PEMBUATAN BENANG MENGGUNAKAN KULIT KAYU TEKALUNG Christina HenryYan Masing TS 1445 Sarjana Muda Seni Gunaan dengan Kepujian C555 (Teknologi Senireka) 2006 2006
P.KHIDMAT MAKLUMAT AKIIDEMIK IIIIIIIII/Ii/illlllill 1000191089 PEMBUATAN BENANG MENGGUNAKAN KULIT KAYU TEKALUNG Oleh: Christina Henry Yan Masing 9938 Latihan Ilmiah ini dikemukakan kepada Universiti Malaysia Sarawak bagi memenuhi syarat Ijazah Srujana Muda Seni Gunaan dengan Kepujian (Teknologi Senireka) Fakulti Seni Gunaan dan Kreatif Universiti Malaysia Sarawak 2006
PENGESAHAN Nama Tajuk : Christina Henry Yan Masing : Pembuatan Benang Menggunakan Kulit Kayu Tekalung Dr. Nazlina Bt Sanin (Penyelia) Dr. Khairul Aidil Azlin (Ketua Program Teknologi Senireka)
UNIVERSITI MALAYSIA SARA W AI( BORANG PENGESAHAN STATUS TESIS I LAPORAN Judul: KAJIAN STRATEGI JENAMA DAN IDENTITI BANDARAYA KUCHING SESI PENGAJIAN: 2003-2006 Saya Christina Henry Van Masing mengaku membenarkan tesis/laporan ini disimpan di Pusat Khidmat Maklumat Akademik, Universiti Malaysia Sarawak dengan syarat - syarat kegunaan seperti berikut: 1. Tesis/laporan adalah hak milik UNIMAS. 2. Pusat Khidmat Maklumat Akademik, UNIMAS dibenarkan membuat salinan untuk tujuan pengajian sahaja. 3. Pusat Khidmat maklumat Akedemik, UNIMAS dibenarkan membuat pendigitan untuk membangunkan Pangkalan Data Kandungan Tempatan 4. Pusat Khidmat Maklumat Akademik, UNIMAS dibenarkan membuat salinan tesis/laporan ini sebagai bahan pertukaran institusi penhajian tinggi. 5. Sila tandakan D D SULIT (mengandungi maklumat yang berdaijah keselamatan kepentingan seperti termaktub di dalam AKT A RASMI 1972 D TERHAD (mengandungi maklumat terhad yang telah ditentukan dijalaokan D TIDAK TERHAD oleh organisasilbadan di mana penyelidikan Disahkan oleh Tarikh: Tarikh: Alamat tetap: Lot 622 Ground Floor JIn Kedandi Tabuan Jaya 93250 Kuching Sarawak Catatan: Tesisnaporan dimaksudkan sebagai tesis bagi Ijazah Doktor Falsafah, sarjana dan saijana Muda. Jika tesis/laporan ini SULIT atau TERHAD, sila lampirkan surat daripada pihak berkuasa/organisasi berkenaan dengan menyatakan sekali sebab dan tempoh tesisllaporan ini perju dikelaskan sebagai SULIT atau TERHAD.
Abstrak Penyelidikan kulit kayu Tekalung untuk dijadikan benang merupakan satu pennulaan bam dalam industri tekstil. Penghasilan gentian dari kulit kayu ini memerlukan pelbagai teknik dan proses yang spesifik. Walaupun sumber kulit kayu ini sukar didapati, tetapi potensinya untuk dijadikan benang berjaya meskipun benang yang dihasilkan tidak mempunyai kepanjangan dan keregangan seperti benang daripada sumber kapas dan bulu binatang. Gentian daripada kulit kayu ini merupakan satu alternatif baru dalam industri pembuatan benang menggunakan sumber asli. Produk akhir yang akan dihasilkan ialah permaidani kecil (rugs) menggunakan teknik 'Golden Snock'.
Abstract The research of this Tekalung tree bark is a new invention in the textile industry. The creation of this fiber from the tree bark requires specific process and technique. Although resources for this tree bark are difficult to be found, the potential of it to be produced into fiber are high even though it lengthen and stretches is not the same as the fiber that had been produce from wools and animal hair. The fiber of this tree bark has been an alternative in textile industry by creating threads from nature resources. The fmal product will be a small rug for decorative purpose using Golden Snock technique.
Penghargaan Saya ingin mengucapkan ribuan terima kasih yang terutama dan pertama kepada penasihat saya iatu Dr. Nazlina Shaari dan Cik Norhayati Suleiman, yang telah memberi tunjuk ajar dan bimbingan sepanjang saya menjalankan penyelidikan ini setiap masa. Di samping itu, saya ingin memberi sejuta penghargaan kepada para pensyarah lain yang turut membimbing serta memberi idea dalam menjalankan penyelidikan saya terutamanya pensyarah dari program Teknologi Senireka dan Fakulti FSTS, dalam memberi petunjuk sarna ada dari segi teknikal, praktikal ataupull sainstifik. Tidak lupa juga kepada Pusat Kraftangan Sarawak yang memberi keijasama dan bantuan dalam memberikanl makhl!mat dan data Ulltuk kepentingan penyelidikan ini terutamanya kepada Cikgu Senia Jugi dan juga kepada Nenek Siah di Tun Jugah. Segala maklumat dan data telah membantu saya mengatasi segal a masalah dalam menjalankan penyelidikan ini. Selain daripada itu, saya juga ingin memberikan penghargaan kepada FSGK yang telah memberikan saya peluang Ulltuk belajar dan mengekploitasi penyelidikan saya seeara lebih mendalam. Tidak lupa juga kepada kawan-kawan dan keluarga saya yang telah memberikan sokongan dan mengemukakan cadangan yang saya perlu sewaktu saya di dalam keadaan yang tegang dan keliru. Bantuan anda semua amat saya hargai.
Akhirnya, saya ingin mengucapkan ribuan terima kasih kepada semua yang terlibat, dirnana ia telah membantu dalam menjalankan dan menamatkan penyelidikan saya.
lsi KANDUNGAN PENGESAHAN ABSTRAK ABSTRACT BABl:PENDAHULUAN 1.0: Pengenalan 1.1: Latar belakang kajian 2 1.2: Objektif Kajian 3 1.3: Hipotesis kajian 4 1.4: Masalah Kajian 1.5: Skop Penyelidikan 5 BAB 2: METODOLOGI PENYELIDlKAN 2.1: Metodologi 6 2.1. 1: Primer 2.1.1 (a): Borang Soal selidik 7 2.1.1 (b): Temuramah 2.1.1 (c ): Pemerhatian 1.1 ( d): Eksperimen 8 9
2.1.2: Sekunder 2.2: Kajian Lepas 10 11 2.2.1: Pembuatan benang dari sumber alam yang lain 12 2.2.2: Pilihan warna yang pelbagai 13 2.2.3: Teknik dan proses yang diguna 14 2.2.4: Kualiti benang yang sedia ada 15 BAB 3: ANALISA DATA 3.1: Jadual kajian 16 3.2: Peratusan umur yang terlibat dalam kegiatan menenun 17 3.3: Peratusan Tertinggi mengikut kategori 18 3.4: Jumlah penilaian soalan mengikut status dan jantina 19 BAB 4: PENGKAJIAN TENTANG TEKNIK-TEKNIK YANG DIGUNAKAN 4.0: Pengenalan 21 > 4.1: Eksperimen l-rendaman 22 4.2: Eksperimen 2-Rebusan 4.3 Eksperimen 3-Penstabilan 23 4.4 Eksperimen 4- Pemberusan
BAB 5: CADANGAN 5.0: Pengenalan 25 5.1: Cadangan Pengkaji 26 5.2: Produk Akhir 27 BAB 6: KESIMPULAN LAMPIRAN RUJUKAN
Bab 1: Pendahuluan 1.0 Pengenalan Penyelidikan dibuat untuk menghasilkan benang menggunakan kulit kayu 'Tekalung'. 'Tekalung' merupakan sejenis pokok yang berasal dari India sehingga kewujudannya dibawa ke Timur dan Barat di Asia. Ia juga dikenali dengan nama sainstiflk iatu 'Artocarpus Atilis'. Pokok ini mempunyai pelbagai saiz dan getah yang melekit. Tekalung merupakan sejenis kayu hut an yang kegunaannya adalah untuk keperluan seharian seperti membuat topi, beg dan baju pada zaman dahulu oleh kaum seperti kaum Than, Kayan dan Lun Bawang. Panjang kayu ini boleh mencecah sehingga 200 mm diameter manakala berat pula sehingga 4 kg. Kulit kayu 'Tekalung' berpotensi dalam menghasilkan benang kerana ianya mempunyai gentian. Satu kajian telah dilakukan untuk mengkaji kepelbagaian benang yang mempunyai densiti berlainan akan membawa kepada perbezaan dalam penghasilan benang. ( Anderson & Seyam ) Di Filipina, kulit kayu ini digunakan sebagai sarang kerbau air. ( JR & G. Forst) Penghasilan benang dari sumber kulit kayu ini belum dilakukan. 1
1.1 Latar belakang kajian Pengetahuan mengenai pembuatan benang dalam industri tekstil adalah berinspirasikan cara sarang labah-labah dan ulat sutera. (V.B Gupta and V.K Kothari) Kini, kebanyakan benang dihasilkan daripada kapas yang lebih tahan lama dan sesuai untuk dijadikan benang tenunan. Malah ia dianggap simbol berkualiti dalam penghasilan warna benang yang pelbagai bentuk dan saiz. Peningkatan kuauti dan ketahanan kapas dalam pembuatan benang menyebabkan ia diiktiraf oleh antarabangsa (International Standards). I Satu kajian bam ada dalam penghasilan benang menggunakan batang pi sang dan serat nenas. Dari situ dapat dilihat masa kini banyak kajian dijalankan dalam penghasilan benang dari sumber alamo Benang yang digunakan dalam proses penenunan pada masa kini dihasilkan melalui kapas dan bulu binatang. I( www. Fibercharacteristics.com) Kajian ini dilakukan di Thailand dan benang yang dihasilkan merupakan benclllg dari alam semulajadi. 2
1.2 Objektifkajian Objektif kajian ini dijalankan adalah bertujuan : 1) Menganalisa mengenai pembuatan benang daripada kulit kayu Tekalung yang ash. 2) Menguji keregangan gentian yang dapat dihasilkan daripada kulit kayu Tekalung. 3) Mengkaji penghasilan benang menggunakan teknik yang lebih mudah dan cepat. 4) Menghasilkan gentian yang mempunyai pintalan yang pelbagai dalam mewujudkan tekstur yang berlainan. 1.3 Hipotesis Kajian Pembuatan benang daripada kulit kayu tidak pemah dihasilkan. Kulit kayu Tekalung ini sudah lama dijadikan sumber untuk membuat barangan kraf seperti topi, beg dan baju oleh masyarakat tempatan. Gentian yang ada pada kulit kayu ini membuatkannya berpotensi dalam menghasilkan benang. Cuma dari segi ketahanan dan keregangan gentian kulit ini dalam menghasilkan benang yang lebih baik. Sekiranya penyelidikan ini beijaya maka kulit kayu ini boleh dijadikan satu sumber yang amat berguna kerana ianya mungkin lebih tahan lama dan murah. 3
1.4 Masalah kajian 1) Kekurangan penghasilan benang dari sumber asli. 2) Penghasilan benang dari sumber asli seperti kulit kayu hanya untuk kegunaan sendiri dan bukan untuk diperkenalkan ke pasaran. 1.5 Limitasi Kajian Dalam menjalankan penyelidikan ini, pengkaji telah mengalami beberapa masalah. Antara masalah yang seringkali dihadapi ialah : a. Sewaktu menjalankan sesi temubual dengan penenun yang terdiri daripada orang tua di kawasan rumah panjang agak sukar untuk menerangkan mereka mengenai penyelidikan yang dijalankan. Kebanyakan penenun yang ditemuduga adalah buta huruf. b. Eksperimen yang dilakukan mengalami masalah apabila pengkaji menggunakan bahan-bahan yang memudaratkan hasil kajian seperti penggunaan bahan kimia yang berlebihan. c. Pengedaran borang soal selidik amat terhad kerana bilangan penenun di kawasan sasaran adalah minimum. 4
1.6 Skop penyelidikan Pengkaji menjalankan kajian di kawasan yang berdekatan dengan sumber yang digunakan dalam penyelidikan iaitu : 1) Daerah Song dan Kapit - kawasan rumah panjang 2) Kawasan Kuching - golongan yang mengeluarkan barangan yang diperbuat dari kulit kayu 'Tekalung'- Pusat Kraftangan Sarawak 3) Kawasan Sri Arnan & Serian - kawasan rumah panjang 5
Bab 2: Metodologi 2.1 Metodologi Kaedah penyelidikan yang digunakan bagi menjalankan kajian ini boleh dikat~gorikan kepada dua iaitu kaedah kualitatif dan kuantatif dalam ' ",,; '. ~. mengumpulkan maklumat. Kaedah penyelidikan yang berbentuk kualitatif merupakan sumber dari bahan ilmiah seperti internet, risalah, majalah, jurnal, artikel, buku dan sebagainya untuk membantu dalam mendapatkan maklumat. Bagi mendapatkan penganalisaan data dan carta merupakan kaedah yang berbentuk kuantatif. Di dalam kaedah ini, soal selidik dan temuramah akan digunakan. Selain itu, ianya merupakan cara bagi menganalisa data bagi mendapatkan maklumat. Eksperimen turut dilakukan dalam penyelidikan untuk mendapatkan maklumat dan data mengenai kajian yang dibuat. Potensi kajian yang diselidiki dapat dikenalpasti dan ditingkatkan kualiti dalam kedua-dua kaedah ini. 2.1.1 Primer Kaedah primer merupakan kaedah yang amat penting dalam penyelidikan ini. Melalui kaedah ini, segala maklumat yang diperlukan akan dapat diperolehi dengan lebih mudah. Antara kaedah ini adalah membuat borang soal selidik, temuramah, persampelan, eksperimen dan pemerhatian. 6
2.1.1 (a) Borang soal selidik Borang soal selidik mengandungi soalan-soalan yang akan ditanya pada responden yang tertentu sahaja mengikut keperluan penyelidikan. Responden akan difahamkan soalan dengan melakukan satu demontrasi atau penerangan berdasarkan gambarajah pada borang soal selidik. 2.1.1(b) Temuramah Temuramah akan digunakan sebagai alat pengumpulan maklumat data untuk memperoleh maklumat tantang fakta, perasaan, pengalaman atau aspek-aspek lain yang berkaitan dengan penghasilan benang. Melalui temuramah, penyelidik dan subjek kajian akan hadir bersama secara bersemuka. Dalam penemuan sebegini, data-data dan maklumat yang diperolehi adalah secara langsung. Buku catatan dan pita rakaman memainkan peranan penting dalam sesi ini. 7
2.1.1(c) Pemerhatian Kaedah pemerhatian digunakan oleh penyelidik untuk memerhatikan sampel-sampel yang dibuat dalam tempoh tertentu. Ini digunakan bagi menjalankan kajian di bengkel untuk mendapatkan maklumat secara dekat supaya keputusan yang didapati lebih tepat. Sepanjang pemerhatian dibuat, penyelidik akan merekod setiap pemerhatian yang sentiasa bernbah setiap masa. 2.1.1(d) Eksperimen Penyelidikan eksperimen dijalankan oleh penyelidik untuk mengetahui kesan dan teknik dalam melakukan pelbagai cubaan untuk menghasilkan benang. Selain itu, penyelidik juga akan meneroka dan mencuba teknik barn dalam membantu penyelidikan serta mendapatkan keputusan yang diperolehi dari hasil kajian untuk mewujudkan kaedah barn dalam penghasilan ' ",; ' benang. 8
2.1.2 Sekunder Kaedah sekunder merupakan satu kaedah yang berasaskan sumber rujukan seperti jurnal, internet, artikel dan sebagainya. Ini penting bagi penyelidik untuk mendapatkan maklumat yang dingini disamping melihat potensi kulit kayu untuk dijadikan benang. Penyelidik membaea tesis lepas yang berkaitan dengan penyelidikan. Berikut merupakan proses dalam menghasilkan benang dari kulit kayu Tekalung dalam bentukjadual: Nama Sainstifik: Artocarpus Atilis Nama Tempatan: Tekalong Rajah 1: Data sukatan Tekalong dalam proses menghasilkan benang Jenis Panjang Lebar Berat 1. Kayu keeil 122 em 7.5 em I 120 gram ~. Kayu besar 115 em I 14.3 em 500 gram ~. Kulit yang belum diproses 122 em I 7.5 em 110 gram 14. Kulit yang sudah diproses (keeil) S. Kulit yang sudah diproses (besar) 126.5 em 126.5 em 15.5 em 46 em 120 gram 165 em I 1 9
Sumber asli yang digunakan Saiz Tekalong ~eknik (ml) (em) ~angkamasa Vis Air Masak Air Tasik Air Hujan Rendaman 400ml 400ml 400ml 400ml L: gem P: 15em 3 hari,i Teknik Sumber asli yang digunakan (ml) Saiz Tekalong (em) Jangkamasa Suhu Airmasak Rebusan 400ml L:gem P: 15em 6-7 jam I 72 I I I' I Segala kajian penyelidikan yang digunakan dalam menghasilkan benang adalah menggunakan kaedah metodologi yang dinyatakan. Segala eksperimen dan pemerhatian dijalankan dari setiap masa. Disamping itu, temubual dan borang soal selidik turut digunakan bagi mendapatkan respon dari orang lain. 10
2.2 Kajian Lepas 2.1.1 Pembuatan benang dari sumber alam yang lain Penemuan terbaru telah ditemui apabila benang boleh dihasilkan dari serat kacang soya yang sedang diusahakan. Serat kacang soya merupakan pengganti kepada gentian mewah seperti Kashmir dan sutera. 2Seorang pemintal yang bemama Camenzind dari Eropah telah mencampurkan gentian kacang soya dengan gentian sutera telah menghasilkan benang yang lebih berkualiti. Pokok rami ( hemp ) merupakan satu lagi sumber alam yang digunakan dalam penghasilan benang. Sebuah syarikat iatu US company Hemptex ( Hemp Textiles International Corporation ) dan syarikat di China beketjasama dalam menghasilkan sumber ini. Penggabungan gentian dari pokok rami dan bulu lembu menghasilkan gentian yang lembut dan halus. Gentian dari pokok ini terbukti sesuai digabungkan dengan gentian lain dengan berkesan.( Phillipa Watkins) Pada masa dulu, jut dan sisal digunakan oleh para penenun kerana sifat semulajadinya dan melibatkan kos yang berpatutan. 3Namun begitu, 2 (Philippa Watkins) Pencampuran dian tara gentian hasil dan gentian kekacang dan ula! sutera menghasilkan benang)'qiig lebih baik berbandmg henang yang sedia ada. 1 (SItlrley E. Held) Ini disebabkan gentian dan tumbuhan mudah reput dan tidak tahan lama tanpa penggunaan WtIIt kimia untuk menjadikannya lebih tahan dan tidak mudah putus. 11
gentian dari alam semulajadi terutama dari tumbuhan mudah mengalami kemerosotan apabila terdedah kepada kelembapan. 2.1.2 Pilihan warna yang pelbagai 4Benang yang dihasilkan merupakan simbol benang yang berkualiti dari segi pilihan warna yang terang dan tidak luntur dalam pelbagai bentuk dan saiz. Oleh itu, warna pada benang juga turut mempengaruhi kualiti dan daya tarikan pada benang itu. Penggunaan warna pada benang yang terkenal di Sarawak ialah warna benang pada pua kumbu. Warna yang digunakan adalah dari bahan semulajadi. Pua kumbu merupakan hasil tenunan masyarakat Iban dan mereka menggunakan bilangan tumbuhan yang pelbagai dalam menghasilkan warna yang menarik. Kebanyakan kulit kayu, akar kayu dan daun digunakan untuk menghasilkan warna asas. 5Setiap warna mempunyai resipi yang tersendiri..antara bahan semulajadi yang digunakan untuk benang pua kumbu seperti Engkudu (Morinda Citrifalia), kepayang (Pangium edule), Engkerbai (psychotria Virdiflara) dan Tarum (Marsdenia Tinetaria). Kaedah perwarnaan menggunakan warna asli telah dimulakan di China, India dan Persia sebelum teknik ini dibawa ke Egypt. Kebanyakan penenun 4lAqp;1/www.tiher.coml) Kebanyakan wama yang dihasilkan adalah dari alam semulajadi samada daripada ~ atou buoh-buahan untuk menghasilkan wama. (Lepnd o/weaving: Edric Ong) Penggunaan wama dari alam semulajadi lebih terserlah. 12
selalu menggunakan warna ash ataupun sintestik dalam benang mereka. Wama pada kulit kayu pada mas a kini menggunakan wama ash seperti bakau, ketapang, mangga dan daun lemuni. Kajian mengenai perwamaan kulit kayu Tekalong telah dijalankan oleh Pusat Kraftangan di Sarawak. 2.1.3 Teknik dan proses yang digunakan Pemintalan benang pada asalnya menggunakan cara tradisional sebelum terciptanya mesin. Di Sarawak, penghasilan benang pua kumbu menggunakan cara tradisional dengan alatan tenunan menggunakan kayu dan dua batang lidi. Proses ini dipanggil ngirit ubong oleh masyarakat Iban. KeIja pintalan ini dilakukan oleh dua orang wanita yang memintal benang itu sebingga menjadi bentuk tempurung. 6Walaupun teknik yang digunakan mengambil masa yang lama, tetapi kualiti serta ketahanan benang itu terpelihara. Tulasi Kilgore merupakan seorang pemintal benang dan juga pencipta The Joy OfHandspinning yang berasal dari Montana telah memperkenalkan teknik memintal benang tanpa penggunaan mesin dan kos yang tinggi. Beliau telah menghasilkan mesin pintalan sendiri berdasarkan kajian beliau tentang roda pintalan yang sedia ada. 7Beliau juga beijaya memintal benang secara perseorangan dengan roda pintalannya sendiri. II (i.esmd o/weaving: Edric Ong) Cara tradisional masih merupakan kaedah untuk menghasilkan benang., (bpp.-iiwww.;ovofhandspinn;ng.comlwhoweare.html) Mesin dikenali sebagai Navajo Spindle' 13