UTICAJ TELESNE KONDICIJE KRAVA NA OSETLJIVOST NA AKUTNI TOPLOTNI STRES Marko R. Cincović, Branislava Belić 1 Rezime Krave su izlagane 5 dana uzastopno direktnom sunčevom zračenju u periodu od 10 do 17 časova. Temperatura vazduha se kretala od 38 do 44 C. Izabrane su tri grupe krava: 15 krava normalne kondicije (telesni skor 3,25-3,75) i 15 gojaznih krava (telesni skor preko 4). Kao indikatori osetljivosti na toplotni stres uzeti su: telesna temperatura, broj respiracija i otkucaja srca, proizvodnja mleka i metabolički znaci lipolize. Sve krave su pokazale osetljivost prema toplotnom stresu, ali je osetljivost gojaznih krava bila značajno viša. Telesena temperatura bila je u proseku viša za 0,35 C kod gojaznih krava. Broj respiracija se nije značajno razlikovao, ali je broj otkucaja srca bio značajno viši kod krava u gojaznoj kondiciji (p<0,01), što govori u prilog smanjenoj adaptaciji i prolongiranoj pobuđenosti autonomnog nervnog sistema. Kod gojaznih krava značajno opada proizvodnja mleka drugog dana posle početka ogleda i ukupna proizvodnja mleka je statistički niža nego kod krava u optimalnoj kondiciji (p<0,01). Metabolički profil pokazuje jaču lipolizu kod gojaznih krava (p<0,01). Sve navedeno se može povezati sa određenim biološkim karakteristikama gojaznih krava. Ključne reči: mlečne krave, telesna, toplotni stres, trijas, mlečnost Uvod Određivanje skora telesne kondicije kod mlečnih krava predstavlja praktičnu metodu za procenu energetskog statusa organizma. Skor telesne kondicije ili telesni skor meri se pomoću više skala, a najpraktičnija je skala od 1 do 5 (Elanco Animal Health flowchart, 1996). Krave više telesne kondicije konzumiraju manje suve materije hrane, daju manje mleka i sklonije su ka nastanku ketoze i lipolize u peripartalnom periodu (Garnsworthy, 2007). U toplotnom stresu smanjen unos hrane i ubrzana lipoliza, kao znak negativnog energetskog bilansa, dovode se u vezu sa smanjenjem proizvodnje mleka (Cincović, 2010). Drugi bitan indikator prisustva toplotnog stresa jeste i fizički odgovor krava na toplotni stres: povišena rektalan temperatura, povišena respiracija i povišena srčana frekvencija (Belić et al, 2010). Ovi adaptaconi mehanizmi imaju za cilj da direktno održe homeotermiju, na taj način što se pojačanim srčanim radom krv šalje na periferiju tela gde odaje tolotu preko kože, a pojačanom respiracijom vrši se evaporativno rashlađivanje preko respiratornih organa (Cincović, 2010). Efikasnost odavanja 1 Dr Branislava Belić, vanredni profesor, Departman za veterinarsku medicinu, Poljoprivredni fakultet, Novi Sad, Vojvodina, Srbija. Marko R. Cincović, asistent dr vet, Departman za veterinarsku medicinu, Poljoprivredni fakultet, Novi Sad, Vojvodina, Srbija. 487
temperature zavisi od telesne mase i površine tela, a respiratorna aktivnost zavisi od respiratorne muskulature. Veća telesna masa znači i veću površinu tela, što smanjuje broj znojnih žlezda po jedinici površine tela, što može smanjiti efikasnost rashlađivanja putem kože. Respiratorna muskulatura je kod krava prožeta masnim tkivom, što može uticati na efikasnost respiracije, a srce je dodatno opterećeno jer i masno tkivo snabdeva krvlju. Zbog svega navedenog Zbog svega navedenog predpostavili smo da su krave većeg telesnog skora (preko 4) znatno osetljivije na toplotni stres. Materijal i metode U ogled je ušlo dve grupe krava: 15 krava normalne kondicije (telesni skor 3,25-3,75) i 15 gojaznih krave (telesni skor preko 4). Ocenjivanje telesnog skora vršeno je procenom ispoljenosti tubera na karličnoj kosti, procenom masnog depozita ispod ileosakralnog i išio-kokcigealnog ligamenta i procenom vidljivosti transferzalnih i spinalnih procesusa kičme (Ferguson et al, 1994). Krave su bile u drugoj i trećoj laktaciji, nalazile se u sredini laktacije i prosečne proizvodnje mleka od 22,5 litra dnevno. Krave su gajene pod istim uslovima nege i ishrane. Tokom 5 dana krave su izlagane direktnoj sunčevoj toploti 7 sati dnevno, u periodu 10-17 časova. Trijažiranje je vršeno tri puta dnevno (11h, 14h i 16h). Krv je uzimana jednom dnevno (14h) i odmah potom je laboratorijski određena koncentracija glukoze i neesterifikovanih masnih kiselina (enzimske metode). Krave su izmuzane dva puta dnevno (ujutro i uveče). Korišćen je Studentov t-test u proceni značajnosti razlike srednje vrednosti proizvodnje mleka, trijasa i biohemijskih parametara krvi. Rezultati Grafik 1: Prosečna temperatura i vlažnost vazduha i THI za svaki sat tokom 5 dana ogleda Temperatura ( C) i relativna vlažnost vazduha (%) 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 1 2 3 4 5 6 7 8 Prosečna vrednost tempearture vazduha, relativne vlažnosti i THI u svakom satu od 10-17h 85 84 83 82 81 80 79 78 THI THI Temperatura na direktnom suncu (C) Relativna vlažnost vazduha 488
Tabela 1: trijas i proizvodnja mleka kod krava različite telsene kondicije 1 2 3 4 5 Prosek t-test Rektalna Optimalne 39.11 39 38.95 38.77 38.85 38.94 temperatura Gojazne 39.15 39.22 39.35 39.28 39.44 39.29 Frekvencija Optimalne 86 89 91 85 87 87.6 respiracije Gojazne 87 92 88 85 86 87.6 Frekvencija srca Optimalne 76 74 75 75 76 75.2 Gojazne 78 82 84 81 80 81 Pad proizvodnje mleka u odnosu na Optimalne 8.15 10.11 11.25 8.95 9.95 9.68 prosek u termoneutralnom periodu (22.5L) Gojazne 10.14 18.25 15.43 17.11 12.44 14.67 Grafik 2: Indikatori lipolize i negativnog energetskog bilansa u organizmu krava Glikemija (mmol/l) 3.9 3.7 3.5 3.3 3.1 2.9 2.7 2.5 1 2 3 4 5 Dani ogleda s 1.2 1.1 1 0.9 0.8 0.7 0.6 0.5 0.4 0.3 NEFA (mmol/l) Glikemija optimalna glikemija gojazna NEFA optimalna NEFA gojazna p<0.01 NS p<0.01 p<0.01 Diskusija Rezultati pokazuju da u najtoploijim delovima dana, jačina toplotnog stresa se kreće od blagog ka srednjem intenzitetu (Grafik 1). Vrednost THI preko 80 pri direktnom sunčevom zračenju omogućuju formiranje klasičnog odgovora na toplotni stres. Sve krave su pokazale osetljivost prema toplotnom stresu, ali je osetljivost gojaznih krava bila značajno viša. Telesena temperatura bila je u proseku viša za 0,35 C kod gojaznih krava. Broj respiracija se nije značajno razlikovao, ali je broj otkucaja srca bio značajno viši kod krava u gojaznoj kondiciji (p<0,01), što govori u prilog smanjenoj adaptaciji i prolongiranoj pobuđenosti autonomnog nervnog sistema (Beatty, 2005). Kod gojaznih krava značajno opada proizvodnja mleka drugog dana posle početka ogleda i ukupna proizvodnja mleka je statistički niža nego kod krava u optimalnoj kondiciji (p<0,01). Metabolički profil pokazuje jaču lipolizu kod gojaznih krava (p<0,01) (Grafik 2). Jači pad proizvodnje mleka kod gojaznih krava direktno je vezan za hipertermiju (r=0,872, p<0,01) i lipolizu (r=0,954, p<0,001). Lipoliza je znak negativnog energetskog bilansa u organizmu krava i trošenje sopstvenih energetskih izvora. Rezultati istraživanja su pokazali da su krave optimalne telesne kondicije ili mršave energetski efikasnije, jer najveći deo produktivne energije iz hrane troše na proizvodnju 489
mleka, dok kod gojaznih krava viši udeo ima energija koja se dobija aktivacijom sopstvenih rezervi (Garnsworthy i Jones, 1987). Intenzivnija lipoliza kod gojaznih krava tokom toplotnog stresa može se objasniti i na endokrinoj osnovi. Naime, leptin ima ključnu ulogu u metabolizmu masti, indukujući lipolizu, a redukujući lipogenezu (Chilliard et al, 2005). Leptin je aktivniji kod gojaznih krava (Kadokawa i Martin, 2006). Povišena koncentracija insulina i glukokortikoida vrše stimulaciju leptina (Chilliard et al, 2000), a takav endokrini nalaz je čest u toplotnom stresu (Bernabuci et al, 2010). Zaključak Gojazne krave su znatno osetljivije na toplotni stres, što se ogleda o višoj rektalnoj temperaturi i srčanoj frekvenci u odnosu na krave normalne telesne kondicije. Kod gojaznih krava pad proizvodnje mleka je drastičniji i održava se na niskom nivou. Negativni energetski bilans tokom toplotnog stresa je izraženiji kod gojaznih krava, što je u saglasju sa smanjenom proizvodnjom mleka. Zahvalnica Ovaj rad je deo projekta ''Analiza i identifikacija stresogenih faktora kod mlečnih krava u cilju unapređenja održivosti stočarske proizvodnje na teritoriji AP Vojvodine '', koji je finansiran od strane Pokrajinskog sekretarijata za nauku i tehnološki razvoj AP Vojvodine. Literatura Beatty D.T. (2005): Prolonged and continuous heat stress in cattle: physiology, welfare and electrolyte and nutritional intervention, PhD thesis, Murdoch University, Australia. Belić Branislava, Cincović M.R., Stojanović Dragica et al (2010): Hematology parameters and physical response to heat stress in dairy cows, Contemporary agriculture, 59 (1-2) 161-166. Bernabucci U., Lacetera N., Baumgard L.H., Rhoads R.P., Ronchi B., Nardone A.(2010): Metabolic and hormonal acclimation to heat stress in domestic ruminants, Animal, 4(7)1167-1183 Chilliard, Y., C. Delavaud, M. Bonnet (2005): Leptin expression in ruminants: Nutritional and physiological regulations in relation with energy metabolism. Domest. Anim. Endocrinol. 29:3. Chilliard, Y., A. Ferlay, Y. Faulconnier, M. Bonnet, J. Rouel, F. Bocquier (2000) : Adipose tissue metabolism and its role in adaptations to undernutrition in ruminants. Proc. Nutr. Soc. 59:127. Cincović M.R. (2010): Toplotni stres krava fiziologija i patofiziologija, Monografija, Zadužbina Andrejević, Beograd. Ferguson J.O., D.T. Galligan, N.Thomsen (1994): Principal descriptors of body condition score in Holstein cows. J. Dairy Sci. 77:2695. Garnsworthy P.C., Jones G.P. (1987): The influence of body condition at calving and dietary protein supply on voluntary food intake and performance in dairy cows. Anim. Prod. 44:347. 490
Garnsworthy P.C. (2007): Body condition score in dairy cows: Targets for production and fertility. p. 61 in Recent Advances in Animal Nutrition 2006. P. C. Garnsworthy and J. Wiseman, ed. Univ. of Nottingham Press, Nottingham, UK. Kadokawa, H.,G. B. Martin. (2006): A new perspective on management of reproduction in dairy cows: The need for detailed metabolic information, an improved selection index and extended lactation. J. Reprod. Dev. 52:161. 491
INFLUENCE OF BODY CONDITION SCORE TO SENSITIVITY TO ACUTE HEAT STRESS IN DAIRY COWS 1 Marko R. Cincović, Branislava Belić Summary Cows were exposed to five consecutive days in direct sunlight for 10 to 17 hours. Air temperature ranged from 38 to 44 C. Selected three groups of cows: 15 cows normal condition (body score of 3.25 to 3.75) and 15 obese cows (body score over 4). As indicators of sensitivity to heat stress were taken: body temperature, respiratory rate and heart rate, milk production and metabolic signs of lipolysis. All cows showed sensitivity to heat stress, but the sensitivity of the obese cows were significantly higher. Telesena temperature was on average higher by 0.35 C in obese cows. Respiratory rate was not significantly different, but heart rate was significantly higher in cows in the obese condition (p <0.01), which indicates a reduced adaptation and Prolonged arousal of the autonomic nervous system. In obese cow milk production decreased significantly after the second day of the experiment and total milk production was statistically lower than in cows in optimal condition (p <0.01). Metabolic profile shows stronger lipolysis in obese cows (p <0.01). All of the above can be associated with certain biological characteristics of obese cows. Key words: dairy cows, body condition, heat stress, Triassic, milking 1 Faculty of Agriculture, Department of veterinary medicine, Novi Sad 492