và cấp gió (quạt công nghiệp), được lắp đặt - kết nối với thiết bị điều khiển hoạt động (hai hệ thống phun nước, quạt gió đã lắp đặt, vận hành trước đây tại Xí nghiệp bò giống sữa Phù Đổng và Trung tâm nghiên cứu bò và đồng cỏ Ba Vì được sử dụng trong thử nghiệm này). Quy trình lắp đặt: Thiết bị phun nước: Bép phun gắn trên ống nước chịu áp lực được kết nối với máy bơm áp lực cao và được lắp cố định ở độ cao khoảng 1,4 1,5 m so với lưng bò, mỗi bép phun nước/1 bò. Khoảng cách giữa các bép và hướng bép phun được hiệu chỉnh sao cho tia nước phun tập trung vào khoảng giữa lưng và thân bò nhằm hạn chế lượng nước phun ướt nền chuồng. Thiết bị quạt gió: quạt công nghiệp đường kính 650 mm trở lên có bộ phận đảo gió; được lắp ở độ cao 2 2,2 m so với mặt nền chuồng; cách phía trước đầu bò 0,2 0,3 m và được điều chỉnh góc chếch sao cho gió thổi chủ yếu vào phần cổ, lưng và đuôi bò ra sau. Khoảng cách giữa các quạt khoảng 6 m (để đảm bảo đạt lưu tốc gió 3m/s khi hoạt động). Thiết bị điều khiển được lắp đặt ở độ cao trên 2m, đảm bảo tránh bị va đập và nước bắn ướt. Quy trình vận hành: Hệ thống máy bơm áp lực và quạt gió sau khi kết nối với bộ phận điều khiển và cấp nước sẽ vận hành theo chu trình: phun nước 60s (thời gian cần thiết để phun ướt 71

3 lông, da thân bò) và quạt gió 10 phút (thời gian đủ để quạt làm bay hơi khô hết lượng nước đã phun) và hoạt động liên tục (Nguyễn Thạc Hòa và cs, 2008) cho đến khi đưa được thân nhiệt bò xuống xấp xỉ 38,6 0 C giới hạn cận trên thân nhiệt bình thường hoặc khôi phục chỉ số hành vi/hoạt động chức năng của bò thí nghiệm. Chu trình được cài đặt để hoạt động trở lại sau khi thân nhiệt bò lô TN đo được bắt đầu tăng vượt ngưỡng sinh lý cho phép. Phương pháp thu thập số liệu và chỉ tiêu theo dõi Nhiệt độ ( 0 C), ẩm độ (%) vùng thí nghiệm: sử dụng bộ số liệu quan trắc do trạm khí tượng vùng Hà Nội (Trạm khí tượng Láng và Trạm khí tượng- thủy văn Ba Vì) cung cấp. Nhiệt độ ( 0 C), ẩm độ (%) chuồng nuôi: theo dõi, sao ghi số liệu tại chuồng liên tục 24giờ/ngày trong suốt thời gian bố trí thí nghiệm bằng thiết bị chuyên dụng (máy đo - ghi nhiệt/ẩm tự động Datalogger SATO SK-L200 THIIα), kết hợp đọc bằng mắt thường, ghi chép vào 7h, 13h và 17h hàng ngày từ nhiệt kế-ẩm kế Max Min điện tử hiện số (Higrometer testo 608- H1). Lưu tốc gió chuồng nuôi được xác định bằng máy đo gió điện tử hiện số Anenometer PROVA AVM-01. Đơn vị tính: m/s Chỉ số nhiệt - ẩm (THI - Temperature-Humidity Index): được xác định bằng công thức: THI = (0,8 x 0 tc) x {(%H/100) x ( 0 tc 14,4)} + 46,4 (Mader và Davis, 2006) Thân nhiệt bò TN: đo trực tiếp nhiệt độ trực tràng tại hậu môn bò bằng nhiệt kế điện tử hiện số (Digital Thermometer OMRON MC-240) theo hướng dẫn sử dụng của nhà sản xuất. Đơn vị tính: 0 C Nhịp thở bò TN: sử dụng đồng hồ bấm giây; quan sát bằng mắt thường để đếm số lần cử động lên/xuống hõm hông bò. Đơn vị tính: lần/phút Khả năng tiếp nhận thức ăn, nước uống: cân đo trực tiếp lượng thức ăn, nước uống cung cấp và còn thừa (sử dụng cân đồng hồ sai số 0,5 gr) của từng cá thể và lô bò TN/ngày. Vật chất khô: tính theo Thành phần và giá trị dinh dưỡng thức ăn gia súc-gia cầm Việt Nam (2001) Năng suất sữa: cân trực tiếp (sử dụng cân đồng hồ sai số 0,5 gr) lượng sữa vắt được của từng cá thể bò TN; 2 đợt/ngày (sáng và chiều). Các biến đổi về hành vi bò thí nghiệm: xác định qua quan sát, ghi chép từ băng ghi lưu của hệ thống quan sát gồm 3 camera (DCC 500 F) và đầu thu kỹ thuật số (KDP D801) được bố trí lắp đặt ở phía trước và sau ô thí nghiệm sao cho trường quan sát bao quát các hoạt động, hành vi cả phía trước và sau số bò cần theo dõi. Chỉ tiêu theo dõi: số lần hoặc thời gian cộng dồn của các hành vi (lấy thức ăn, uống nước, nhai lại, đứng, nằm /nghỉ, thải phân, thải nước tiểu) của bò thí nghiệm, theo dõi trong 72 giờ liên tục/đợt thí nghiệm/5 đợt/năm (3 đợt vào mùa hè các tháng 6, 7, 8 và 2 đợt vào mùa đông các tháng 11, 12). Số liệu kết quả sử dụng để phân tích là giá trị trung bình của từng hành vi, hoạt động /ngày đêm (24h). Phương pháp xử lý số liệu. Số liệu kết quả được thống kê và xử lý trên máy tính bằng phần mềm Excel 4.0 và Minitab 14.0, theo phương pháp thống kê sinh vật học và bằng các thuật toán. 72

4 NGUYỄN THẠC HÒA Kết quả thử nghiệm giải pháp phun nước, quạt gió KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN Kết quả theo dõi diễn biến nhiệt độ, ẩm độ, THI chuồng nuôi giữa lô TN và lô ĐC tại các thời điểm 7, 13, 17h được trình bày tại Bảng 1. Số liệu ở Bảng 1 cho thấy: tại thời điểm 7h sáng (đây là thời điếm sáng sớm, nhiệt độ chưa cao, đồng thời là thời gian người nuôi bò tiến hành vệ sinh chuồng, bò để vắt sữa và cho ăn bữa sáng) khi hệ thống phun nước, quạt gió chưa hoạt động đã không có sự sai khác về các chỉ tiêu này giữa 2 lô. Vào thời điểm 13h, hệ thống làm mát đã phát huy tác dụng tuy không lớn, nhưng đã làm giảm 0,5 0 C nhiệt độ chuồng nuôi so với lô ĐC. Mặt khác, ẩm độ chuồng nuôi ở lô TN đã không tăng nhiều. Hiệu quả tương tự cũng đạt được tại thời điểm 17h - khoảng 1 giờ sau khi hệ thống ngừng hoạt đông. Bảng 1. Diễn biến nhiệt độ, ẩm độ, THI ở chuồng nuôi (vào mùa nóng các năm ) (n = số đợt theo dõi theo từng nhóm giống, thời điểm cho các chỉ tiêu thí nghiệm) Năm Thời Nhiệt độ ( o C) Ẩm độ (%) THI điểm Lô ĐC Lô TN Lô ĐC Lô TN Lô ĐC Lô TN 2008 (n=20) 2009 (n=15) 2010 (n=12) TB (n=47) 7h 30,1 a ± 1,65 30,3 a ± 1,70 83,5 a ± 3,98 84,3 a ± 3,54 83,6 a ± 2,60 84,1 a ± 2,72 13h 37,2 b ± 0,71 36,7 a ± 0,61 64,3 a ± 2,75 65,4 a ± 3,69 91,0 a ± 1,35 90,6 a ± 1,39 17h 36,8 a ± 1,18 36,4 a ± 1,09 74,9 a ± 5,22 76,2 a ± 4,30 92,8 a ± 2,36 92,4 a ± 2,08 7h 30,3 a ± 0,62 30,4 a ± 0,68 86,0 a ± 5,84 85,4 a ± 4,44 84,4 a ± 1,40 84,5 a ± 1,42 13h 38,2 b ± 0,53 37,7 a ± 0,57 62,3 a ± 12,3 63,2 a ± 12,36 92,0 a ± 2,94 91,6 a ± 3,05 17h 37,6 a ± 0,55 37,2 a ± 0,52 71,2 a ± 12,38 71,7 a ± 12,44 93,2 a ± 3,16 92,9 a ± 2,96 7h 30,8 a ± 1,63 31,0 a ± 1,55 71,7 a ± 4,17 71,6 a ± 4,01 83,0 a ± 2,18 82,2 ± 2,12 13h 38,9 b ± 0,54 38,5 a ± 0,31 56,1 a ± 8,51 58,8 a ± 8,26 91,6 a ± 1,43 89,6 a ± 1,59 17h 37,8 b ± 0,39 37,4 a ± 0,36 69,9 a ± 2,97 71,5 a ± 4,78 93,2 a ± 1,04 90,0 a ± 1,28 7h 30,4 ± 1,40 30,5 ± 1,41 81,2 ± 7,39 81,4 ± 6,99 83,7 ± 2,19 84,0 ± 2,23 13h 37,9 ± 0,95 37,5 ± 0,90 61,6 ± 8,80 63,0 ± 9,13 91,5 ± 2,01 91,2 ± 2,12 17h 37,3 ± 0,95 36,9 ± 0,92 72,4 ± 8,04 73,5 ± 8,09 93,0 ± 2,37 92,7 ± 2,22 Các số trung bình mang chữ cái a,b khác nhau theo lô cho cùng chỉ tiêu khác nhau ở mức P<0,05 Điều chúng tôi quan tâm nhất của thử nghiệm là diễn biến và sai khác của thân nhiệt, nhịp thở của bò giữa 2 lô TN và ĐC. Qua số liệu kết quả được trình bày tại bảng 2, nhờ hiệu ứng thoát nhiệt bề mặt cơ thể theo cơ chế đối lưu và bốc hơi; thân nhiệt của bò lô thí nghiệm ở cả 3 nhóm giống sau khi hệ thống hoạt động theo chu trình đã được hồi phục, đạt xấp xỉ ngưỡng sinh lý bình thường ở mức có ý nghĩa (với P<0,05). Nếu như thân nhiệt của bò ĐC của cả 3 lô đều đứng ở mức cao trên 39, thậm chí trên 40 0 C ở thời điểm 13h, thì ở bò TN, sau 8-10 chu kỳ hoạt động liên tục của hệ thống làm mát, chỉ tiêu này đều giảm và đạt khoảng 38,6-38,8 0 C. Không thấy có hiệu quả tiếp tục làm giảm thân nhiệt bò thí nghiệm khi hệ thống hoạt động chu kỳ liên tiếp. Hiệu ứng làm mát này tiếp tục phát huy tác dụng trong việc duy trì thân nhiệt của bò TN thấp hơn xấp xỉ 1 0 C so với bò ở lô ĐC tại thời điểm 17h - khoảng 1 h sau khi hệ thống phun nước, quạt gió đã ngừng hoạt động. Số liệu theo dõi biến động nhịp thở của bò dưới tác động của hệ thống làm mát được trình bày tại Bảng 3. Đã có sai khác có ý nghĩa thống kê (với P<0,05) về nhịp thở của bò giữa 2 lô tại thời điểm 13h và 17h. Khi bị stress nhiệt, bò tăng tần số hô hấp trung bình lên trên 80, thậm chí xấp xỉ 100 lần/phút ở thời điểm 13h (nhóm HF thuần) nhằm thải nhanh nhiệt ra môi trường thì giải pháp phun nước, quạt gió đã cải thiện được chỉ tiêu này ở mức có ý nghĩa tại 2 thời điểm trên (P<0,05). Kết quả này phù hợp với dữ liệu để xây dựng quy trình vận hành hệ 73

5 thống phun nước, quạt gió mà Nguyễn Thạc Hòa và cs (2008) đã công bố. Số liệu trình bày tại Bảng 2 và 3 đã chứng tỏ hiệu quả làm mát của giải pháp phun nước, quạt gió, vận hành theo quy trình đã lựa chọn là tốt, góp phần đưa thân nhiệt, nhịp thở của bò thí nghiệm hồi phục, đạt xấp xỉ ngưỡng sinh lý bình thường, cả ở lúc 13h thường là thời điểm có nhiệt độ cao nhất trong ngày. Năm (n=8) TB (n=20) Bảng 2. Diễn biến thân nhiệt của bò thí nghiệm trong mùa hè nóng (n = số đợt theo dõi theo nhóm giống, thời điểm cho các lô thí nghiệm) Thời Lô đối chứng Lô thí nghiệm điểm HF 1/2HF 3/4HF HF 1/2HF 3/4HF 7h 38,7 a ± 0,36 38,6 a ± 0,30 38,6 a ± 0,39 38,6 a ± 0,32 38,5 a ± 0,44 38,6 a ± 0,29 13h 40,6 b ± 0,79 39,9 b ± 0,44 40,2 b ± 0,48 38,9 a ± 0,24 38,9 a ± 0,26 38,8 a ± 0,32 17h 40,2 b ± 0,68 39,7 b ± 0,26 39,8 b ± 0,38 38,7 a ± 0,17 38,6 a ± 0,25 38,7 a ± 0,29 7h 38,7 a ± 0,28 38,7 a ± 0,22 38,7 a ± 0,33 38,7 a ± 0,16 38,7 a ± 0,33 38,7 a ± 0,29 13h 39,9 b ± 0,23 39,6 b ± 0,21 39,7 b ± 0,16 39,0 a ± 0,44 38,8 a ± 0,14 38,9 a ± 0,34 17h 39,5 b ± 0,23 39,4 b ± 0,27 39,4 b ± 0,32 38,9 a ± 0,15 38,8 a ± 0,37 38,9 a ± 0,16 7h 38,7 a ± 0,29 38,6 a ± 0,17 38,6 a ± 0,26 38,7 a ± 0,24 38,6 a ± 0,21 38,6 a ± 0,22 13h 40,3 b ± 0,78 39,9 b ± 0,29 40,1 b ± 0,62 38,9 a ± 0,54 38,8 a ± 0,22 38,9 a ± 0,48 17h 40,2 b ± 0,47 39,8 b ± 0,25 39,8 b ± 0,26 38,9 a ± 0,23 38,8 a ± 0,36 38,8 a ± 0,45 7h 38,7 ± 0,32 38,6 ± 0,32 38,6 ± 0,30 38,7 ± 0,30 38,6 ± 0,36 38,6 ± 0,37 13h 40,3 ± 0,73 39,8 ± 0,36 40,0 ± 0,54 38,9 ± 0,43 38,8 ± 0,28 38,8 ± 0,40 17h 40,0 ± 0,57 39,6 ± 0,30 39,7 ± 0,34 38,8 ± 0,39 38,8 ± 0,35 38,8 ± 0,43 Các số trung bình mang chữ cái a,b khác nhau theo lô cho mỗi nhóm giống khác nhau ở mức P<0,05 Năm (n=8) TB (n=20) Bảng 3. Biến động nhịp thở của bò thí nghiệm (nhịp thở/phút) (n = số đợt theo dõi theo nhóm giống, thời điểm cho các lô thí nghiệm) Thời Lô đối chứng Lô thí nghiệm điểm HF 1/2HF 3/4HF HF 1/2HF 3/4HF 7h 52,8 a ± 3,60 49,3 a ± 3,77 48,0 a ± 3,74 53,2 a ± 2,86 47,7 a ± 2,58 49,7 a ± 2,34 13h 76,5 b ± 5,24 69,3 b ± 2,25 72,5 b ± 3,21 67,0 a ± 5,55 61,7 a ± 1,21 65,2 a ± 4,22 17h 78,2 b ± 3,97 70,8 b ± 2,40 74,2 b ± 3,31 71,5 a ± 2,59 63,2 a ± 4,79 67,5 a ± 2,59 7h 68,0 a ± 2,53 63,0 a ± 3,74 64,0 a ± 3,22 66,8 a ± 2,79 61,3 a ± 3,20 64,2 a ± 3,65 13h 78,8 b ± 5,64 74,3 b ± 3,27 79,0 b ± 4,52 72,2 a ± 2,75 69,0 a ± 4,60 71,2 a ± 2,04 17h 80,5 b ± 7,58 74,2 b ± 2,92 78,8 b ± 4,17 71,3 a ± 3,33 67,2 a ± 5,95 69,2 a ± 3,49 7h 73,3 a ± 3,15 68,6 a ± 5,63 71,6 a ± 2,20 74,2 a ± 3,37 69,3 a ± 2,76 70,6 a ± 3,89 13h 94,1 b ± 5,08 88,8 b ± 4,40 89,9 b ± 4,63 83,6 a ± 3,46 81,3 a ± 5,52 83,3 a ± 2,21 17h 86,6 b ± 2,13 79,6 b ± 1,92 82,3 b ± 2,71 80,8 a ± 2,12 71,5 a ± 2,33 74,4 a ± 2,19 7h 65,5 ± 9,31 61,2 ± 9,37 62,3 ± 10,5 65,7 ± 9,44 60,4 ± 9,58 62,4 ± 9,55 13h 84,3 ± 9,72 78,6 ± 9,36 81,3 ± 8,44 75,2 ± 8,37 71,7 ± 9,47 74,2 ± 8,40 17h 82,3 ± 5,94 75,3 ± 4,44 78,8 ± 4,69 75,2 ± 5,32 67,7 ± 5,47 70,8 ± 4,05 Các số trung bình mang chữ cái a,b khác nhau theo lô cho mỗi nhóm giống khác nhau ở mức P<0,05 74

6 NGUYỄN THẠC HÒA Kết quả thử nghiệm giải pháp phun nước, quạt gió Đã có sự sai khác có ý nghĩa về biến đổi hành vi/hoạt động của bò giữa 2 lô (Bảng 4). Thời gian bò dành cho hoạt động lấy thức ăn đã tăng đáng kể ở lô TN của cả 3 nhóm giống, trong đó cao nhất ở nhóm bò 1/2HF - tăng 76 phút (tương đương 26,2 %) và thấp nhất là nhóm bò HF thuần - tăng 67,6 phút (tương đương 24,9 %), nhóm bò F2 ở mức trung gian - tăng 75 phút (xấp xỉ 26 %). Khi theo dõi quỹ thời gian sử dụng cho các hoạt động của bò sữa, Grant (2007) cho biết, bò sữa cao sản dành khoảng 300 phút để ăn và xấp xỉ 820 phút để nằm nghỉ/ngày đêm. Kết quả ghi nhận được của chúng tôi có thấp hơn ở lô ĐC - khoảng 200 phút (204,6-214,8 phút) nhưng đã được cải thiện đáng kể ở lô TN (272,2-290,8 phút/ngày đêm). Điều này theo cách lý giải của Matzke (2003), Naomi Botheras (2008) là do bò sữa của chúng ta có năng suất, sản lượng sữa thấp hơn nên dành ít thời gian hơn cho các hoạt động này. Hành vi/hoạt động Bảng 4. Diễn biến biểu hiện một số hành vi của bò thí nghiệm (n = số ngày quan sát) HF (Mean ± SD) 1/2HF (Mean ± SD) 3/4HF (Mean ± SD) Lô TN Lô ĐC Lô TN Lô ĐC Lô TN Lô ĐC (n=12) (n=30) (n=18) (n=45) (n=18) (n=45) Lấy thức ăn (phút) 272,2 b ±43,1 204,6 a ±57,4 290,8 b ±31,1 214,8 a ±64,2 288,4 b ±35,1 213,4 a ±68,0 Uống nước (phút) 25,5 a ± 6,0 31,5 b ± 8,2 24,1 a ± 5,4 33,2 b ± 8,1 25,3 a ± 3,7 29,1 b ± 8,1 Nhai lại (phút) 372,2 b ±47,9 300,3 a ±42,2 363,9 b ±85,9 318,5 a ±50,5 370,0 b ±77,9 298,2 a ±87,5 Nằm/nghỉ (phút) 711,7 b ±85,4 648,0 a ±99,3 674,4 b ±77,4 610,2 a ±101,2 742,5 b ±84,2 648,6 a ±158,6 Đứng (phút) 728,3 a ±85,4 792,0 b ±99,3 765,6 a ±77,4 829,8 b ±101,2 697,5 a ±84,2 791,4 b ±158,6 Thải phân (lần) 7,7 a ± 1,5 9,7 b ± 1,7 7,6 a ± 1,5 8,7 b ± 1,7 7,8 a ± 1,3 8,8 b ± 1,5 Nước tiểu (lần) 8,3 a ± 0,8 9,8 b ± 1,5 7,7 a ± 1,1 8,9 b ± 1,6 7,7 a ± 0,9 8,9 b ± 1,4 Các số trung bình mang chữ cái a,b theo hàng, cùng nhóm giống khác nhau ở mức ý nghĩa P<0,05 Thời gian dành cho hoạt động uống nước đều giảm ở lô TN của cả 3 nhóm giống. Do nhiệt độ môi trường và cơ thể đều giảm nên thời gian đứng của cả 3 nhóm bò đã được rút ngắn so với lô ĐC (khoảng 64 phút ở nhóm bò HF thuần và lai 1/2HF; 94 phút ở nhóm bò 3/4HF). Theo giải thích của Overton và cs (2002); Tucker (2009): bò đứng nhiều hơn (tăng khoảng 10 %) vào thời gian nhiệt độ nắng nóng nhằm tăng diện tích da (phần bụng) tiếp xúc với không khí hoặc gió để đẩy nhanh quá trình thải nhiệt ra môi trường xung quanh thì việc rút ngắn được thời gian đứng của bò ở lô TN là hiệu quả của việc được làm mát nhờ hệ thống phun nước, quạt gió thử nghiệm và là nguyên nhân làm hạ thân nhiệt ở bò lô TN. Thời gian nằm/nghỉ của bò lô TN được kéo dài đáng kể, ngắn nhất ở nhóm bò HF: khoảng 63 phút và kéo dài hơn cả là bò 3/4HF: xấp xỉ 94 phút. Tuy nhiên, có thể là do nhiệt độ, THI môi trường quá cao so với ngưỡng cảnh báo nên trong phần lớn thời gian theo dõi, tổng thời gian đứng của bò tuy đã được rút ngắn nhưng vẫn kéo dài hơn thời gian nằm/nghỉ (728/711 phút/ngày đêm). Điều này cũng có nghĩa là bò vẫn bị stress nhiệt tác động và phải tiếp tục thực thi các hoạt động cần thiết để tự làm mát mình. Thời gian nhai lại đã tăng đáng kể - tăng khoảng 70 phút ở nhóm bò HF thuần và lai F2; khoảng 45 phút ở nhóm bò 1/2HF. Albright (1993) cho biết, bò hoạt động nhai lại chủ yếu 75

7 vào thời gian nằm/nghỉ (trong thời gian 8 h dành cho hoạt động nhai lại, chỉ có 0,5h bò nhai lại khi đứng và 7,5h còn lại bò nhai lại thức ăn khi nằm). Như vậy, hoạt động nhai lại nhiều hơn của nhóm bò TN có liên quan đến thời gian nằm nghỉ kéo dài hơn của chúng. Hoạt động thải phân và nước tiểu của lô bò TN ở cả 3 nhóm giống đã giảm đáng kể. Kết quả thí nghiệm so sánh mức độ sai khác trong biểu hiện hành vi/hoạt động chức năng giữa nhóm bò được làm mát tự nhiên (số liệu theo dõi vào mùa đông thời gian có nhiệt độ và THI thích hợp với bò sữa theo lý thuyết) và làm mát nhân tạo bằng hệ thống phun nước, quạt gió vận hành theo quy trình thử nghiệm được lựa chọn được trình bày tại Bảng 5. Tuy có khác nhau về giá trị tuyệt đối lượng thời gian dành cho các hành vi/ hoạt động chức năng giữa 2 mùa của 3 nhóm giống (số liệu Bảng 5), nhưng sự sai khác này không lớn và chưa có ý nghĩa thống kê. Điều này có nghĩa, giải pháp phun nước, quạt gió để hạ thân nhiệt bò thông qua cơ chế bốc hơi và đối lưu đã mang lại hiệu quả mong muốn. Bảng 5. Số liệu so sánh biểu hiện hành vi/hoạt động giữa giải pháp phun nước, quạt gió (mùa nóng) với thời tiết mát tự nhiên (mùa mát). (n = số ngày quan sát) Hànhvi/ hoạt động Lấy thức ăn (phút) Uống nước (phút) HF (Mean ± SD) 1/2HF (Mean ± SD) 3/4HF (Mean ± SD) Mùa đông (n = 30) TN mùa hè (n = 12) Mùa đông (n = 45) TN mùa hè (n = 18) Mùa đông (n = 45) TN mùa hè (n = 18) 294,7 a ±39,21 272,2 a ±43,1 281,3 a ±50,6 290,8 a ±31,1 286,3 a ±54,7 288,4 a ±35,1 26,7 a ± 6,2 25,5 a ± 6,0 21,9 a ± 5,7 24,1 a ± 5,4 24,4 a ± 5,7 25,3 a ± 3,7 Nhai lại (phút) 363,3 a ± 36,9 372,2 a ±47,9 344,5 a ±55,2 363,9 a ±85,9 358,6 a ±68,7 370,0 a ±77,9 Nằm/nghỉ (phút) 685,0 a ± 36,9 711,7 a ±85,4 671,9 a ±153,1 674,4 a ±77,4 695,3 a ±109,2 742,5 a ±84,2 Đứng (phút) 755,0 a ± 36,9 728,3 a ±85,4 768,1 a ±153,1 765,6 a ±77,4 744,7 a ±109,2 697,5 a ±84,2 Thải phân (lần) Nước tiểu (lần) 8,7 a ± 1,7 7,7 a ± 1,5 7,5 a ± 1,7 7,6 a ± 1,5 7,9 a ± 1,2 7,8 a ± 1,3 8,7 a ± 1,6 8,3 a ± 0,8 8,2 a ± 1,5 7,7 a ± 1,1 8,0 a ± 1,4 7,7 a ± 0,9 Các số trung bình mang chữ cái a,b theo hang, cùng nhóm giống khác nhau ở mức ý nghĩa P<0,05 Thế nhưng, liệu sự hồi phục các hành vi/hoạt động chức năng của bò lô thí nghiệm đã đạt được (bằng giải pháp phun nước, quạt gió) có đem lại những hiệu quả thiết thực cho sản xuất?. Kết quả theo dõi 3 chỉ tiêu cơ bản quyết định đến hiệu quả trong chăn nuôi bò sữa là lượng thức ăn ăn vào, lượng nước uống và quan trọng nhất là năng suất sữa được trình bày tại Bảng 6 sẽ giúp giải đáp câu hỏi này. Lượng thức ăn ăn vào (TAAV) đã tăng đáng kể ở lô thí nghiệm ở cả 3 nhóm giống (P<0,05), trong đó nhóm bò HF tăng nhiều nhất trung bình 1,8 kg VCK/con/ngày và 1,1 kg tương ứng ở 2 nhóm bò lai. 76

8 NGUYỄN THẠC HÒA Kết quả thử nghiệm giải pháp phun nước, quạt gió Năm Bảng 6. Lượng thức ăn ăn vào, lượng nước uống và năng suất sữa của bò TN (n = số đợt theo dõi theo nhóm giống, cho các chỉ tiêu thí nghiệm) Chỉ tiêu Lô đối chứng Lô thí nghiệm theo dõi HF 1/2HF 3/4HF HF 1/2HF 3/4HF 2008 TAAV Nước uống 13,63 a ± 0,27 58,0 b ± 2,19 12,65 a ± 0,48 45,2 b ± 3,19 11,68 a ± 0,78 53,3 b ± 4,18 14,92 b ± 0,49 51,8 a ± 3,49 13,73 b ± 0,71 39,7 a ± 4,32 12,62 b ± 0,49 46,7 a ± 3,01 NS sữa 14,6 a ± 0,47 12,2 a ± 0,39 11,7 a ± 1,09 16,1 b ± 0,25 14,2 b ± 0,39 13,4 b ± 0, TAAV Nước uống 12,9 a ± 0,79 56,7 b ± 3,33 11,6 a ± 0,66 46,5 a ± 1,38 12,7 a ± 0,63 42,3 a ± 1,37 14,63 b ± 0,36 50,67 a ± 3,01 12,92 b ± 0,71 43,17 a ± 3,19 13,80 b ± 1,00 39,83 a ± 2,23 NS sữa 14,8 a ± 0,72 12,5 a ± 0,85 13,5 a ± 0,85 16,03 b ± 0,27 13,50 b ± 0,27 14,49 b ± 0, (n=8) TAAV Nước uống 11,43 a ± 0,98 60,3 b ± 2,71 12,3 a ± 0,87 57,9 b ± 1,88 11,9 a ± 0,83 58,8 b ± 1,58 15,51 b ± 0,35 56,25 a ± 2,12 13,28 b ± 0,54 54,75 a ± 3,01 13,06 b ± 0,29 55,50 a ± 2,78 NS sữa 14,7 a ± 0,85 12,9 a ± ,6 a ± 0,66 15,88 b ± 0,60 13,93 b ± 0,67 13,73 b ± 0,37 TB (n=20) TAAV Nước uống 12,5 ± 1,21 58,5 ± 3,05 12,2 ± 0,80 50,6 ± 6,43 12,1 ± 0,83 52,2 ± 7,43 14,3 ± 0,75 53,3 ± 3,71 13,3 ± 0,69 46,8 ± 7,60 13,2 ± 0,77 48,2 ± 7,20 NS sữa 14,7 ± 0,68 12,6 ± 0,81 12,7 ± 1,09 15,9 ± 0,42 13,7 ± 0,63 13,9 ± 0,65 Các số trung bình mang chữ cái a,b khác nhau theo lô cho mỗi nhóm giống khác nhau ở mức P<0,05 Có lẽ nhiệt độ, ẩm độ cao (stress nhiệt) trong các tháng mùa hè đã tác động bất lợi tới trạng thái chức năng của giống bò sữa cao sản nhập ngoại này; bò mệt mỏi nên đã gây giảm lượng thức ăn ăn vào như đã ghi nhận được ở bò lô đối chứng (theo Ominskt, 2002, đây là dạng đáp ứng tập tính với stress nhiệt phổ biến ở bò). Do giảm lượng nước được đào thải qua đường hô hấp, tiết mồ hôi, thải phân, nước tiểu để thoát nhiệt ra môi trường bên ngoài nên lượng nước tiêu thụ ở nhóm bò TN đã giảm đáng kể (P<0,05). 77

9 Cùng với tăng lượng TAAV, năng suất sữa của nhóm bò TN của 3 giống đều được cải thiện với mức tăng trung bình 1,2 kg sữa/con/ngày ở nhóm bò HF; 1,1, và 1,2 kg/con/ngày tương ứng ở nhóm giống 1/2HF và 3/4HF. Kết quả này càng khẳng định hiệu quả của giải pháp phun nước, quạt gió trong việc giảm thiểu tác động bất lợi của stress nhiệt trong mùa hè nóng (nhiệt độ, ẩm độ cao), cải thiện năng suất, hiệu quả chăn nuôi bò sữa ở miền Bắc nước ta mà Nguyễn Thạc Hòa và cs (2008) Vương Tuấn Thực và cs (2009) đã lựa chọn và khuyến cáo áp dụng rộng rãi vào sản xuất. Kết luận KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ Kết quả thử nghiệm hệ thống phun nước + quạt gió được lắp đặt và vận hành thời gian qua với quy trình phun nước 60 giây, quạt gió 10 phút và lặp lại 8 10 chu kỳ liên tục cho thấy: Tuy hiệu quả làm mát chuồng nuôi không lớn chỉ giảm được khoảng 0,5 0 C so với lô ĐC; nhưng có thể đưa được thân nhiệt (khoảng 38,8 0 C so với 38,6 0 C), nhịp thở,...của bò lô TN trở lại đạt xấp xỉ thông số bình thường, kể cả vào lúc 13 h - thời điểm nhiệt độ ngoài trời cũng như chuồng nuôi thường đạt mức cao nhất trong ngày. Nhờ vậy, đã khôi phục về cơ bản các hành vi/hoạt động sinh hoạt, dinh dưỡng và đạt xấp xỉ các chỉ số theo dõi vào thời điểm mùa đông. Đã có sự thu hẹp đáng kể sai khác thời gian cộng dồn hành vi/ hoạt động lấy thức ăn giữa bò lô thí nghiệm vào mùa nóng so với mùa mát ở cả 3 nhóm giống, lớn nhất ở nhóm HF, tiếp theo là 3/4HF và cuối cùng là 1/2HF. Thời gian đứng ghi nhận được của bò trong thí nghiệm nhiều hơn vào mùa hè mùa có nhiệt độ cao. Thời gian dành cho hoạt động uống nước dài hơn vào mùa hè nhưng thời gian để nhai lại vào mùa đông lại nhiều hơn ở cả 3 nhóm giống (ở mức ý nghĩa P<0,05). Số lần thải phân và nước tiểu vào mùa hè ở cả 3 nhóm bò đều nhiều hơn vào mùa đông nhằm làm tăng hiệu quả thoát nhiệt nhanh ra môi trường thông qua phân và nước tiểu. Đã tăng được lượng thức ăn ăn vào của cả 3 nhóm bò, trong đó nhóm bò HF tăng nhiều nhất trung bình 1,8 kg VCK/con/ngày và 1,1 kg tương ứng ở 2 nhóm bò lai Năng suất sữa của cả 3 nhóm giống bò đã được cải thiện ở lô thí nghiệm với mức tăng trung bình 1,2 kg sữa/con/ngày ở nhóm bò HF; xấp xỉ 1,1, và 1,2 kg/con/ngày tương ứng ở nhóm giống bò lai 1/2HF và 3/4HF. Đề nghị Cho phép sử dụng các số liệu kết quả nghiên cứu của đề tài về ảnh hưởng của stress nhiệt tới biến đổi hành vi của bò sữa trong các cơ sở đào tạo cán bộ, hộ/trang trại chăn nuôi bò sữa để kịp thời phục vụ công tác giảng dạy và sản xuất Tạo điều kiện mở rộng quy mô thử nghiệm giải pháp trên để kiểm định các thông số kỹ thuật và hiệu quả kinh tế trong sản xuất, nhất là đối với các trang trại có quy mô lớn, bò sữa có năng suất và sản lượng sữa cao. Được tiếp tục thử nghiệm các giải pháp bổ sung nhằm góp phần cải thiện khả năng tiếp nhận thức ăn, hấp thụ các chất dinh dưỡng, khoáng trong thời gian bò bị stress nhiệt nhằm hạn chế sự biến đổi hoạt động/hành vi theo hướng bất lợi, gây giảm sút năng suất (sinh trưởng, sinh sản, tiết sữa,...), nâng cao hiệu quả kinh tế ngành chăn nuôi bò sữa. 78

10 NGUYỄN THẠC HÒA Kết quả thử nghiệm giải pháp phun nước, quạt gió Tiếng Việt TÀI LIỆU THAM KHẢO Vũ Chí Cương, Vương Tuấn Thực, Nguyễn Văn Quân (2007). Bước đầu tìm hiểu ảnh hưởng của nhiệt độ và ẩm độ đến tập tính sinh hoạt của bò sữa ½ HF và ¾ HF nuôi tại Ba Vì. Báo cáo khoa học năm 2006, Phần CNSH và các vấn đề kỹ thuật chăn nuôi. Viện Chăn nuôi, trang Nguyễn Thạc Hòa, Nguyễn Ngọc Lương, Vương Tuấn Thực, Nguyễn Đình Đảng, Nguyễn Thị Cử (2008). Kết quả nghiên cứu lựa chọn giải pháp giảm stress nhiệt cho bò sữa. Báo cáo tại Hội nghị khoa học Viện Chăn nuôi Phần CNSH và các vấn đề khác. Hà Nội tháng 9/2008; trang Nguyễn Thạc Hòa, Nguyễn Ngọc Lương, Vương Tuấn Thực, Nguyễn Đình Đảng, Nguyễn Văn Phú (2010) Ảnh hưởng của stress nhiệt tới biến đổi hành vi và năng suất sữa của bò HF thuần và lai nuôi tại Hà Nội. Vương Tuấn Thực, Vũ Chí Cương, Nguyễn Thạc Hòa, Nguyễn Ngọc Lương..(2009). Kết quả thử nghiệm hệ thống phun nước, quạt gió nhằm giảm stress nhiệt cho bò sữa trong mùa nóng tại Ba Vì. Báo cáo tại Hội nghị khoa học Viện Chăn nuôi - Phần CNSH, thú y, kinh tế, môi trường và kỹ thuật khác. Hà Nội tháng 10 năm 2009; trang Viện Chăn nuôi (2001) Thành phần và giá trị dinh dưỡng thức ăn gia súc-gia cầm Việt Nam. Nhà xuất bản Nông nghiệp Đoàn Đức Vũ, Phạm Hồ Hải, Nguyễn Huy Tuấn (2008). Nghiên cứu giải pháp giảm stress nhiệt cho bò sữa có tỷ lệ máu HF cao (> 85%). Báo cáo khoa học, Viện KHKT Nông nghiệp miền Nam, tháng 5 năm 2008 Lior Yaron (2003). Chăn nuôi bò sữa của Israel - Những công nghệ và kinh nghiệm : Làm mát bò sữa trong điều kiện nóng bức. Bài trình bày tại Hội thảo về chăn nuôi bò sữa do Đại sứ quán Israel tổ chức tại Viện Chăn nuôi - Tháng 2 năm Tiếng nước ngoài Albright, J. L. (1993) Feeding behaviour in dairy cattle. Jour. Dairy Sci. 76:485 Amstrong; Denis. V (1994). Heat stress interaction with shade and cooling. J.Dairy Sci Brown-Brandl at al (2005). Dynamic response indicators of heat stress in shaded and non-shaded feedlot cattle. Biosyst. Eng Grant. R. (2007). Taking advantage of Natural behavior Improve Dairy cow performance, W. H Miner Agricultural Institute, Western Dairy Management Conference; Reno. March Fraser A.F & Broom D.M.(1998).FARM animal behaviourand welfare (third edition). CAB international Jeffrey F. Keown (2003). How to reduce Heat Stress in Dairy Cattle. NebGuide 2003 Jodie A. Pennington (2003). Heat Stress in Dairy catlle. University of Arkansas -3/ Joe W. West (1995). Managing and Feeding lactating dairy cows in Hot weather. The University of Georga College of Arg. & Env Science Bulletin 956/1995. Kadzere C.T, M.R Myrphu...(2002). Heat stress in lactating dairy cows: a review. Livestock Production Science, Volume 77,Issue 1, Oct.2002, pages Karen Dupchak (2002). Feeding Heat-Stress Dairy Cows. July Kandall P. E. (2006). The effects of providing shade to lactating dairy cows in a temperate climate. Livest. Sci Mader (1997). Behavior response of non-brahman cattle to shade in commercial feedlots. Livest. Environ Mader T. L, Davis M.S (2006). Environmental factors influencing heat stress in feedlot cattle, J. Animal Sci. 84 (2006), pp

11 Matzke, W. C. (2003). Behaviour of large groups of lactating dairy cattle housed in a free stall barn. Ms Thesis, Univ. of Nebraska, Lincoln. Naomi A. Botheras (2008) The Feeding Behavior of Dairy Cows: Consideration improve cow wolfare and productivity. Dep. of Anim. Sciences. The Ohio State University Ominski K. H (2002) Physiological and production responses to feeding schedule in lactating dairy cows exposed to short-term, moderate heat stress. J. Dairy Sci Perissinotto M., D. J. Moura.,...(2006). Behavior of Dairy cows housed in Environmentally controlled freestall. University of São Paulo, Dep. of Exact Sciences. Po Box Rielveld G. (2003). Heat Stress in Dairy Cattle. Ontario, Canada Steve Blezinger (2003). Monitor cattle closely for heat stress. Cattle Directory.com. 5/ 2003 Tucker C. and Karin Schutz (2009). Behavioral Responses to Heat Stress: Dairy Cows Tell the Story Người phản biện: TS. Trịnh Xuân Cư; TS. Chu Mạnh Thắng 80