Journal of Research and Rural Planning Volume 6, No. 4, Winter 2018, Serial No.20 ISSN: 2322-2514 http://jrrp.um.ac.ir eissn: 2383-2495 Factors Affecting Saffron Farmers Willingness to Expand Saffron Cultivation (Case Study: Torbat Heydarieh Region) Toktam Mohtashami* 1 Bahareh Zandi Darred Gharibi 2 1- Assistant Prof. in Agricultural Economic, University of Torbat Heydarieh, Torbat Heydarieh, Iran. 2- MSc. in Agricultural Economic, University of Torbat Heydarieh, Torbat Heydarieh, Iran. Extended abstract Received: 3 July 2016 Accepted: 31 October 2017 1. INTRODUCTION C ultivation of medicinal products with high economic value and low water requirements is a fundamental solution to remedy the pattern of water use in agriculture, especially in arid areas. Although this development and change in cropping pattern is a procedure influenced by social, economic and environmental conditions may occur, the matter is that this change be in a proper planning. Saffron is a high-value product that its development is an opportunity for poverty reduction in rural areas. Although the weakness of marketing and factors such as decease in demand may cause price reduction and some compensation for farmers, but due to its high price elasticity, its cultivation can be inevitable. This makes it necessary to consider factors affect the cultivation of this product. The aim of this study is to examine the factors affecting farmers willingness to expand saffron cultivation in Torbath Heydarieh Region, as the main center of saffron production in country. 2. THEORETICAL FRAMEWORK Many studies on the factors affect cultivation extension of agricultural crops have underlined the economic and financial issues especially income increase. The availability of area is another economic variable, which may play an important role in the attitude of farmers in expanding cultivation and has been confirmed in several studies. Finally, some studies have emphasized on the role and importance of agricultural extension and education to promote cultivation of these crops. 3. METHODOLOGY The present research is a descriptive survey research. Data collection tool is a questionnaire. The dependent variable in this study is the willings of saffron farmers to cultivate saffron, which can take two values, one (1) for when the saffron farmers tends to cultivate the crop, and zero (0) for when it is not. To estimate such models, the logit model can be used. The independent variables include the age, educational level, saffron cultivation experience, number of children, number of land plots, saffron income, product insurance, variety of production or farmer risk aversion, production cost per hectare, ownership type of water source. Torbat Heydarieh and Zaveh cities were selected to study factors affect farmers willing to extend saffron cultivation. By having an average of 9750 and 7550 hectares of saffron cultivation, respectively, these two cities account for the most important cities of saffron production in Khorasan Razavi province. A sample of 170 saffron farmers that had the possibility of expanding saffron cultivation based on land availability in year 2014, were selected based on the PASS software. 4. DISCUSSION The statistical properties of the samples showed that most of farmers willing to expand saffron cultivation age between 30-50 year while farmers in the other group age between 50-70 year. Around 45 percent of developer farmers have 8 years and more education, while the education years of 8 years and more is just 28.6 percent in the second group of *. Corresponding Author: t.mohtashami@profs.torbath.ac.ir Tel: +98915 518 2162
16 Journal of Research and Rural Planning No.4 / Serial No.20 farmers. 30.87 percent of farmers in first group and 42.85 percent of farmers that don t willing to expand cultivation have an average of 30 years and more activation in saffron cultivation. 28.8 percent of farmers willing to expand cultivation are the owner of water resource while this amount in the second group is 52.4 percent. According to the results of Logit model estimation, it can be said that saffron farmers that do not have another job, are more risk-seeker and have higher income from saffron cultivation, have more motivation to develop the cultivation of saffron. Having more experience in cultivation was identified as a contributing factor in this decision, but the results showed that with increasing age of farmers the probability of admission into the cultivation of saffron will decrease. 5. CONCLUSION The findings of this study showed that the high age of saffron farmers was considered as one of the inhibitors of the development of saffron cultivation in the region. Because most of these people, as the only decision makers of the production unit, do not have the necessary mobility and dynamism, along with that creativity and innovation. Based on this, and considering the decline in the willingness of young people to cultivate saffron as a result of cultural change, the adoption of measures such as the priority in providing facilities and production inputs is important in order to attract young workforce and is recommended. Also, in view of the negative role of increasing the number of saffron land plots in the cultivation of this crop, it is suggested that, in order to overcome the structural weaknesses of the small and small exploitation system in the region, production cooperatives will form and pursue the implementation of plans for equipping, modernizing and integrating land faces. Take up considering the positive role of product diversity in the development of saffron cultivation, it is suggested that support for those who have proper production resources, water and soil, be prioritized through providing affordable facilities from the National Development Fund. Finally, due to the role of income generation of this product in its cultivation, it is suggested that simultaneously with the implementation of quantitative and qualitative development programs for saffron, with the aim of protecting saffron farmers and helping to stabilize the market, the purchase of a saffron agreement with the support of relevant executive agencies take place. Key words: Saffron, Logit model, cultivation expansion, economic value. Acknowledgments: University of Torbat-e Heydarieh has financially supported the current research. Conflict of Interest: The authors have no conflict of interest to declare. How to cite this article: Mohtashami, T. & Zandi Darred Gharibi, B. (2018). Factors affecting saffron farmers willingness to expand saffron cultivation (Case study: Torbat Heydarieh Region). Journal of Research & Rural Planning, 6(4), 15-29. http://dx.doi.org/10.22067/jrrp.v5i4.57191 16
مجل ة پژوهش و برنامهریزی روستایی سال 6 شمارة 4 زمستان 1396 شمارة پیاپی 20 شاپای چاپی: 2322-2514 http://jrrp.um.ac.ir -1-2 شاپای الکترونیکی: 2383-2495 بررسی عوامل مؤثر بر تمایل زعفرانکارن به توسعة کشت زعفران )مطالعة موردی: منطقة تربت حیدریه( 2 تکتم محتشمی - 1 بهاره زندی دره غریبی استادیار اقتصاد کشاورزی دانشگاه تربت حیدریه تربت حیدریه ایران. کارشناس ارشد اقتصاد کشاورزی دانشگاه تربت حیدریه تربت حیدریه ایران. تاریخ دریافت: 12 تیر 1395 تاریخ پذیرش: 9 آبان 1396 چکیده هدف: زعفران محصولی با ارزش تولید و بهرهوری آب باال است که توسعۀ آن فرصتی برای کاهش فقر در مناطق روستایی به شمار میآید. تحلیل عوامل مؤثر بر توسعۀ کشت زعفران میتواند در ارزیابی مجموعه سیاستهای اعمالشده در اینباره مفید واقع شود. هدف از این مطالعه شناخت و انددازهگیری کمدی عوامدل تأثیرگذار بر توسعۀ کشت محصول زعفران در منطقۀ تربت حیدریه است. روش: تحقیق حاضر از لحاظ هدف جزء تحقیقات کاربردی است.جامعۀ آماری تحقیق را زعفرانکاران شهرستانهای تربت حیدریهو زاوه استان خراسان رضوی درسدال 1393 تشکیل دادهاند. در دستیابی به هدف تحقیق از مدل رگرسیونی لوجیت و دادههای مقطع زمانی بهره گرفته شده است. حجم نمونه با استفاده از حجم نمونه براسداس نرمافزار PASS 170 نفر از زعفرانکارانی تعیین شد که امکان توسعۀ کشت زعفران برای آنها با توجه به موجودی اراضی قابل اختصاص وجود داشته است. یافتهها: نتایج بهدستآمده نشان میدهد داشتن سابق کشت باالبودن تعداد قطعات زمین درآمد باالی حاصل از کشت زعفران و وجود تنوع محصول در الگوی کشت از عواملی هستند که تأثیر مثبتی بر تمایل زعفرانکاران به توسعۀ کشت این محصدول دارندد درحالیکده بداالبودن سدن زعفرانکدار و دارابدودن شد ل غیرکشاورزی اثر منفی بر این امر خواهد داشت. محدودیتها: دسترسی به کشاورزان و کسب اطالعات در راستای اهداف تحقیق عمدهترین چالش تحقیق حاضر است. راهکارهای عملی: با توجه به این نتایج افزایشکالسهای ترویجی و آموزشی برای باالبردن سطح دانش کشاورزان جوان تشکیل تعاونیهای تولیدد و پیگیدری اجدرای سریعتر طرحهای و یکپارچهسازی اراضیو نیز توسعۀ ابزارهای حمایتی به منظورکاهشریسک تولیدو اشت ال متمرکز کشاورزان در زراعت زعفران توصیه میشود. اصالت و ارزش: یافتههای این تحقیق میتواند در جهت برطرفساختن نقاط ضعف و تقویت نقاط قوت متناسب با برنامهریزی توسدعۀ زعفدران در عمددهترین منطقۀ کشت این محصول مفید بوده و الگویی جهت استفاده در دیگر مناطق کشور باشد. کلیدواژهها: زعفران مدل الجیت توسعۀ کشت ارزش اقتصادی. ارجاع: محتشمی ت. و زندی دره غریبی ب. )1396(. بررسی عوامل مؤثر بر تمایل زعفرانکارن به توسعۀ کشت زعفران )مطالعۀ موردی: منطقۀ تربت حیدریه(. مجله پژوهش و برنامهریزی روستایی 6)4( 15-29. http://dx.doi.org/10.22067/jrrp.v5i4.57191 نویسندة مسئول: Email: t.mohtashami@profs.torbath.ac.ir
مجل ه پژوهش و برنامهریزی روستایی شمارۀ 4/ پیاپی 20 18 1. مقدمه 1. 1. طرح مسأله يكي از سياستهاي مهم بخش كشاورزي در جهتت توست ۀ اين بخش و توس ۀ روستايي تأكيد بت محصتوت متناسب با مناطق مختلف است. بت تبع شتك كشت در ه متتأر منطقت استت اتيي گيت ي الگوهتاي از ف آينتدهاي طبي تي اقتصتادي اجتماعي و سياسي در طول زمان و مكانهاي مختلتف استت و آن در كت ارت ا نظامهتاي مت تب بتا كشتاورزي )اقتصتادي اجتماعي و اكولوژيكي( ب وز و ظهور خواهد ك د. در ميتان ايتن آرتار آرتار اقتصتادي حاصت حياتي است ك از كشتت از مهمتت ين مؤلفت هاي تمام اهداف كشاورزان را ب خود م طوف كت ده استتت و بتت نوعي ميتتتوان گفتتت آرتتار اقتصتتادي حاصتت ف اليتهتتاي كشتتاورزي از مهمتتت ين عوامتت ف اليتهاي كشاورزي و شك از جهتتت توستت ۀ گي ي الگوهاي كشتت در منتاطق گوناگون استت )ستوادي ماليتدره 1390 ص. 5(. اگ چت ايتن توس در الگوي كشت روي اي استت كت تحتت تتأري شت اي اقتصادي و محيطي جوامع روستايي ممكن است اتفاق ميافتتد موضوعي ك اهميت دارد انجام اين تغييت در كشتت طتي يت ب نام ك ريزي صحيح است. مجموع ظ فيتهاي كشور در بخش كشاورزي مؤيد وجتود مزيتهاي نسبي ف اوان در اين بخش است. يكي از محصتوتتي كشور در توليد آن مزيت داشت و صادرا آن نيتز ميتوانتد نقش ف اواني در ايجاد درآمتد ارزي بت اي كشتور داشتت زعف ان است. نيم گ زعفت ان گيتاه مناستبي بت اي كاشتت در منتاطق خشت خش كشور استت. بتا توجت بت اينكت دهي زعف ان فص در همين فص فصت باشتد و رويتش و س د است و بيشت ين بارندگي كشور نيتز نتازل متيشتود نيتاز كمتت ي بت آبيتاري دارد )محمتتدي رنجبتت و ستتلطاني 1390 ص. 144(. همچنتتين محصول زعف ان ب اينك محصوت دتيلي نظي داشتن ارزش اقتصتادي بتات و دورۀ رويشي و زمتان محصتولدهي آن متفتاو از ستاي زراعي است داراي اهميت خاص است. اين وييگتي ممتاز سبب ميشود تا از نظ انساني و تخصيص آب زراعي با ساي محصوت دورۀ زمتاني بت كارگي ي نيت وي داشتت تفتاو باشتد )يزدچتي رستولي محمتودزاده و زرينبتال 1389 ص. و جلوگي ي از مهاج آنها درآمدزايي بيشتت آن نستبت بت ديگ محصوت كشاورزي و همچنين نقش مهم آن در توست ۀ صتادرا ري نفتتي واق يتتي انكارناپت ي استت. اگ چت ضت ف بازاريابي و كيفيت پايين محصول و عواملي مانند آن ميتواند بتا كاهش تقاضا ب اي زعف ان افت قيمت و خستار كشتاورزان را ب دنبال داشت باشد در ه صور با توج بت كشتش قيمتتي باتي آن گست ش كشت آن ميتواند ام ي اجتنابناپ ي باشد. توس ۀ پايتدار نظامهتاي به هبت داري ازجملت نظتام كشتت زعف ان تابع ش اي اجتماعي و اقتصادي خاص ه منطق است. با درنظ داشتن اينك ه گون تغيي و تحول در زمينتۀ كشتت طيف وسي ي از فضاهاي اقتصادي و اجتماعي را تحت تأري ق ار ميدهتد ه گونت نتوآوري و تغييت در ايتن زمينت منتو بت درکك دن و آشنايي با عوام فوق است. عدم آگتاهي دقيتق از مستا مت تدد كشتت ضتمن كتاهش ستطح زي كشتت ايتن محصول باعث ميشود نتوان ب نام ريزي و حمايتهتاي تزم از اين كشت تخصصي را بت عمت آورد و بنتاب اين نظتام كشتت زعفت ان دچتار ناپايتداري ميشتود كت پيامتدهاي اقتصتادي و اجتماعي مت ددي را در پي خواهد داشت )مطي ي و شمستايي 1389 ص..)94 در استانهاي خ استان رضتوي و جنتوبي زعفت ان يكتي از مهمت ين محصوت كشتاورزي محستوب متيشتود. ستازگاري محصول بتا اقلتيم منطقت ارزش اقتصتادي فت اوان زعفت ان در بازارهاي جهاني و درآمد مناسبي ك پ ورش اين گياه ب دنبتال دارد بازده اقتصادي كشت آن در اين منطق را از توجي پ ي ي باتيي ب خوردار ك ده استت )گلكتاران مقتدم 1392 ص. 81(. بناب اين در سالهاي اخي سطح زي كشتت زعفت ان ب خصتوص در استان خ اسان رضوي افزايش يافت و بستياري از كشتاورزان بدون درنظ گ فتن ش اي مناسب اين محصول اقدام ب كشتت آن ميكنندغ ب طوريك ب اساس آخ ين آمتار موجتود ستطح زي كشت زعف ان در استان خ اسان رضتوي از 65 هتزار و 222 هكتار در سال 1392 ب 75 هزار و 185 هكتار در ستال 1394 افزايش داشت است )سازمان جهاد كشتاورزي استتان خ استان رضتوي 1394(. اهميتت و جايگتاه كشتت زعفت ان در اقتصتاد روستايي استان خ اسان رضتوي لتزوم انجتام مطال تا دربتارۀ توس ۀ كشت ايتن محصتول و انتدازهگي ي كمتي تتأري نستبي 153(. از سوي ديگ مزيت زعف ان در ايجاد اشتغال روستاييان 18
سال ششم ب رسي عوام مؤر ب تماي زعف انكارن ب توس ۀ كشت زعف ان... وييگيهاي ف دي اقتصادي و اجتماعي زعف انكاران ب پايداري اين توس كشت را ض وري ميسازد. در ميان شه شه ستان زاوه با ستانهتاي مختلتف استتان خ استان رضتوي با 11 هزار و 760 هكتار ستطح زيت كشتت و توليد 42 هزار كيلوگ م زعف ان و شه ستان ت بتحيدريت بتا 8 هزار و 765 هكتار سطح زي كشت و توليتد 32 هتزار كيلتوگ م زعف ان عمدهت ين مناطق استان در كشتت زعفت ان بت شتمار ميآيد ك سطح زي كشت آنها طتي ستالهاي 1389-1394 ساتن ب ت تيب 6/96 و 5/22 رشد داشت استت بتا ايتن حال رشد عملك د محصول طي اين دوره تنها 0/05 درصتد در شه ستان زاوه و 1/1 در شه ستان ت بتت حيدريت بتوده است )وزار جهاد كشاورزي 1394(. اين موضوع باعتث شتده مسؤوتن شه ستان توج ب مدي يت توس ۀ كشتت زعفت ان و توج بيشت ب بهبود عملك د اين محصول را ب منظتور توست ۀ پايدار نظام كشت زعف ان در اين مناطق مد نظ ق ار دهند. با توج ب اين موضتوع و نيتز درنظ داشتن محتدوديتهاي موجود در زمينۀ منابع آبي ب نظ ميرسد تصميم ب متدي يت كشت اين محصتول نيازمنتد شناستايي عتواملي استت كت در توس ۀ سطح كشت زعف ان در ايتن منطقت تأري گت ار هستتند. درنتيج گست ش الگتوي كشتت زعفت ان تحتت تتأري عوامت اقتصادي و اجتماعي مختلفي قت ار ميگيت د كت ه يت مشخصي در اين توس هدف صور گ فت و در آن س ي شده ب نقتش خواهند داشت. مطال ۀ حاض با همتين ب رسي عوام مؤر ب تماي زعف انكاران ب توس ۀ كشت زعف ان بپ دازد. اين ب رسي ميتواند در جهت ب ط فساختن نقتا قو متناسب با ب نام ريزي توس ضت ف و تقويتت نقتا زعف ان در عمدهت ين منطق كشت اين محصول مفيد بوده و الگويي جهت استفاده در ديگت مناطق كشور باشد. 2. 1. پیشینۀ تحقیق مطال تا مختلفتي در ستالهاي اخيت شناخت عوام مؤر ب توس ۀ سطح زي كشاورزي داشت اند. ست ي در ب رستي و كشت انواع محصتوت عيناللهي )1377( در ب رستي و شتناخت عوامت متؤر بت توس ۀ كشت چغندرقند در استان خ اسان نقش عتواملي چتون عيار محصول توليدي در سال گ شت فاصلۀ مزرع از كارخانت بيم محصول نسبت سطح كشت ب ك زمين نستبت درآمتد حاصت از چغنتدر قنتد بت كت درآمتد مزرعت و ارت متقابت تحصيال و سودآوري نسبي محصول را در اين ام ت يين ك د. آبيار )1381( ب ب رسي عوام مؤر ب توست ۀ كشتت ستويا در استان گلستان پ داخت و نشان داد عواملي نظي انتدازۀ مزرعت تج بۀ كشاورز فاصل مزارع از شت كت توست ۀ كشتت دانت هاي رورني داشتن ماشينآت كشاورزي درصتد افتت ت يينشتده ب اي محصول و نتوع مالكيتت منتابع آبتي از مهمتت ين عوامت ت يينكنندۀ توس ۀ كشت سويا در اين منطق ب شمار ميآيند. همتايونيف و ملت دار )1385( بت ب رستي و شتناخت عوامت اقتصتادي اجتمت اعي و فنت ي مت ؤر بت ف آينت د تصت ميمگي ي كشاورزان در كشت كلزا در استتان مازتتدران پ داختنتد. نتتاي تحقيتق گويتاي آن استت كت عتواملي نظيت دارابتودن شتغ ري كشاورزي اندازۀ مزرع تج بۀ كشت قط ا مزرعت شت كت در كالسهتاي ت ويجتي و وضت يت دريافتت يارانت از مهمت ين عوام ت يينكنندۀ توس ۀ كشت كلزا در ايتن منطقت ب شمار متيرود. شتفي ي )1386( در تحقيقتي كت در زمينتۀ عوام مؤر در پ ي ش كشت زيتون در استان ك مان انجتام داد با تقسيم كشاورزان ب دو گ وه پ ي ندگان و نپ ي ندگان كشتت زيتون عوام مؤر ب پ ي ش را ستن تج بتۀ كشتاورز درآمتد ري زراعي و ميزان ارتبا كشاورز با ت وي م فتي كت د. رستام دادختواه خوشتنوديزدي و مقدستي )1389( بتا اولويتبنتدي عوام مؤر ب توس ۀ كشت گياهان دارويي در استتان خ استان شمالي نشان دادند ك از ميان عوام چهارگانۀ مؤر بت توست ۀ كشت م يار اقتصادي با ض يب اهميت %406 بيشتت ين تتأري را داراست. مظه ي و پارساپور )1390( عوام مؤر ب پت ي ش كشتت كلزا در استان خ استان رضتوي را ب رستي ك دنتد. نتتاي ايتن مطال نشان داد ك متغي هاي سطح زيت كشتت آبتي ميتزان استفاده از توصي هاي م وجين ارتبا بتا كشتاورزان كلزاكتار و سطح درآمد كشاورزان رابطۀ مثبتي با كشت كلزا دارد. شتفي ي )1390( عوامت اقتصتادي اجتمتاعي و فنتي متؤر بت ف آينتد تصتميمگي ي كشتاورزان در كشتت كلتزا در استتان ك متان را ب رسي ك دند. نتاي تحقيق گوياي آن است كت عتواملي نظيت سن تحصيال تج بۀ كشت تنوع توليد عملك د محصتول در سال زراعي قب سطح سبزنشده كلزا درصتد افتت محصتول و ش كت در كالسهاي ت ويجي از مهمت ين عوامت ت يينكننتده 19
مجل ه پژوهش و برنامهریزی روستایی شمارۀ 4/ پیاپی 20 20 توس ۀ كشت كلزا در اين منطق هستند. بخشي )1390( عوام اقتصادي ف دي- اجتماعي و زراعي مؤر بت پت ي ش و توست كشت كلزا در شه ستانهاي تب يز و م ند ب رسي ك ده و نشتان داد مالكيت ماشينآت ش كت دركالسهتاي ت ويجتي ستهم درآمد مزرع اي سطح تحصيال و تج بۀ كلزاكاري ار مثبت و سن و قط ا نيز ار منفي ب روي احتمال پ ي ش كشت كلزا داشت و مبلغ وام ستود نستبي كلتزا و ت تداد نيت وي كتار خانوادگي ار مثبت و فاصتلۀ زمتين زراعتي تتا جتاده و هزينتۀ ماشينآت در ه هكتار ار منفي روي ميزان سطح زي كشتت كلزا دارند. اي واني شت بان لي فمتي و ست اد زاده )1392( بتا مقايسۀ عوام مؤر ب توس ۀ كشت گياهان دارويي و م طت در بين دو گ وه گ كاران و گ كتاران گالبگيت در كاشتان نشتان دادند ك ميزان رضايت از درآمد و انگيزههتاي اقتصتادي ستهم باتيي در تماي گ كاران ب توس ۀ كشت اين محصتول داشتت است. كهنسال و سيدان )1392( با ت يين عوام مؤر ب ستطح زي كشت كلزا در استان همدان نشان دادند ك فاصلۀ روستا تتا نزدي ت ين م كز خدما ستن كشتاورز شتغ اصتلي ت تداد شارالن سطح تحصيال اندازۀ ك مزرع سابقۀ كشتت كلتزا مالكيت ت اكتور سود ي هكتار كلزا و گندم و جو نسبت سود ب هزينۀ كلزا و گنتدم و جتو از مهمتت ين عوامت ت يينكننتدۀ توس ۀ كشت كلزا در اين منطقت بت شتمار ميرونتد. عبتدپور حيدري ساربان و ت ابي )1394( ب ب رستي عوامت اقتصتادي و اجتماعي مؤر ب تماي كشاورزان بت پت ي ش كشتت ستي در استان همدان پ داخت و نشتان دادنتد بتين متغي هتاي ميتزان تقاضا ميزان در دست س ب ر هزينت هاي توليتد و وجتود بتازار مناسب ب اي ف وش سي ارگاني با تماي كشاورزان ب پ ي ش كشت اين محصول رابطۀ م نيداري وجود دارد. ري گولتد )2010( نشتان داد كت بتين اطمينتان از ميتزان عملك د در توليد ميزان دست سي ب ماشتينآت كشتاورزي و ميزان سودآوري در توليد بتا توست ۀ كشتت رابطتۀ مستتقيمي وجود دارد. يافت هاي والت )2013( نيز از بين عوام اقتصتادي و اجتماعي مؤر ب پ ي ش و توس ۀ كشت ارگاني متغي هتاي ميزان مشاركت اجتماعي تأري كالسهاي آموزشي و ت ويجي و حمايت مالي دولت را با اهميت نشان داده است. مطال اتي نيز وجود داشت اند ك ب طور خاص توس ۀ كشت زعف ان و عوام مؤر ب آن را مد نظت قت ار دادهانتد از جملت ب صديقي و احمدپور كاخ )1384( ب ب رسي عوام تأري گت ار ب نگ ش كشتاورزان نستبت بت توليتد و توست ۀ زعفت ان بتين زعف انكتاران شه ستتان گنابتاد پ داختنتد. ب استاس اطالعتا دستآمده از 400 زعف انكتار ايتن شه ستتان نگت ش اكثت كشاورزان نسبت ب كشت و توس و نيز ميزان مشاركت آنهتا در ف اليتهاي ت ويجي و آموزشي ب ت تيب در حد»متوست» و»نسبتا خوب«است. همچنين نتاي تحقيتق نشتان داد بتين متغي هاي سابقۀ كشتاورزي ميتزان عملكت د و دانتش فنتي بتا نگ ش كشاورزان رابطۀ مثبت و م نيداري وجود دارد. ماقبت و نادري مهديي )1391( عوام بازدارندۀ توس ۀ كشت زعف ان در شه ستان م ند را مورد ب رسي ق ار دادند. ب اين اساس موانع و تنگناهاي توس ۀ كشت زعف ان با استتفاده از تحليت عتاملي در چهار عام موانع ف دي-ح ف و عام اي اعتباري-اقتصادي پشتيباني اطالعاتي-آموزشي دست بندي شدند كت مشتخص شتد موانتتع فتت دي بيشتتت ين ستتهم را در اينبتتاره دارد. حمتتزي و بتتوزرجمه ي )1393( در يتت پتتيوهش توصتتيفيتحليلي بتت شناسايي عوام نتاي مؤر ب گست ش الگوي كشت زعف ان و آرتار و اقتصادي و اجتماعي آن در دهستتان استحاقآباد نيشتابور پ داختند. با استفاده از اطالعا ب اين دهستان در سال 1392 مشخص شد ك دستآمده از 220 زعف انكتار عوام جغ افيتايي و جاذب هاي بازار مص ف مهمت ين فاكتورهاي گست ش الگتوي كشت زعف ان در منطق پتانسي ب محصول شايست بتوده و ازايتنرو بت منظور حفت ايتن بومي و نيز ب نام ريزي ب اي گست ش الگوي كشت اين است ب عوام جغ افيايي توج بيشت ي شود. عادلي و عنابستاني )1394( ب ب رسي علت كشتت زعفت ان در نواحي م تدل كوهستاني استان گلستتان ب استاس يت نمونتۀ دستآمده از 110 كشاورز زعف انكار در روستاي وامنان ايتن استان پ داختند. نتاي ب دستآمده نشان داد از نظت ستازگاري اقليمي 82/1 كشاورزان در اولويتبندي كشت محصوت اولويت اول را ب محصول زعفت ان اختصتاص دادهانتد كت ايتن وض يت در ساي محصوت رقم ناچيزي را تشتكي ميدهتد. از نظ شاخص درآمد درآمتد زعفت ان در مقايست بتا محصتوت بومي بيشت است. همچنين نتاي نشان داد بين استقبال م دم نستتبت بتت كشتتت محصتتول زعفتت ان و شتت اي اقتصتتادي و وييگيهتتاي فيزيولتتوژي آن رابطتتۀ م نتتيداري وجتتود دارد. درحاليكت نبتود زي ستاختهاي تزم از جملت بتازار فت وش 20
سال ششم ب رسي عوام مؤر ب تماي زعف انكارن ب توس ۀ كشت زعف ان... دستگاههاي خش محصول در اين منطق هستند. با درنظ كننده و كمبود كارگ مانع توس ۀ كشت اين گت فتن اهميتت زعفت ان در الگتوي كشتت استتان خ اسان رضوي و مطال ا محدود انجامگ فت تا كنتون دربتارۀ توس ۀ كشت آن ب نظت ميرستد انجتام تحقيقتا بيشتت در حوزۀ زعف انكاري ب وييه بتا درنظ گت فتن شت اي اجتمتاعي و اقتصادي خاص ه منطق اهميتت داشتت و ضت وري استت در دستور كار ق ار گي د. در اين راستا مطال ۀ پتيش رو بت دنبتال شناسايي عوام مؤر بت توست ۀ كشتت ايتن محصتول توست زعف انكاران ب اينباره است..2 منظور كم روششناسی تحقیق 1. 2. قلمرو جغرافیایی تحقیق ب انجام ب نامت ريزيهاي بهتت در محدودۀ مطال اتي اين تحقيق مناطق عمدۀ توليتد زعفت ان در استان خ اسان رضوي است. ب اساس آمتار جهتاد كشتاورزي خ استتان رضتتوي در بتتين شه ستتتانهاي مختلتتف استتتان شه ستانهاي زاوه و ت بتحيدري ب ت تيب با 39/1 و 31/8 تن توليد بيشت ين ميزان توليد زعف ان را در سطح استان ب ختود اختصاص دادهاند. شه ستان ت بتحيدري بتا وست ت 3671/80 كيلومت م بع در فاصلۀ 142 كيلومت ي از م كز استان خ استان رضوي واقعشده است. شه ستان زاوه با م كزيت دولتآباد نيز با وس ت 2575/43 كيلومت م بع از شمال با شه ستان ف يمان و شه ستتان ت بتجتام از رت ب بتا شه ستتان ت بتحيدريت از جنوب با شه ستان رشتخوار و ختواف و از شت ق بتا شه ستتان تايباد و ت بتجام همساي است )شك 1(. شکل 1- موقعیت شهرستانهای تربت حیدریه و زاوه در استان خراسان رضوی مأخ : م كز آمار اي ان 1393 2. 2. روش تحقیق تحقيق حاض از نوع پيوهشهاي توصيفي پيمايشي است و ابزار جمعآوري اطالعا در آن پ سشنام است. متغي وابست در اين مطال تماي زعف انكاران بت توست ۀ كشتت زعفت ان است ك ميتواند دو مقدار را اختيار كند ي )1( ب اي زمتاني ك زعف انكار ب توس ۀ كشتت تمايت دارد و صتف )0( بت اي زماني ك x i اگ او تمتايلي بت اينكتار نتدارد. بت اي تخمتين چنتين مدلهايي از الگوي تجيت ميتوان استفاده ك د. كشت باشد و Y i متغي هاي مستق مؤر ب تماي كشاورز ب توست ۀ تماي ب توس ۀ كشت- ك بت اي كشتاورزاني ك تماي ب توس ۀ كشت دارند 1= Y i و ب اي ستاي ين 0= Y i 21
مجل ه پژوهش و برنامهریزی روستایی شمارۀ 4/ پیاپی 20 22 باشد- آنگاه ف م عمومي ي الگتوي تجيتت را متيتتوان بت صور زي در نظ گ فت )گ ين 2003(: )1( ك e پايۀ لگاريتم طبي ي و فوق توزيع تجم ي لوجستي تنها ب حستب متغي هتاي مستتق ناميتده ميشتود و در آن ري خطي است. رابطۀ فوق را ميتتوان بت صتور خطي تبدي ك د ك در آن ي وجود خواهد داشت. اگ است. م ادلۀ P i نت P i بلكت ب حستب β هتا نيتز يت رابطتۀ رابطۀ خطي ب حسب پارامت ها يا احتمال تماي ب توس ۀ كشت با رابطۀ )1( بيان شده باشد )i P-1( ك عتدم تمايت بت توست ۀ كشت است ب صور زي بيان ميشود: )2( حال ب طور ساده بيانگ ميزان ب ت ي احتمال وقتوع تماي ب توس ۀ كشت ب وقوعنيافتن آن است: )3( در رابطۀ فوق چنانچ شود رابطۀ )4( ب )گ ين 2003(: )4( از رابطۀ )3( لگاريتم طبي ي گ فت دست ميآيد ك ب راحتي ب آوردشدني است رابطۀ فتوق بت الگتوي تجيتت م ت وف بتوده و در آن ميزان تغيي در مستق ازاي يت را بت L i واحتد تغييت در متغي هتاي )i x( اندازه ميگي د. اين متغي هتا شتام ستن ميتزان تحصيال تج بۀ كشت زعف ان ف زندان قط تا مزرع درآمد حاص از زعفت انكتاري بيمتۀ محصتول تنتوع توليد يا شاخص ريس گ يزي كشاورز هزينۀ توليد در هكتتار نوع مالكيت منبع آبي خواهد بود. از بتين متغي هتاي يادشتده متغي هاي نوع مالكيت منبع آبي داشتن شتغ ري كشتاورزي بيمۀ محصول ب صور كيفي و ساي متغي ها ب صتور كمتي ت يتتف شتتدهانتتد. بتت اي ت يتتف و انتتدازهگيتت ي شتتاخص ريس گ يزي كشاورزان از شاخص تنوع توليد بت شتك زيت استفاده شده است: )5( ك در آن DI شاخص ريس گ يزي si سهم محصتول i ما از ك درآمد مزرع اي كشاورز k محصوت كشتشده و i نوع محصول است. باتبودن مقدار شاخص مت كور بيتانگ آن است ك كشاورز با كاشتت ت تداد محصتوت بيشتت ريست درآمد را كاهش ميدهد. ب منظور جمعآوري اطالعا با توج ب سطح زي كشت و عملك د زعف ان در مناطق عمدۀ زعف انكاري شه ستتانهتاي زاوه و ت بت حيدريت انتختاب شتدند. حجتم نمونت ب استاس ن مافتزار PASS 170 نفت از زعف انكتاراني ت يتين شتد كت امكان توس ۀ كشتت ايتن محصتول بت اي آنهتا بتا توجت بت موجودي اراضي قاب اختصاص ب كشت وجود داشت. بت ايتن اساس پ سشنامۀ حاوي اطالعاتي دربارۀ وييگيهتاي فت دي اجتماعي و اقتصادي از زعف انكار تكمي شد. اطالعا جمتع- آوري شده بتا استتفاده از نت مافتزار EXCEL و SHAZAM مورد تجزي وتحلي ق ار گ فت. 3. مبانی نظری تحقیق از ديدگاه علم اقتصاد كشاورزي ه مزرعت ب صتور يت واحد اقتصادي عم ميكند و كشاورز ب عنوان مدي مزرع در پي حداكث سازي ستود حاصت از كشتت محصتول استت و بتا درنظ گ فتن عوامت مختلتف اقتدام بت تصتميمگي ي دربتارۀ توس ۀ كشت خود ميكند )ف گوسن 1374(. بديهي است افزايش درآمد حاص از كشت ي انگيزۀ مهم و اساستي در توست ۀ كشتت محصتوت كشتاورزي بت شتمار متيرود. بستياري از مطال تا انجامشتده درخصتوص ب رستي عوام مؤر ب توس ۀ كشت نيتز بت مستا متالي و اقتصتادي 1 توس ۀ كشت تأكيتد داشتت اند ب طوريكت شتارما و دنتيش )2011( كشش درآمدي بات را مهمت ين عامت توست ۀ كشتت محصوت با ارزش اقتصادي بات در مناطق روستايي هند بيتان )2004( 2 نيتز ميتزان رضتايت از درآمتد ميكننتد و شتارمين حاصت از كشتت را بت توست ۀ كشتت گياهتان دارويتي متؤر ميداند. نقش عواملي چون سودآوري و درآمدزايي در مطال ا 22
سال ششم ب رسي عوام مؤر ب تماي زعف انكارن ب توس ۀ كشت زعف ان... حمزه تتي و بتتوزرجمه ي )1393 ستتام مقيبتتي )2007( و كاشاني )1370( نيز اشاره شده است. با اين حتال نگتاهي بت تج بۀ كشورهاي مختلف در زمينۀ مدي يت كشتت محصتوت كشاورزي نشان ميدهد اگ چ سياستهاي قيمتگت اري ارت مثبتي در افزايش سطح كشت و توليد داشت اند اين ار ارلب ناچيز بوده و بناب اين هم اه با اين سياستها توج ب نقتش و تأري عوام ري قيمتي همچون وييگيهتاي فت دي-اجتمتاعي كشت اورزان و نيت ز ست ازوكارهاي حمت ايتي ري قيمتت ي نيت ز در تغيي ا سطح كشت و توليد محصوت كشاورزي بايد مد نظ ق ار گي د. م وري ب مطال ا صور گ فت ك در بخش قب هتم بت آنها اشاره شد نشان ميدهد ك در بين متغي هتاي فت دي و اجتماعي مؤر ب توس ۀ كشت توج ب وييگيهايي چون ستن كشاورز سابقۀ كشت شغ اصلي كشاورز تحصتيال اهميتت دارد. محققتاني همچتون شتارمين )2004 عينالهتتي )1377 شتفي ي )1386 همتتايونيف و ملتت دار )1385 آبيتتار )1381( و رسام دادختواه خوشتنوديزدي و مقدستي )1389( نشان دادند عالوه ب متغي هاي اقتصتادي وييگيهتاي فنتي و ح ف اي كشاورز همچون سن تج ب كشت تحصيال نيز در تماي ب توس ۀ كشت محصوت كشاورزي مؤر هستند. كشاورزان با تج بۀ كشاورزي بيشت درخصتوص كشتت و عمليتا بت زراعتي محصتول از دانتش و اطالعتا بيشتت ي ب خوردارند و بناب اين انگيزۀ آنها ب اي توست ۀ كشتت بيشتت است )كهنستال و ستيدان 1392 شتفي ي 1386(. در بحتث آموزشي نيز با توج ب اينكت در كالسهتاي ت ويجتي نكتا فني استفاده از نهادههاي توليتدي و راههتاي افتزايش عملكت د آموزش داده ميشود انتظار ميرود كشاورزان ش كتكننده در اين دورهها از انگيزۀ بيشت ي ب اي توس ۀ كشت خود ب خوردار باشند. مطال اتي چون شفي ي )1386 1385( كاشاني )1990 همتايونيف و ملت دار رسام و همكاران )1389 اي وانتي و همكاران )1392( و امي ي عقدايي و زردبيني )1393( نيز ب نقتتش و اهميتتت تتت وي و آمتتوزش كشتتاورزي در اشتتاعۀ نوآوريهتاي كشتت و توست ۀ كشتت ايتن محصتوت تأكيتد داشت اند. همچنين از مطال ا گ شت ميتتوان استتنبا كت د كت اشتغال در بخش ري كشاورزي با لحاظ اينك تتوان متدي يتي در بخش كشتاورزي را كتاهش ميدهتد و نيتز افتزايش ت تداد قط ا مزرع ك افزايش هزينۀ توليد را در ب دارد از عتواملي باشند ك تصميم ب توست ۀ كشتت محصتول را بت طور منفتي تحت تأري ق ار دهند )شفي ي 1386(. از ديگ عوام مؤر ب توس ۀ سطح كشت ميتوان ب تنوع گ يزي اشتاره كت د. زارعتان بتا رفتتار توليد يا شاخص ريست گ يزي بيشت با تنوعبخشيدن ب الگتوي كشتت مقتدار ريس درآمتد را بتين محصتوت مختلتف تقستيم ميكننتد. ريس بناب اين بديهي استت بتا افزودهشتدن بت ت تداد محصتوت و درآمدي زارعان نيز از آنها ريس كاهش سطح كشت ه ي عامت ستطح كاست ميشود )شفي ي 1390(. درنهايت اينك متغيت اقتصتادي ميتوانتد زي كشت موجود نيز ب عنوان ي نقش مؤر ي در تماي و نگت ش كشتاورزان بت توست ۀ كشتت داشت باشد ك صحت آن در مطال ا مختلتف )همتايونيف و مل دار 1385 ص. 120 عيناللهتي 1377 ص. 98( تأييتد شده است. با درنظ گ فتن ادبيا نظ ي م بو ب عوام تأري گ ار ب توس ۀ كشت محصوت مختلف كشاورزي ميتوان اين عوامت را در چهار گ وه عوام ف دي و منطق اي ح ف اي اقتصادي و آموزشي طبق بندي ك د. با توج ب موارد فتوق ايتن پتيوهش س ي دارد با درنظ گ فتن مجموعۀ اين عوام ب ب رسي ستهم عوام مختلف قيمتي و ري قيمتي در توست ۀ كشتت زعفت ان بپ دازد. 4. یافتههای تحقیق پيش از پ داختن ب نتاي م بو ب ب آورد الگوي تجيتت يتت ب رستتي از وييگيهتتاي فتت دي اقتصتتادي- اجتمتتاعي زعف انكتاران متورد مطال ت بت تفكيت بت اي هت دو گت وه زعف انكاراني كت مايت بت توست ۀ كشتت ختود ميباشتند و زعف انكاراني ك تمايلي ب توس ۀ كشت ندارند گزارش شتده است. نتاي جدول )1( نشان ميدهتد بيشتت ين )51%( ت تداد زعف انكاراني ك تماي ب توس ۀ كشت زعف ان دارند در گ وه ستني 30-50 ستال قت ار دارنتد درحاليكت 52/4 درصتد كشاورزاني ك تماي ب توس ۀ كشت نداشتند بين 50 تتا 70 سال سن دارند. در دامنۀ سني 30 تا 50 س لا ب علت داشتن تج بۀ كتافي و تتوان ف اليتت نوپت ي ي بيشتت ي وجتود دارد 23
مجل ه پژوهش و برنامهریزی روستایی شمارۀ 4/ پیاپی 20 24 درحاليك با افزايش سن اف اد ريست نوآوري خودداري ميكنند. متغي همچنين سطح ستواد )ستطح تحصتيال گ يزت نتد و از پت ي ش اجتماعي تأري گ ار ميتواند تأري متفتاوتي بت عملك د اف اد داشتت باشتد. از اطالعتا ) بت عنوان يت نگت ش و جتدول )2( مشتخص ميشود ك حتدود 45 درصتد از زعف انكتاراني كت مايت بت گست ش سطح زي كشت زعف ان هستند از تحصيال راهنمايي و بتتاتت ب ختتوردار ميباشتتند. ايتتن ميتتزان در گتت وه دوم زعف انكاران تنها 28/6 است ك بيانگ نقش تحصتيال در تماي ب توس ۀ كشت زعف ان است. جدول 1- مقایسه سن دو گروه زعفرانکاران مأخ : يافت گ وه زعف انكاران <30 سال هاي پيوهش 1395 تماي ب توس ۀ كشت 19 عدم تماي ب توس كشت 1 4/76 12/75 50-30 سال 7 33/33 76 51 70-50 سال 11 52/38 46 30/87 >70 سال 2 9/52 8 5/36 جدول 2- مقایسۀ تحصیالت در دو گروه زعفرانکاران گ وه زعف انكاران بيسواد ابتدايي راهنمايي متوسط فوق ديپلم و باتت مأخ : يافت هاي پيوهش 1395 تماي ب توس ۀ كشت 25 عدم تماي ب توس ۀ كشت همچنين مشخص شد 30/8 زعف انكاراني ك ماي ب توس ۀ كشت اين محصول هستند از تج بۀ كشت 30 ستال ب بات ب خوردارنتدپ درحاليكت ستهم زعف انكتاراني كت از سالهاي تج بۀ بيش از 30 ستال ب خوردارنتد در گت وه زعف انكاراني ك تماي ب توس ۀ كشتت ندارنتد 42/8 درصتد است )جدول 3(. كمت جدول 3- مقایسۀ سطح تجربه در دو گروه زعفرانکاران گ وه زعف انكاران از 10 سال مأخ : يافت هاي پيوهش 1395 تماي ب توس ۀ كشت عدم تماي ب توس ۀ كشت 0 0 15 10 20-10 سال 7 33/3 52 34/9 30-20 سال 30 سال ب بات ي 5 23/8 9 42/85 36 24/16 46 30/87 جدول 4- نوع مالکیت منابع آبی در دو گروه زعفرانکاران گ وه زعف انكاران مأخ : يافت هاي پيوهش 1395 مال ري مال 71/14 106 28/ تماي ب توس ۀ كشت 86 43 47/62 10 52/ عدم تماي ب توس كشت 38 11 جدول 5 -تعداد قطعات مأخ : يافت گ وه زعف انكاران قط دو قط س قط و بيشت کشت زعفران زعفرانکاران هاي پيوهش 1395 تماي ب توس ۀ كشت عدم تماي ب توس ۀ كشت 10 47/6 2 9/5 9 42/8 48 32/21 39 26/17 62 41/6 دربتارۀ ستاي وييگيهتاي اقتصتادي زعف انكتاران كت بت تصميمگي ي آنها ب توست ۀ كشتت نقتش دارد ميتتوان بت دست سي ب آب و سطح كشتت اشتاره كت د. جتدول )4( نتوع 3 14/29 12 57/14 2 9/52 3 14/29 4/76 1 16/78 42 28/2 34 22/82 30 20/13 12/08 18 24
سال ششم ب رسي عوام مؤر ب تماي زعف انكارن ب توس ۀ كشت زعف ان... مالكيت منابع آبي زعف انكتاران در دو گت وه متورد مطال ت را نشان ميدهد. همانطور كت مالحظت ميشتود 28/8 درصتد زعف انكاران توس دهندۀ كشت و 52/4 درصتد زعف انكتاران گ وه دوم مال منتابع آبتي هستتند. همچنتين 41/6 درصتد زعف انكاراني ك س قط زمين يا بيشت داشت اند تماي بت توس ۀ كشت اين محصول داشت اند. ايتن ميتزان در گت وه دوم زعف انكاران 42/8 ب آورد شده است )جدول 5(. ب اي نشاندادن ميزان تأري متغي هاي مستتق ب كاررفتت در الگو ب تماي زعف انكاران ب توس ۀ كشت از الگوي تجيت استفاده شده است. جدول )6( ب آورد پارامت هاي مدل تجيت با روش حداكث درستنمايي را نشان ميدهتد. در رديتف آخت اين جدول نيز ض ايب ت يين مدل آورده شتده استت. ب رستي م نتيداري الگتو ب استاس آمت ارۀ Log likelihood بيت انگ 4 بيتانگ م نيداري كلي رگ سيون و ب اساس آمتاره م فتادن ب ازش مناسب الگو است. همچنين مقدار ضت يب همبستتگي بين مقادي واق ي و پيشبينيشده متغي وابستت 5 ب ابت 0/74 محاسب شده ك بيانگ مناسببودن دقتت الگتوي ب آوردشتده است. در جدول )6( عالوه ب ضت يب متغي هتاي ب آوردشتده كششپ ي ي احتمال توس ۀ كاشت زعف ان بت ارت تغييت هت ي از متغي هاي مستق در مدل گزارش شده است. ه ي از كششها تغيي در احتمال توس ۀ كاشت زعف ان بت ارت ي تغيي در متغي هاي م بو را نشان ميدهد و بت اي متغي هاي مجازي مفهوم اقتصادي ندارد. نتاي ب آورد مدل نشان ميدهد عواملي نظي سابقۀ كشت درآمد حاص از زعف انكاري و تنتوع توليتد مهمتت ين عوامت مؤر ب تماي ب توس ۀ كشت زعف ان در منطقۀ مورد مطال ت هستند. همچنين متغي هاي سطح تحصيال و بيمۀ محصتول تأري مثبتت و البتت ري م نتيداري در متدل داشتت انتد. ارت متغي هايي چون ش كت در دورههاي ت ويجتي وجتود نيت وي كار خانوادگي و عضويت در ت اوني زعف ان نيتز متورد ارزيتابي ق ار گ فت ك ب دلي م ناداري پايين و يا همخطتي بتا ستاي متغي هاي الگو كنار گ اشت شد. وجود رابطۀ مثبت و م نيدار ميتان متغيت ستابقۀ كشتت زعف ان و تماي ب توس ۀ كشت نشان ميدهد كشتاورزاني كت از تج ب و اطالعا بيشت ي در كشت و عمليتا زراعتي ايتن محصول ب خوردار بودهاند انگيزۀ بيشتت ي بت اي توست ۀ ايتن محصول خواهند داشت. جدول 6 - نتایج برآورد تابع الجیت عوامل مؤثر بر توسعۀ متغي ت يف متغي مأخ : يافت کشت زعفران هاي پيوهش 1395 ض ايب ب آورد شده آماره t كشش ك 1/52 1/ 641 9/ 97 رابت C - 0/87 ** -3/07-5/ 05 سن X1 0 /13 * 1/84 1/ 43 سابقۀ كشاورز در كشت X 2 زعف ان 0/09 0/ 143 0 / 011 سطح تحصيال X3 0 /13 * 1/85 1/ 78 درآمد حاص از زعف انكاري X 4-0/51 ** -2/25-0/ 074 قط ا زمين X5-0/25-0/ 06-0/ 07 دست سي ب منبع آبي X6 0 /17 ** 2/05 3/ 71 شاخص تنوع توليد X8-0/31 ** -2/05-1/ 18 داشتن شغ ري كشاورزي X 9 0/97 1/ 55 1/ X10 بيمۀ محصول 94 Log Likelihood= 60.38 ** Mcfadden R2= 0.49 Percentage of Prediction= 74.6 ** ** و ب ت تيب م نيدار در سطح 5 و 1 را نشان ميدهد. ساي متغي هتايي كت ارت مثبتت و م نتيداري بت تمايت زعف انكاران ب توس ۀ كشتت دارنتد شتاخص تنتوع توليتد و درآمد حاص از زعف انكاري ميباشتند ب طوريكت ب استاس نتاي ي افزايش در شتاخص تنتوع و درآمتد زعفت ان احتمال تماي ب توست ۀ كشتت زعفت ان را بت ت تيب 0/17 و 0/13 افزايش ميدهد. كشتاورزاني كت تنتوع محصتولي بيشت ي دارند احتماأل ريس كشت خود را ماي نتاي پ ي ت بوده و ستطح بيشتت ي از اند ك ب كشت زعف ان اختصاص دهند. جدل )6( نشان ميدهد با ي افزايش در سن زعف انكاران احتمال تماي ب كاهش خواهد يافتت. ايتن نتيجت زعف انكاران جوانت ب توست ۀ كاشتت زعفت ان 0/87 دلي داشتتن قتدر ريست بيتانگ آن استت كت بتاتت و آگاهي بيشت تماي بيشت ي ب توست ۀ كشتت ايتن محصتول نشان ميدهند. همچنين اشتغال در بخش ري كشاورزي يكتي از عوام ديگ منفي و م نيدار بت توست ۀ كشتت در منطقت 25
مجل ه پژوهش و برنامهریزی روستایی شمارۀ 4/ پیاپی 20 26 مورد مطال شاخت شد. ب نظ ميرسد با توج ب كتارب بودن كشت ت ايت ن محصت ول اشت تغال در ف اليتهت اي ري زراعت ي و اختصاص زمان مازاد ب ف اليتهاي ديگ عتاملي بت اي وجتود عدم انگيزه در اين گ وه از زعف انكاران ب توس ۀ كشت باشتد. در نهايت اينك نتاي نشان ميدهتد يت درصتد افتزايش در قط ا زمين تماي ب توس ۀ كشت زعف ان را در حدود 0/51 كاهش ميدهد. تأري منفي ت دد قط ا مزرع ب تماي ب توست ۀ كشتت را ميتتوان بت پ اكنتدگي قط تا و افتزايش هزينتۀ توليتد ارتبتا داد. ايتن موضتوع در مطال تۀ همايونيف و مل دار )2005( دربارۀ توست ۀ كشتت كلتزا نيتز مورد تأييد ق ار گ فت است ب گون اي ك مشتخص شتد يت افزايش در قط ا مزرع احتمال توست ۀ كشتت كلزا در استان مازندران را 0/31 كاهش ميدهد. ب اساس نتاي الگو رابطۀ ميان دست سي بت منبتع آبتي و تماي ب توس ۀ كشت زعف ان منفي اما بيم ني است ب اين م نا ك در ش اي رابت اگ دست سي ب منابع آبي ي درصتد كاهش يابد احتمال كشت زعف ان 0/25 افزايش خواهد يافت زي ا با كاهش دست سي كشاورز ب منابع آبي با توج بت نياز آبي كمت زعف ان در مقايس بتا ستاي محصتوت زمتين بيشت ي ب كشت آن اختصاص خواهد يافت. 5. بحث و نتیجهگیری زعفت ان از جايگتاه ويتيهاي در اقتصتاد كشتاورزي كشتور ب خوردار ميباشد. با توج ب بحت ان آب و مستا مت تب بتا خش سالي توس ۀ زمينهاي زي كشت زعف ان ب عنوان يت محصول در آمدزا ميتواند در اصالح الگوي كشت با مص ف آب بسيار كم در استان خ اسان متورد توجت قت ار گيت د. در ايتن پيوهش عوام مؤر ب تمايت زعف انكتارن شه ستتان ت بتت حيدري ب توس ۀ كشت زعف ان با ب كارگي ي الگتوي تجيتت مورد ب رسي و تحلي ق ار گ فت. با توج ب نتاي حاص شتده ميتوان گفت زعف انكتاراني كت شتغلي ريت از زعف انكتاري ندارنتد ريستت پ ي ي بيشتت ي داشتتت و درآمتد حاصت از زعف انكاري آنها بيشت بوده است از انگيزۀ بيشتت ي جهتت توس ۀ كشت زعف ان ب خوردار هستند. در اين ارتبا مطال تۀ عيناللهي )1377( نيز نسبت درآمد حاص از چغندر قنتد بت ك درآمد را از مهمت ين ت يينكنندههاي توس ۀ كشت چغندر قند در استان خ اسان م في ك ده و آبيار )2002( نيتز نشتان داد سوياكاران ب تغييت ا قيمتت و درآمتد حاصت از فت وش محصول واكنش نشان ميدهنتد و متناستب بتا ايتن تغييت ا نسبت ب كشت سويا و مقدار سطح آن در الگوي كشت خويش تصتتميمگي ي ميكننتتد. نقتتش عتتواملي چتتون ستتودآوري و درآمدزايي توس ۀ سطح كشت در مطال ا كهنسال و ستيدان 1392( 1393( مظه ي و پارساپور )1390 حمزه ي و بوزرجمه ي سام مقيبتي )2007( و كاشتاني )1370( نيتز اشتاره شده است. نتاي همچنين نشان داد داشتن ستابقۀ بيشتت در كشتت زعف ان نيتز عتاملي متؤر در تصتميم بت توست ۀ كشتت ايتن محصول است. نقش عام سابق در توست ۀ كشتت در مطال تۀ همايونيف و مل دار) 2005 ( و كهنسال و ستيدان )1392( در ارتبا با توس ۀ كلزا آبيتار )2002( در ب رستي تغييت ستطح كشت سويا و شفي ي در توس ۀ كشت زيتون مورد تأييد قت ار گ فتت استت. ايتن يافتت ها همچنتين بتا مطال تا شتارمين )2004 عينالهي )1377( و رستام و همكتاران )1389( نيتز مطابقت دارد. پ ي ي و توس ۀ نقش تنوع محصولي و تأري ي ك ب ريس نيز مورد تأييتد سطح زي كشت خواهد گ اشت در اين مطال ق ار گ فت ب گون اي ك مشخص شد با افزايش ايتن شتاخص زارعين سطح بيشت ي از كشت خود را ماي اند كت بت كشتت زعف ان اختصاص دهند بتا ايتن حتال افتزايش ستن و ت تداد قط ا زمين با توج بت محتدوديتهايي كت بت اي كشتت و ب داشت زعف ان ايجاد خواهند كت د عتاملي منفتي در توست ۀ كشت ايتن محصتول محستوب شتده و انتظتار متيرود تمايت زارعان ب توس ۀ كشت زعف ان با افزايش ايتن عوامت كتاهش يابد. با توج ب نتاي اين مطال ميتتوان پيشتنهادهاي زيت را ارا داد: - يافتتت هاي پتتيوهش حاضتت نشتتان داد بتتاتبودن ستتن زعف انكاران ب عنوان يكي از عوام بازدارنده در رونتد توست ۀ كشت زعف ان در منطق ب شمار ميآيد زي ا اكثت ايتن افت اد ب عنوان تنها تصميمگي واحدهاي توليدي از تح ک و پويتايي تزم و در كنار آن خالقيت و ابتكار و استقبال روشهاي نتوين و يافت هاي جديد را ندارند. ب ايتن استاس و بتا درنظ داشتتن كاهش تماي جوانان ب كشتت در نتيجت تغييت ا ف هنگتي 26
سال ششم ب رسي عوام مؤر ب تماي زعف انكارن ب توس ۀ كشت زعف ان... اتخاذ تمهيداتي همچون اولويت در ارا ۀ تستهيال و نهادهتاي - نتاي مطال توليدي ب منظور ج ب نيت وي كتار جتوان اهميتت داشتت و پيشنهاد ميشود. - با درنظ داشتن نقش منفي افزايش قط تا زمتين زي كشت زعفت ان در توست ۀ كشتت ايتن محصتول پيشتنهاد ميشود ب منظور رلب ب تنگناهاي ساختاري نظام به هبت داري خ د و كوچ در منطق ت اونيهاي توليد تشكي و پيگيت ي اج اي ست يعت ط حهتاي تجهيتز نوستازي و يكپارچ ستازي اراضي صور گي د. - دارابودن شغ ري از كشاورزي از عوام مؤر در كاهش تماي ب توس ۀ سطح كشت زعف ان مشخص شد. زعفت ان در ش ايطي سخت كشت شده و ب داشت آن نيز نياز ب ني وي كار ف اوان دارد ك هزين هاي تمامشده توليد را افزايش ميدهد. با درنظ داشتن نگ اني كشاورزان از مسا اقتصتادي و م يشتتي ك آنها را ب سوي مشار اج ايي در منطق سوق داده است توج ب توليد و ت وي فناوريهاي كارانتدوز و هماهن ستازي قيمت خ يد زعف ان متناستب بتا هزينت هاي توليتد بت منظور ت ريب زعف انكاران ب توس ۀ كشت و پايداري كشت زعفت ان در منطق ض ور داشت و پيشنهاد ميشود. - با درنظ داشتن نقش مثبتت تنتوع محصتولي در توست ۀ كشت زعف ان پيشتنهاد ميشتود حمايتت از به هب دارانتي كت داراي منابع مناسب توليد ي ني آب و خاک هستتند از ط يتق ارا ۀ تسهيال ارزانقيمت از محت اعتبتارا صتندوق توست ۀ ملي در اولويت ب نام ريزي ق ار گي د. نشتان داد توست ۀ كشتت متتأر از عوامت مختلتف فت دي اقتصتادي و نهتادي استت و علتيررم ب ختي ديدگاهها فق ماهيت فني ندارد. در اين خصوص با توجت بت ماهيتت سيستتمي كتار توليتد و به هبت داري زراعتي و لتزوم درنظ گ فتن عوام و اب اد مختلف تأري گ ار در توس ۀ كشتت اتخاذ ي رويك د سيستمي و هم جانب نگ در سياستتگ اري و سازماندهي مناسب توس ۀ كشت ض وري بتوده و پيشتنهاد ميشود. - درنهايت اينك با توج ب نقش درآمدزايي اين محصتول در توس ۀ كشت آن پيشنهاد ميشود كت همزمتان بتا اجت اي ب نام هاي توس كمي و كيفي توليد زعف ان با هدف حمايتت از كشاورزان زعف انكار و كم ب تثبيت بازار خ يتد تتوافقي زعف ان با حمايت دستگاههاي اج ايي م بو صور پ ي د. تشکر و قدردانی بدين وسيل از دانشگاه ت بت حيدري ط ح پيوهشي را تأمين ك د قدرداني ميكنيم.. یادداشتها ك هزينۀ اج اي اين 1. Sharma and Denish 2. Sharmin 3. Sam Moghibi 4. Mcfadden R2 5. Percentage of Prediction کتابنامه 1. Abdpour, A., Heydari Sareban, V., & Torabi, N. (2016). Investigating economic and social factors influencing farmers' interest in accepting organic garlic cultivation in Hamadan Province. Journal of Research and Rural Planning, 5(1), 33-48. doi:10.22067/jrrp.v5i1.39989 [In Persian] 2. Abyar, N. (1381/2002). Investigation of factors affecting the development of soybean cultivation in the province. Journal of Agricultural Economics and Development, 10(38), 67-82. [In Persian] 3. Adeli, J., Anabestani, A. (2015). Investigating the causes of expansion of saffron cultivation in temperate mountain areas of Golestan Province (Case Study: Vamenan Village). Saffron Agronomy and Technology, 3(2), 133-144. doi:10.22048/jsat.2015.10387 [In Persian] 4. Amiri Oghdaii, S. F. & Zardini, H. (1393/ 2014). An investigation of factors affecting the improvement and development of aromatic plants in Iran: A case study of Isfahan. New Marketing Research, 4(12), 195-214. [In Persian] 5. Bakhshi, N. (1390/2011). Identification of effective factors on the development of canola cultivation in Tabriz and Marand (Unpublished master s thesis). Faculty of Agriculture, Tabriz University, Iran. [In Persian] 27
مجل ه پژوهش و برنامهریزی روستایی شمارۀ 4/ پیاپی 20 28 6. Einollahi, M. (1377/1998). Determination of price and non-price factors influencing the cultivation of sugar beet in Khorasan (Unpublished master s thesis). University of Tehran, Tehran, Iran. [In Persian] 7. Ferguson, J.S. (1374/1995). The foundations of microeconomics (2 nd ed.). (M. Roozbehan, Trans.). Tehran: Academic Publishing Center. [In Persian] 8. Golkaran Moghaddam, S. (1392/2013). Investigating the effect of price risk on sugar beet producers in Razavi Khorasan province within the framework of rational expectations. Journal of Agricultural Economics and Development, 21(81), 51-69. [In Persian] 9. Greene, W. H. (2003). Econometric analysis. Pearson Education India. 10. Hamzei, H., & Bouzarjomehry, K. (1393/2015). Analysis of factors influencing the increase of cropping patterns of saffron in the city of Neyshabour: The case of Shaq Abad district. Journal of Saffron Agronomy & Technology, 2(4), 277-288. [In Persian] 11. Homayounifar, M., & Malekdar, M. (1385/2006). Investigating the factors affecting development of canola cultivation in the province. Journal of Economic Studies, 5(4), 113-122. [In Persian] 12. Irvani, H., Shabanali Fami, H., & Saadatzadeh, M. (1392/2013). The comparison of factors affecting the extension of aromatic plants cultivation between two groups of flower growers in Kashan. Iranian Journal of Medical & Aromatic Plants, 29(1), 225-236. [In Persian] 13. Kashani, A. R. (1370/1991). Investigating the factors affecting adoption of corn in Esfahan (Unpublished master s thesis). University of Tehran, Tehran, Iran. [In Persian] 14. KoHansal, M. R., & Seyyedan, M. (1392/2013). Determination of effective factors on the area under cultivation of rapeseed in Hamedan province. The first national conference on sustainable development of agriculture using agricultural model, Hamedan, sustainable development group. Retrieved from https://www.civilica.com/paper-saucm01-saucm01_083.html. [In Persian] 15. Maghabl, R., & Naderi Mahdi, K. (1391/2012). Analysis of the Barriers to the Development of Saffron Crop Development (Case Study: Marand County). The First National Conference on Strategies for Achieving Sustainable Development in Agricultural, Natural Resources and Environment (pp. 90-95), Ministry of the Interior, Tehran, Iran. Retrieved from https://www.civilica.com/paper-sdconf01- SDCONF01_0718.html. [In Persian] 16. Mazhari, M., & Parsapoor, K. (1390/2012). Factors influencing the adoption of rapeseed cultivation (Case study of Khorasan Razavi Province). Agricultural Economics & Development, 25(4), 410-419. doi:10.22067/jead2.v0i0.12180. [In Persian] 17. Ministry of Agriculture Jihad (Iran). (1394/2015). Crop and gardening statistics. Tehran: Ministry of Agriculture Jihad. Retrieved from http://www.maj.ir. [In Persian] 18. Mohammadi, H., Ranjbar, F., Soltani, M. (1390/2011). Climatic potentials assessment for Saffron cultivation. Geography and Environmental Planning, 22(3), 143-154. 19. Motaei Langroudi, H and Shamsai, A. (1389/2010). Sustainable development and agriculture (from the perspective of rural economics). Tehran: Tehran University Press. [In Persian] 20. Rassam, Gh. A., Dadkhah, A. R., Khoshnod Yazdi, A., & Moghadasi, R. (1389/2010). Prioritizing factors affecting the cultivation of medicinal plants in North Khorasan province. National Conference on Natural Products and Medicinal Plants (pp. 26-32), Bojnourd, Iran. Retrieved from http://journals.nkums.ac.ir/index.php/ndnkh/article/view/1488. [In Persian] 21. Reganold, J. P. (2014). Organic agriculture as a form of sustainable agriculture. Encyclopedia of Plant and Crop Science, Marcel Decker, New York, 846-849. 22. Sam Maghimbi, A. (2007). Recent changes in crop patterns in the Kilimanjaro region of Tanzania: the decline of coffee and the rise of maize and rice. African Study Monographs, 35(1), 73-83. 23. Savadi Malidareh, A.A. (1390/2011). Socioeconomic consequences of changing the culture pattern and its role in rural development (Changing the pattern of rice to citrus cultivation in high rise of Tajan village of Mazandaran Province) (Unpublished master s thesis). Tarbiat Modares University, Tehran, Iran. [In Persian] 24. Sedighi, H. (1380/2001). Factors affecting farmers attitudes to the expansion of canola cultivation. Agricultural Economics and Development, 9(35), 139-160. [In Persian] 28
سال ششم ب رسي عوام مؤر ب تماي زعف انكارن ب توس ۀ كشت زعف ان... 25. Shafie, L. (1386/2007). Factors affecting the development of olive cultivation in Kerman province. Journal of Economics and Development, 9(32), 92-99. [In Persian] 26. Shafie, L. (1390/2011). Study of factors affecting rapeseed area expansion in Kerman Province. Agricultural Economics Research, 3(12), 1-16. [In Persian] 27. Sharma, V. P., & Dinesh, J. (2011). High-value agriculture in India: Past trends and future prospects. Indian Institute of Management, 3(2), 380-385. 28. Sharmin, L. (2004). Cultivation prospect of medicinal plants in Bangladesh: experiences from Natore. Bangladesh: BRAC-Research and Evaluation Division Dhaka. 29. Siddiqui, H., & Ahmadpour Kakhk, A. (1384/2005). Evaluating the attitude of saffron farmers towards the production and development of saffron cultivation and studying their problems and problems (a case study of Gonabad city). Journal of Agricultural Sciences of Iran, 36(3), 699-689. [In Persian] 30. Walter, F. (2013). Sustainable agriculture: It s about people. Journal of Agricultural Sustainable Development, 6(2), 34-52. 31. Yazdchi, S., Rasouli, A., Mahmoudzadeh, H., Zarrinbal, M. (1389/2010). Land capability evaluation of Marand County intended for saffron cultivation using multi criteria decision analysis systems. Water and Soil Science, 20(3), 151-170. [In Persian] 29
30