سال چهاردهم 33 - شماره 6 پیاپی 3 آموزش مبتني بر وب براي دانشآموزان با نیازهاي ويژه: مفهوم مسائل و طراحي محمد رضا متقي نيا/ دانشجوي دكتري روانشناسي تربيتي دانشگاه لرستان دكتر حسن علي ويسكرمي/ استاديار روانشناسي تربيتي دانشگاه لرستان چكيده: زمينه: آموزش مبتني بر وب يكي از فنآوريهاي نوين آموزشي است كه با كاربرد رويكردهاي اكتساب دانالش مبتنالي بالر سالازندهگرايالي و عينيالتگرايالي و بالا بهرهگيري از رايانه و اينترنت ميتواند محيطي مناسك را براي آموزش ايجاد كند. ا ز آنجا يي كاله كو د كالا ن بانيا زهالا ي و يال ژه عمو مالا ن سالب ت باله كو د كالا ن عالا د ي د ا ر ا ي محدوديتهايي در يادگيري ميباشند به نظر ميرسد آموزش مبتني بر وب بتواند نقش مهمي در جبران محدوديتهاي يادگيري اين كودكان ايفا نمايد. مقاله حاضر با مرور پژوهشهاي مربوط به حوزهي آموزش مبتني بر وب سعي نموده است تا مباني نظري و مفروضهها دسالتورالعملهالا و گالامهالاي طراحالي و ارزيالابي نمونالهاي از مدلهاي آموزشي اثربخشي مزايا و معايك آموزش مبتني بر وب براي دانشآموزان بانيازهاي ويژه را معرفي نمايد. نتيجه گيري: نتايج گوياي آن است كه آموزش مبتني بر وب با ارائهي محتالواي جالذاب درگيرنمالودن يادگيرنالده در فراينالد يالاددهي- يالادگيري و نيالز فالراهم نمودن آموزش از راه دور امكان يادگيري را در هر زمينه در هر زمان و در هر مكان براي دانشآموزان با نيازهاي ويژه فراهم ميآورد. البته با توجه باله مشالكالتي كاله دربارهي آموزش از راه دور وجود دارد نياز است تا عناصر برنامههاي آموزشي مبتني بر وب براي دانشآموزان با نيازهاي ويژه با در نظر گرفتن اين مشكالت طراحالي يا بهبود يابند. مقدمه واژههاي كليدي: آموزش الكترونيكي وب آموزش مبتني بر وب دانشآموز با نيازهاي ويژه در دنياي امروز آموزش عاملي براي تغيير و پيشرفت اجتماعي شناخته ميشود ( والفقاري و همكاران 386(. با وجود اينكاله از باليش از دو هالزار سالال قبالل تالا كنالون نظامهاي آموزش و يادگيري در مقايسه با ساير مقولالههالا تغييالرات بساليار كمالي داشالته اسالت امالا امالروزه باله مالدد فنآوري هاي اطالعاتي مبتني بر اينترنت انقالب عظيمالي در اين زمينالههالا آغالاز شالده اسالت )رضالايي و همكالاران 39 رضايي 388 ژان و گرن والد 999(. آموزش الكترونيكي يكي از فنالون آموزشالي مالدرن اسالت كاله بالا ظهالالور رايانالاله و اينترنالالت رايالالج شالالده اسالالت. آمالالوزش الكترونيك به نظام آموزشي اطالق ميشود كه آمالوزش- دهنالالده و فراگيرنالالده بالاله واسالالطهي فاصالاللهي فيزيكالالي از يكدي ر جدا هستند ولي به كمك وسايل و ابزارهايي كه فنآوري در اختيار آنها قرار داده با يكدي ر در ارتباطند ( والفقالالالاري و همكالالالاران 386 لالالالي و وال 5(. روانشناسان رفتارگراي پيرو اسكينر معتقدند كه آمالوزش بايد به گونالهاي طراحالي شالود كاله هالر فراگيالر بالر اسالاس توانالالاييهالالاي خالالود بالاله يالالادگيري بدالالردازد. آمالالوزش الكترونيك شراي آموزشي مالدنظر ايالن روانشناسالان را فراهم آوردهاند. در آموزش الكترونيك فراگيران قادرند با توجه به تواناييهاي خود سرعت يالادگيري خالويش را تعيين كنند و به هدتهايآموزشي دستيابند ( والفقاري و همكالالاران 386 هرگنهالالان و السالالون 8: ترجمالاله سالاليت 386(. يكالالي از فنالالون آموزشالالي الكترونيكالالي 4 3 آموزش مبتني بر وب ( )WBI است )اردوغان 8(. تعريف آموزش مبتني بر وب آموزش مبتني بر وب محل تالقي آموزش از راه دور آموزش مبتني بالر راياناله و فالنآوري هالاي اينترنتالي اسالت )فيسالالي و رحمالالاني 383(. وب ابالالزاري مشالالهور بالالراي خيره ارائه جمعآوري مشاركت پردازش و استفاده از اطالعات است. وب بالراي يادگيرنالده داراي مزايالاي زيالر 5 ميباشد )كيم 9(: 3. Web based instruction 4. Erdogan 5. Kim. Jun & Gruenwald. Lee & vall 46
تعلیم و تربیت استثنایی ( زيرساخت گستردهاي را براي تدوين و ارائهي محتواي آموزشي فراهم ميكند. ( ماليتوانالد باله عنالوان كانالالي بالراي همكالاري و تعامالل دانشآموزاني كه به دور از يكدي رند به كار رود. 3( محتالالواي آموزشالالي را بالاله اشالالكال متنالالوعي )صالالوتي تصويري و..( ارائه ميكند. 4( ارائهي اطالعات به روشي زمان منالد را تسالمين مالي- كند. 5( حسور در كالالسهالاي آناليالن هالر گوناله چالارچوب زماني و محدوديت جغرافيايي را از ميان بر ميدارد. با توجه به موارد فوق آموزش مبتنالي بالر وب را مالي- توان اين ونه تعريالت نمالود»برنامالهي آموزشالي مبتنالي بالر امكانات چندرسانهاي كاله از منالابع اينترنالت بالراي ايجالاد محي يادگيري معنادار استفاده ميكند تا موجبالات رشالد و حمايت از يادگيري را فالراهم نمايالد«)خالان 997 باله نقل از تراشر و همكاران (. آموزش مبتني بالر وب متمركز بر ارائالهي محتالواي دروس باله صالورت آناليالن و شالالامل انالالواد امكانالالات چندرسالالانهاي از قبيالالل شالالنيداري نقاشي انيميشن و ويدئو است )كيم 9(. مفروضههاي آموزش مبتني بر وب همانند آموزش سنتيكه بهكمكال وهاي ساختاريافته اجرا ميشود آموزش مبتني بر وب نيالز داراي مفروضالاتي است اون اين كه تصور ميشالود كاله يادگيرنالده در هماله زمانها به اينترنت دسترسي دارد. دوم اينكه آموزش مبتني بر وب در يك محي سازندهگرا بهترين عملكرد را دارد. سوم اينكه معلم خودش را از انتقال صالرت اطالعالات باله دانشآموز بر حذر ماليدارد و بالهعنالوان تسالهيلكننالدهاي براي كشت ارزيالابي و معنالي دادن باله اطالعالات كشالت شده عمل ميكنالد. چهالارم ايالنكاله يالادگيري باله روشالي قاعدهمند بدون در نظر گرفتن تحقق اهدات يادگيري در يك زمان ثابت از پيش تعيين شده اتفاق ميافتالد )رنن و گيالني.)997 رويكردهاي فلسفي زيربنايي آموزش مبتني بر وب آمالالوزش مبتنالالي بالالر وب بالالر پالالارهاي از رويكردهالالاي فلسفي اكتساب دانش و نيز تعدادي از رويكردهاي روان- شناختي متكي است. ساختنگرايالي و عينيالتگرايالي دو رويكرد مجزا و متسادي هستند كه عموما به عنوان اساس 3 آمالوزش مبتنالي بالر وب معرفالي شالدهانالد )هاراپنوئيالك 4(. رويكالرد سالازندهگرايالي معتقالد اسالت كاله دانالش ساخته ميشود نه اينكه انتقال يابالد و ايالن دانالش از طريالق فعاليت ساخته ميشود و يادگيرنده معنايي از يادگيري را در هالالن خالالود مالاليسالالازد )هاراپنوئيالالك 4 سالاليت 39(. عينيتگرايالان معتقدنالد كاله يادگيرنالدگان همالان دركي از دانش را دارند كه مربي آن را انتقال داده اسالت. نقش مربي كمك به دانالشآمالوزان اسالت تالا از واقعيالت دنيا آگاهي يابند. مربيان چيزهايي دربارهي دنياي واقعالي را به دانشآموزان تدريس ميكنند و از آنان انتظار دارنالد تا همان محتوا و ساختار را دقيقا در هنشالان ترساليم كننالد )هاراپنوئيك 4(. طرحريزي جامع: عدالت آموزشي براي كودكان با نيازهاي ويژه يكي از مهمترين مسايل در زمينه آموزش كودكالان بالا نيازهاي ويژه طالر ريالزي بالراي ايجالاد فرصالت برابالر در برخالورداري ايالن كودكالان از امكانالات آموزشالي اسالت رويكردي كه طر ريزي جامع )فراگير( ناميالده ماليشالود. طر ريزي جامع رويكردي است در مورد طراحي انالواد محصونت و محي ها به گونهاي كه بدون در نظر گرفتن سن توانايي يا خصوصيات شخ براي همه افالراد قابالل. Relan & Gillani 3. Harapnuik. Thrasher 47
سال چهاردهم 33 - شماره 6 پیاپی 3 استفاده باشد. به طور كلي طراحي فراگير مسالتلزم مالوارد زير است )برادبرد و پيترز (: ( دامنهي وسيعي از سختافزارها نرم افزارها و دسترسي به اينترنت. ( در نظرگرفتن تفاوتهاي فردي كاربران از قبيل سن نود ناتواني و سواد اطالعاتي آنها. 3( توجه به شكات اطالعاتي كاربران. دسترسي به وب: ضرورتي براي برخورداري داندش- آموزان با نيازهاي ويژه از محيط وب يكالي از موضالوعات بساليار مهالم در زمينالهي آمالوزش مبتني بر وب براي دانشآموزان با نيازهاي ويژه مسالللهي دسترسي آنان به وب است. دسترسي به وب باله معنالاي آن است كه صفحات وب به راحتي براي انواد كاربران قابالل استفاده باشد به عبارتي دسترسي به وب باله سالاختار يالك وبسايت اشاره دارد به طوري كه همهي كالاربران فالارق از محدوديتهاي سني جسماني و.. بتواننالد باله اطالعالاتش دسترسي داشته باشند و به سادگي قادر باله هالدايت محالي شان باشند. براي مثال طراحي يالك وب سالايت آموزشالي بايد به گونهاي باشد كه براي دانشآموزان نابينا هالم قابالل استفاده باشد )ايواتا و همكاران 3(. دسترسي باله وب موردي خاد از طر ريزي جالامع اسالت زيالرا هالدت آن بهبود طراحي پاي اه هاي اطالد رساني براي همالهي افالراد خصوصا افراد با نيازهاي ويژه است. تفالاوت دسترسالي باله وب با طر ريزي جالامع آن اسالت كاله دسترسالي باله وب الزام قانوني دارد اما طالر ريالزي جالامع ايالن گوناله نيسالت )برادبرد و پيترز (. كودكان با نيازهاي ويژه و محدوديت دسترسي به وب اساس آموزش مبتنالي بالر وب بالر پايالهي وب اسالت و موضوعي كه در قلك دسترسي به وب قرار دارد اين است كه طراحي بسياري از پاي اه هاي اطالد رسالاني آن گوناله نيست كه همهي اشخاد بتوانند به طور مساوي باله آنهالا دسترسي داشته باشند. به عبارت دي ر فقدان دسترسالي باله وب ناشي از طراحي اشتباه مهندسان وب اسالت. پالژوهش 4 3 زنگ و پارمانتو )4 به نقالل از اندرسالون 4( در خصالالود بررسالالي معيارهالالاي در دسالالترس پالالذيري 8 وبسايت نشان داد كه همهي اين وبسايتها بالراي افالراد بالا نيازهالاي ويالژه داراي خطاهالاي دسترسالي بودنالد. باله بالاور 5 كالالارتر و ماركالالل ) بالاله نقالالل از برادبالالرد و پيتالالرز ( تنها حدود يالك درصالد طراحالان وب در هن الام طراحي صالفحات وب موضالود دسترسالي بالراي افالراد بالا نيازهاي ويژه را مد نظر قرار ميدهنالد. وقتالي پاي الاه هالاي اطالد رساني بدون در نظر گرفتن افراد بالا نيازهالاي ويالژه طراحي ميشوند غالبا محدوديتهايي به وجود ميآيد كه دسترسي به محتواي پاي اه هاي اطالد رساني را براي ايالن دانشآموزان دشوار ميسازد. برخي از عمالوميتالرين ايالن محدوديتها عبارتنالد از: تصالاوير بالدون مالتن اسالتفادهي گمراه كننده از عناصر ساختاري در يالك صالفحه ي وب بدون زيرنويس بودن فاياللهالاي شالنيداري يالا تصالويري و 6 ضعيت بودن تسالاد رن الي محالي وب. مالك كورميالك )6 به نقل از برادبرد و پيترز ( نيالز معتقالد اسالت كه كدهاي نوشتاري كه به طالور ضالعيت توسال طراحالان پاي اه اطالالد رسالاني برجسالته شالدهانالد قابليالت هالدايت ضعيت عناوين گمراه كننده و جالاي زين كالردن مالتن باله جاي تصاوير از جمله معمولترين خطاهايي هستند كه در مورد طراحي صفحات وب بالراي افالراد بالا نيازهالاي ويالژه اتفاق ميافتد. به طور كلي چهار نود ناتواني بيش از همه بالا دسترسالي باله وب مالرتب هسالتند نالاتوانيهالاي بينالايي 3. Zeng & Parmanto 4. Anderson 5. Carter & Markel 6. McCormick. Bradbard & Peters. Iwata 48
تعلیم و تربیت استثنایی شنوايي هني و حركتي )برادبرد و پيترز (. ناتوانيهاي بينايي شامل نابينايي كوررن ي وكمبينايي اسالت كاله مشالكالتي را بالراي دانالشآمالوزان بالا نيازهالاي ويالژه در اسالتفاده از وب بالهوجالود ماليآورد. بالراي مثالال دانشآموزان كم بينا در خواندن پاي اه اطالد رسانيهالاي داراي زمينه تاريك فونتهاي كوچك يا غيرمعمالول يالا تصالاوير فاقالد وضالو مشالكل دارنالد )برادبالرد و پيتالرز (. گلدي )6 به نقل از برادبالرد و پيتالرز ( بالر ايالن بالاور اسالت كاله نبالود هشالدار و نيالز تسالاد رن الي نامناسك نمونهاي از محدوديتهاي دسترسي به وب براي كاربران آسيك ديدهي بينايي است. هر چند دانشآموزان آسيك ديده بينايي ميتوانند از طريق نرم افزارهالايي ماننالد صفحهخوان مواد نوشالتاري روي صالفحهي نمالايش را بالا صداي بلند گوش دهند اما اين نرم افزارهالا در كالل بالراي حمايت از آنها كافي نيست زيرا اين كالاربران وقتالي كاله ميخواهند صفحات وب را پيدا كنند با لينكهاي زيالادي روبه رو خواهند شد. گاهي اوقات دانالشآمالوزان آساليك ديده بينايي هن ام استفاده از نرمافزار صفحهخوان در پيدا كردن لينكهاي صفحات وب با مشكل مواجه ميشالوند. معمون نرم افزارهاي صفحهخوان هم لينالكهالاي متنالي و هم متنهاي مرتب با تصوير - جاي زين لينكهاي متني- را ميخوانند. در صورتي كاله توصاليفات مربالوط باله يالك لينك متني يا يك لينك جاي زين نامناسك باشد دانالش- آمالوزان آساليك ديالدهي بينالايي در جايالابي آن لينالك بالا مشكل مواجه خواهند شد. براي اين دانشآموزان آگاهي از نود محتواي مرتب با يك لينك قبل از كليك كالردن بر روي آن ارجحيت دارد. براي مثال لينالكهالاي مالرتب با آگهيهاي تبليغالاتي ممكالن اسالت ايالن كالاربران را باله سايتهاي دي ر منحرت كننالد. ايالن افالراد تالا زمالاني كاله صفحهخوانها محتواي سايت نامربوط را بالا صالداي بلنالد نخوانند متوجه هدايت اشتباه خود به آن سايت نالامربوط نخواهنالد شالد. يكالي از روشهالاي جبالران ايالن مشالكل استفاده از روشهاي خودكار تمايز بين مقولههاي لينكها در صالالفحات وب اسالالت. صالالفحات وب بالالا لينالالكهالالاي HTML صفحات تحليل ماليشالوند )ايواتالا و همكالاران.)3 در صورتي كه پاي اه اطالد رسالاني داراي فاياللهالاي شنيداري باشد دانشآموزان داراي ناتوانيهالاي شالنيداري مانند ناشنوايي يا آسيكهالاي شالنيداري بالا مشالكل مواجاله خواهند شد. براي دانشآموزان ناشنوايي كه ميخواهند از وب استفاده كنند گرافيكها نيز ميتواند دردسرزا باشالد. گرافيكها از اين جهت براي ناشالنوايان دردسالرزا هسالتند كه نحوه سازماندهي و بازيابي دانش مربوط باله اطالعالات گرافيكي در حافظه بلند مدت افراد ناشالنوا بالا افالراد شالنوا متفاوت است )برادبالرد و پيتالرز (. يالت فاجالاردو و همكاران )6 بهنقل از برادبرد و پيترز ( دريافتند وقتي كه لينكهاي متني جاي زين گرافيك ميشوند هم افراد ناشنوا و هم افراد سالالم بهتالر و سالريعتالر ماليتواننالد اطالعات را از يالك پاي الاه اطالالدرسالاني بازيالابي كننالد. عالوه براين هم افراد ناشالنوا و هالم افالراد سالالم در هن الام بازخوانياطالعات در مواجهه با لينكهاي متني نسبت به لينكهاي گرافيكي احساس آشفت ي كمتري ميكنند. دانشآموزان داراي مشكالت شناختي )شالامل دانالش- آمالوزان درخودمانالده باليش فعالال و نالاتوان يالادگيري در خواندن( به سالختي ماليتواننالد مالتن را بخواننالد و قالادر باله درك رواب بين قسمتهاي مختلت يك سالايت نيسالتند. مشكالت حركتي )شالامل فلالج مغالزي اسالكلروز متعالدد ديستروفي عسالني آرتروز مفاصل شكست ياستخوانها و..( شالرايطي اسالت كاله سالبك رعشاله يالا فقالدان كنتالرل ماهيچهاي مناسك ميشالود. دانالشآمالوزان داراي نالاتواني حركتي غالبا در اسالتفاده از دسالتهايشالان بالراي حركالت دادن موس و استفاده از پاي اه هاي اطالد رسالاني مشالكل. Yet Fajardo. Golie 49
سال چهاردهم 33 - شماره 6 پیاپی 3 دارند. با در نظر گرفتن اين مشكالت نياز است تا طراحي- هاي مورد نياز اين دانشآموزان جهت دسترسالي باله وب لحاا شود )برادبرد و پيترز (. در انجام اين تعهد موجك ايجاد محدوديت دي ري براي افراد داراي ناتواني خواهد شد )ايواتا و همكالاران 3 گيجر و همكاران (. دستورالعملهايدسترسي به وب براي داندشآمدوزان با نيازهاي ويژه دستورالعملهاي متفاوتي در خصود دسترسيافراد با نيازهاي ويژه به وب طراحي شالده اسالت كاله مشالهورترين آنها عبارتنالد از دسالتورالعملهالاي. دسترسالي باله وب )WCAG.0( دسالالتورالعملهالالالاي بخالالالش 58 قالالالانون تالالوانبخشالالي ايالالانت متحالالده و اسالالتانداردهاي سالالازمان بينالمللي استاندارد )ISO( )برادبرد و پيترز ايواتا و همكاران 3 گيجر و همكاران (. دستورالعملهاي. دسترسي به وب 3 كنسرسيوم شبكه جهاني وب )W3C( در سال 997 دستورالعملهاي اوليهاي را به منظور تعيين دسترسي افالراد با نيازهاي ويژه به محتواي وب تعيين نموده است. نسالخه. از دسالالتورالعملهالالاي دسترسالالي بالاله محتالالواي وب در دسامبر 8 منتشر شد. دسالتورالعملهالاي. دسترسالي به وب پيشنهادهايي را بالراي دسترسالي افالراد بالا نيازهالاي ويژه به محتواي وب پيشنهاد ميكند. اين دستورالعملها به گونهاي طراحي شده است كه افراد با نيازهاي ويژه بالدون استفاده از وسايلي كمكي بتوانند باله محتالواي وبسالايتهالا دسترسالي داشالته باشالند. البتاله مشالخ اسالت كاله همالهي طراحالالان ايالالن دسالالتورالعملهالالا را رعايالالت نمالاليكننالالد. كنسرسيوم تأكيد ميكند كاله بالراي آن كاله از تمالام تالوان افراد داراي ناتواني بالراي دسترسالي باله وب اسالتفاده شالود طراحان بايد تعهد بدهند كه هميشاله موضالود در دسالترس پذيري را مد نظر قرار دهند. به باور كنسرساليوم شكسالت دستورالعملهايبخش 55 قانونخدماتتدوانبخشدي آمريكا بخش 58 قانون توانبخشي امريكا قانوني الزامي است كاله بالر طبالق آن همالهي تجهيالزات آي تالي نالرم افالزار و پاي اههاي اطالد رساني طراحي شده توس سالازمانهالاي دولتي بايد به نحالوي توليالد شالوند كاله بالراي افالراد داراي نيازهالاي ويالژه نيالز در دسالترس باشالند. در نتيجاله همالهي شالالركتهالالاي توليدكننالالده بايالالد دسترسالالي بالاله وب را در طراحيهايشان لحاا نمايند )ايواتا و همكاران 3(. استانداردهاي سازمان بين المللي استاندارد.)ISO( عالوه بر كنسرسيوم شبكهي جهاني وب و بخالش 58 قالانون تالوانبخشالالي آمريكالا اسالتانداردهايي در زمينالالهي طراحي وب توس سازمان بين المللالي اسالتاندارد معرفالي شالده اسالت كاله در جهالت حمايالت از دسترسالي افالراد بالا نيازهاي ويژه به وب است. با توجه به دستورالعملهاي W3C و بخش 58 و نيالز استانداردهاي ISO برخي از مهمتالرين دسالتورالعملهالاي كاربردي كه طراحان آموزش مبتني بر وب بايالد آنهالا را در مورد دانشآموزان بانيازهاي ويژه مدنظر داشالته باشالند به شر زير هستند )برادبرد و پيترز (: ( جالاي زينهالايي متنالي را بالراي محتالواي شالنيداري يالا ديداري فراهم كنيد. ( از قابل فهم بالودن مالتن و گرافيالكهالاي بالدون رنالگ اطمينان حاصل كنيد. 3( صفحاتوب را بهطور مناسالك مشالخ و نالامگالذاري كنيد. 4( زبان عادي متن را براي كاربران مشخ كنيد.. International Organization for Standardization. Geiger 3. World Wide Web Consortium 5
تعلیم و تربیت استثنایی 5( در طر ريزي صفحات منوهايي را طراحي كنيالد كاله به راحتي باز شوند. 6( براي هر قسمت عنواني را انتخاب كنيد. 7( در طراحالالالي صالالالفحات وب هالالالدت هالالالر قسالالالمت و چ ون ي ارتباط قسمتهاي مختلت را شر دهيد. 8( بالراي راهنمالايي كالاربران اطالعالاتي را در خصالود نقشهي كلي سايت فراهم كنيد. 9( بدون از دست دادن سالاختار محتالوايي را ايجالاد كنيالد كه به روشهاي مختلت )صوتي و..( ارائه شود. ( متن را از زمينه به گونهاي مجزا نماييد كه بالراي هماله افراد با نيازهاي ويژه به راحتي قابل تميز باشد. اصول اساسي دسترسي به وب براي دانشآمدوزان بدا نيازهاي ويژه مطابق بالا دسالتورالعملهالاي كنسرساليوم شالبكه جهالاني وب براي آنكه موضود دسترسالي باله وب بالراي افالراد بالا نيازهاي ويژه تأمين شود در طراحي صالفحات وب چهالار اصل كلي بايد رعايت شود كه عبارتنالد از: قابالل مشالاهده بودن عملي بودن قابل فهم بودن و توانمند بودن )گيجالر و همكاران (. قابل مشاهده بودن يك وبسايت به معناي آن است كاله از طريق جستجوگرها يا به كمالك فالنآوريهالاي يالاري- رسان )از قبيل صفحهخوانها( قابل ديدن يا شنيدن باشالد. عملي بودن يك وبسايت به معناي آن اسالت كاله كالاربران بتوانند به منظالور تعامالل بالا همالهي عناصالر وب از مالوس صفحهكليد و فنآوريهاي ياريرسالان اسالتفاده كننالد تالا قادر به كسك محتالواي اصاللي سالايت بشالوند. قابالل درك بودن وبسايت به معناي آن است كه بدون ابهام يالا نكالات انحرافي محتوايي روشن را براي فرد ارائاله كنالد. توانمنالد بودن وبسايت دسترسي به وب را هم براي افالرادي كاله از فنآوريهاي جديد استفاده ميكنند و هم بالراي آنهالايي كه از فنآوريهاي قديميتر بهره ميبرند ممكن ميسازد )گيجر و همكاران (. ارزيابي دسترسي به وب براي دانشآموزان با نيازهاي ويژه ارزيابي قابليت دسترسي به وب براي افراد بالا نيازهالاي ويژه كار چندان سختي نيست. براي مثال WAVE ابزار برخ راي اني است كه به منظور ارزيابي هني دسترسالي ب ه وب بر ا ي اف الر اد ب الا نيا ز ه الا ي و ي الژ ه طر اح الي ش الد ه اس الت. سالازمان Web AIM مركالزي اسالت كاله ايالن وظيفاله را انجام ميدهد مركزي پيش ام براي افراد با نيازهاي ويالژه. مأموريت سازمان Web AIM توسعهي پتانسيلهاي وب براي افراد با نيازهاي ويژه از طريق فالراهم نمالودن دانالش مهالارتهالاي فنالي ابزارهالا و راهبردهالاي رهبالري در ايالن سازمان است تا بتواند قابليالت دسترسالي افالراد بالا نيازهالاي ويالژه باله محتالواي وبسالايتهالا را فالراهم نمايالد )گيجالر و همكاران (. متخصصان قابليت دسترسي به يك منبالع بالرخ را از طريالالق وبسالالايت )http://wave.webaim.org( WAVE كنترل ميكنند. آنان مي تواننالد بالا وارد نمالودن URL آن منبع در قسمتي كه به همين منظالور طراحالي شالده قابليالت دسترسي وبسايت براي افراد بالا نيازهالاي ويالژه را مالحظاله كنند. در اين سالايت خطاهالاي دسترسالي بالا رنالگ هالاي مختلت ارائه ميشود: آيكنهاي قرمز نشان دهنده خطاهاي دسترسالي اسالت )مثال نداشتن مالتن جالاي زين بالراي يالك تصالوير داشالتن عنالالوان بالالدون هالاليچ گونالاله محتالالوايي(. آيكالالنهالالاي زرد هشالداري اسالت در مالورد اينكاله موضالود دسترسالي بايالد كنترل شود )مثال عدم نظم منطقي عنالاوين از قلالم افتالادن عناوين و توصيفي نبودن قالك موضود(. آيكنهالاي سالبز ضرورت بررسي دقت دسترسي را نشالان ماليدهنالد )بالراي مثالال مالتن جالاي زين بالراي يالك تصالوير وجالود دارد(. آيكنهاي سفيد رنگ نشان دهنالدهي اجالزاي سالاختاري 5
سال چهاردهم 33 - شماره 6 پیاپی 3 معنايي و ماهيتي قابليت دسترسالي سالايت اسالت. خطاهالاي مذكور نشان دهنده محدوديتهاي بالقوه بالراي دسترسالي صحيح به وب است )گيجر و همكاران (. گدام هداي طراحدي يدک وبسدايت جهدت دسترسدي دانشآموزان با نيازهاي ويژه به آن طراحي خوب يك وبسايت موجالك قابليالت دسترسالي بيشتر آن سايت براي همه ميشود. در يل پنج گالام مهالم براي طراحي وبسايتهاي آموزشي معرفي شده است كاله موجك دسترسي آنان براي دانشآموزان با نيازهالاي ويالژه ميشود )آموندسون 9(. گام ( طراحي جهت هدايت سريع و ساده گام ( هدايت فرد بدون استفاده از موس سايت را به گونهاي طراحي كنيد كه كاربران بتواند بالا اسالتفاده از اطالعالات و از طريالق كليالد Tab باله سالادگي هدايت شوند. اين امر هم براي افراد آسيك ديده بينالايي و هالم بالراي افالرادي كاله داراي نالاتواني حركتالي عسالالت هستند مفيد است. يك راه دسترسي به لينكها بالدون اسالتفاده از مالوس اسالالتفاده از كليالالدهاي دسترسالالي بالاله آن لينالالكهاسالالت. كليدهاي دسترسي به كاربر اجازه ميدهند تا با زدن يالك كليد به صفحه لينك شدهي بهخصوصي بروند. هر لينالك ميتواند با يك كليد دسترسي متفاوت كددهي شود كاله به كاربر اجازه ميدهد تا بدون اسالتفاده از كليالد Tab در هر زمان به لينكهاي مختلت برود. گام 3 ( استفاده از توضيحات متني براي تصاوير براي تصاوير فايالل شالنيداري و انيميشالن توضاليحاتي متني را فراهم نماييد. يك راه براي ايجاد اطالعات متني استفاده از برچسك»alt«يالا»longdesk«در حاشالاليهي تصالالاوير يالالا انيميشالالن اسالالت. از برچسالالك alt بالالراي توصالاليفات بسالاليار مختصالالر استفاده كنيد به گونهاي كه وقتي تصوير قابل رؤيت نباشد اطالعات موجود باشد. اگر به توصيفات طونني تري نيالاز است از برچسك longdesk استفاده نماييد. اگالر اطالعالات متنالي بالراي يالك صالفحه زيالاد اسالت صالفحهاي اضالافي را ايجالاد كنيالد و آن را فقال باله مالتن اختصاد دهيالد. لينكالي را بالين دو صالفحه قالرار دهيالد تالا كاربر بتواند به صفحه اصلي برگردد. گام 4 ( استفاده از متن جهت درک ارتباط لينکها وقتي كه لينكي را ايجاد كرديد از متني اسالتفاده كنيالد كه چ ون ي برقراري لينالك را توضاليح دهالد. از عبالارتي مانند»اينجا كليالك كنيالد«پرهيالز كنيالد زيالرا باله كالاربران اطالعاتي در خصود چ ون ي برقراري لينك نميدهالد و براي آنهايي كه نميتوانند از موس استفاده كننالد قابالل مطملن شويد كه عناويني را براي ساختارهاي وبسايت در نظر گرفتهايد. عناوين بايد ساختار سلسالله مراتبالي را از متن مورد نظر شما فراهم كننالد و اطالعالات را در گالروه- هايي سازمان دهند. از گرافيك به منظور جدا كردن قسمتهالاي مختلالت متن استفاده نكنيد چون بعسي از افالراد از جملاله دانالش- آمالالوزان داراي مشالالكالت بينالالايي قالالادر بالاله ديالالدن ايالالن گرافيكها نيستند. از خطوط افقي دي ر اجزاي گرافيكالي و نيالز عنالاوين متمايز كنندهي متن به صورت توأمان استفاده نماييد. قالك يكسالاني را بالراي طراحالي قسالمتهالاي مختلالت وبسايت به كار بريد. از انتخالاب انالدازه بالزرگ بالراي صالفحه وب اجتنالاب كنيد. اندازه صفحه بايد نسبي و متناسك باشد. هن ام سازماندهي اطالعات نسبت به رنگ متن و پس زمينه حساس باشيد. از رنگ قرمز و سبز اجتناب كنيد زيرا افراد كوررنگ نميتوانند اين دو رنگ را ببينند. باله تسالاد رنگ توجه داشته باشيد. هرگز در يك صفحه از رنالگ- هايي استفاده نكنيد كه تمايزشان از هم كم باشد.. Amundson 5
تعلیم و تربیت استثنایی استفاده نيست. يالالك راه بالالراي گنجانالالدن اطالعالالات بيشالالتر دربالالارهي لينك استفاده از»عنوان«است. شما ميتوانيد براي لينك عنواني انتخاب كنيد و كاري را كه انجالام ماليدهالد شالر دهيد. همچنين چنانچه همالان لينالك متنالي چنالدين بالار در همان صفحه مورد استفاده قرار گيرد بايد هر بار باله همالان صفحه لينك شود. گام 5 ( تأييدكنندههاي وب وظيفه تأييدكنندههاي وب ارزيابي مطابقت وبسايتها با استانداردها و دستورالعملهالاي دسترسالي باله وب اسالت. تأييدكننده پس از ارزيابي وبسايت گزارشي را تهيه ميكند كه در آن مشكالتدسترسي وبسايت ليستشدهاست. انواع فنآوريهاي مبتندي بدر وب بدراي آمدوزش دانشآموزان با نيازهاي ويژه برخي از فنآوريهالاي مبتنالي بالر وب بالراي آمالوزش دانشآموزان با نيازهاي ويژه عبارتند از: - چت : استفاده از فنآوريهالاي اينترنتالي ماننالد چالت براي دانشآموزان با نيازهالاي ويالژه ايالن امكالان را فالراهم ميكند تا بتوانند با معلمان هم كالساليهالا و سالاير افالراد ارتبالاط برقالرار نماينالد. اسالتفاده از ايالن فالنآوري ناله تنهالا موجك افزايش تعامالت اجتماعي اين دانشآموزان مالي- شود بلكه امكان دسترسي به اطالعات جديد را نيز فالراهم ميآورد )هاسلبرينگ و گالسر (. 3 - ابر لينک يك مفهوم اينترنتي مبتني بر روابال پيچيالده د روني اس الت ك ال ه ك الا ربر ان د ر آن آ ز اد ان ال ه ق الاد ر ب ال ه عم الل كالردن باله راههالاي مختلالت هسالتند. مالتن داراي قابليالت 4 ابرلينك -يا»فرامتن «- به دانشآموزان بالا نيازهالاي ويالژه اين امكان را ميدهد تا با سرعت شخصالي و آزاداناله بالين رب) واحدهاي اطالعاتي الكترونيكي حركت كنند و به سرعت و به راحتالي بالا توجاله باله اطالعالات قبلالي و جديالد خالود تجارب يادگيري معناداري را بسالازند. فالرامتن بالراي هماله دانشآموزان با نيازهاي ويژه خصوصا دانشآموزان داراي ناتوانيهاي يادگيري متوسال مناسالك اسالت. بالراي مثالال چنانچه دانشآموز داراي ناتواني يادگيري در خواندن با موضود بالهخصوصالي مواجاله گالردد و بخواهالد در دانالش نامههاي مختلت دنبال آن موضالود ب الردد تعقيالك منالابع گوناگون براي يافتن مطالبي دربارهي موضود مورد نظر براي وي ممكن است عذاب آور و وقتگير باشالد امالا در يك دانش نامهي تحت وب فق كالافي اسالت بالا مالاوس روي آن كليك كند و با انبوهي از مطالك در سايتهالاي مختلت مواجه شود )هاسلبرينگ و گالسر (. 5 3- محدديطهدداي چندرسددانهاي تقريبالالا بسالال مفهالالوم هايدرتكس هستند. اين فنآوريهالا بهتالرين وساليله بالراي ارتبالاط بالين رسالانههالاي مختلالت باله روشهالاي جديالد و مختلت هستند. براي مثال اين فنآوري همزمان با نمالايش متن تصاوير بصري و صدا را نيز نمايش ماليدهالد كاله ناله تنها جذابيت اطالعات نوشتاري را بيشتر ماليكنالد بلكاله بالا تحريك نورونها و درگيالر نمالودن مجتمالعهالاي نالوروني مربوط به حواس مختلت در مغز يادگيري را عميالق مالي- سالازد )هرگنهالان و السالون 8: ترجماله ساليت 386 6 هاسالاللبرينگ و گالسالالر مچلينالالگ و همكالالاران.)5 7 4- فنآوري بازشناسي تصويري حروف )OCR( كه متن را با صداي بلند ميخواند و فالنآوري خالدمات تصالويري 8 توصيفي )DVS( كه توصيفات كالمي از اجزاي تصاوير فراهم ميآورد امكانات مفيد دي ر بالراي نابينايالان هسالتند ادبرد و پيترز هاسلبرينگ و گالسر (. 5. Multimedia 6. Mechling 7. Optical character recognition 8. Descriptive video services. Chatt. Hasselbrig & Glaser 3. Hyperlink 4.Hypertext 53
سال چهاردهم 33 - شماره 6 پیاپی 3 5- فنآوري بازشناسي صدا نيالز باله دانالشآمالوزان داراي مشالكالت جسالماني ايالن امكالان را ماليدهنالد تالا از طريالق ميكروفون دستورات خود را به رايانه بدهند و بالا برناماله- ريزي قبلي رايانه اين فرامين را اجرا كند )برادبرد و پيترز (. پسالت الكترونيالك ويالدئوكنفرانس ويالدئوفن و جستجوگرهاي اينترنتالي نيالز امكانالات مهمالي دي الري در محي سايبري هستند كه نقش مهمي در آموزش مبتني بالر وب براي كودكان با نيازهاي ويژه را به عهده دارند )همان منبع(. طراحي مدل آموزشي مبتني بدر وب بدراي داندش- آموزان بانيازهاي ويژه آگاهي داشتن در خصود اينكه چ ونه عناصالر يالك واحد طراحي مواد آموزشي مخزن چندرسانه اي سيستم طراحي واحد يادگيري راه دور مدل مفهومي ميتوانند مراحل يادگيري يك دانشآموز با نياز ويژه را به پيش ببرند ضروري است. براي طراحي هر مدل آموزشي بايد به طور اجتناب ناپذيري از نظريههالاي يادگيري شالناختي كمالك ب يالريم زيالرا متغيرهالايي ماننالد عزت نفس ان يالزش شالناخت فراشالناخت سالبكهالاي يادگيري ن هداري هني يالادآوري و تعماليم متغيرهالاي اصلي يالادگيري را تشالكيل ماليدهنالد كاله در نظريالههالاي شناختي باله تفصاليل مالورد بحالث قالرار ماليگيرنالد و اتفاقالا كودكان با نيازهالاي ويالژه نيالز در ايالن متغيرهالا بالا مشالكل مواجهاند. تصوير زيالر يالك سيسالتم مبتنالي بالر وب بالراي آموزش دانشآموز با نياز ويژه كه در يالك كالالس درس عالادي تلفيالق شالده اسالت را نشالان ماليدهالد )پارفيالت و همكاران 998(. سيستم ارتباطي: واحد دانش آموز درك و فهم - جست و جوگر وب اكتساب - ويدئو كنفرانس - ايميل - ويدئوفن واحد مديريت راهبرد ن هداري هني يادآوري سيالي هن تعميم تحليل : نيمرخ آموزشي سبك يادگيري رجحان يادگيري مهارت ها (IEP) شخصي مدل مفهومي سيست آموزشي مبتني بر وب براي دانشآموز بانياز ويژه)برگرفته از پارفيت و همكاران 995(. 54
تعلیم و تربیت استثنایی در اين سيستم ابتدا دانشآمالوزان باله منظالور دريافالت آموزش از طريق سيستم مبتني بالر وب گالروهبنالدي مالي- شوند. اين اطالعات ارزشمند توس مشاور آموزش ويژه انجام ميشود. البته در برنامههاي مبتني بر وب نمايش بالر روي پرده نيز مناسك خواهد بود. نزم است لوازم ارتباط از راه دور شنيداري بصري و سرعت ارائاله نيالز ارزيالابي شوند و بسته به نتايج اقدام مقتسي اتخا شود. سيستم مذكور از چهار واحد اصلي طراحي يالادگيري از راه دور دانشآموز و مديريت راهبرد تشكيل ميشالود كالاله در يالالل توصالاليت شالالدهانالالد )پارفيالالت و همكالالاران.)998 واحد طراحي یكی از مهمترین مسایل در زمینه آموزش كودكان با نیازهاي ویژه طرحریزي براي ایجاد فرصت برابر در برخورداري این كودكان از امكانات آموزشی است رویكردي كه طرحریزي جامع )فراگیر( نامیده میشود مطالك آموزشي اوليه و برگرفته شده از مخزن )كتالاب درسالي و دي الر محتواهالاي آموزشالي اصاللي( تحليالل و تركيك ميشوند و در پوشههاي مواد آموزشي قالرار مالي- گيرند. مشاور آموزش ويژه با توجاله باله نيمالرخ آموزشالي خاد هر دانالشآمالوز بالا نيازهالاي ويالژه )IEP( راهبالرد تدريس مقتسي را انتخاب ميكند. مواد آموزشي با توجه به راهبردهاي منتخك دوباره ساختاردهي ماليشالوند. ايالن مواد درسي به سمت مهندس چندرسالانهاي فرسالتاده مالي- شالوند تالا جهالت طراحالي و باله كالارگيري در مالدلسالازي سيستم چندرسانهاي به كار روند. مهندس از تكنيكهاي چندرسانهاي و مهارتهاي هنري م ثر براي طراحي انواد رسانههاي گوناگون استفاده ميكند )پارفيت و همكاران.)998 واحد يادگيري از راه دور جست و جو گر اينترنت مواد آموزشي مورد تدريس را به شالكل فرمالولبنالدي شالده ارائاله ماليكنالد. ارتباطالات ويدئوكنفرانسي ميتواند بين مربي و دانشآموز با نيازهاي ويژه برقرار شود. دانشآموزان با نيازهاي ويژه ميتوانند از طريالالق سيسالالتمهالالاي ارتبالالاطي و گالالروههالالاي چالالت بالالا همكالسيها و معلمان كالسيهالاي عالادي ارتبالاط برقالرار نمايند. همچنين اين دانشآموزان ميتواننالد خالصالهاي از درس را به صورت متني براي مربي بفرستند و يالا كليالپ- هاي تصويري مربوط به درس را از مربي دريافت كننالد و همچنين فايلهاي محتوي نتالايج درس و نمودارهالا و... را براي معلمشان بفرستند و از ايالن طريالق مربالي بالراي آنالان بازخوردهايتصحيحي را فراهم نمايد )پارفيت و همكاران.)998 واحد دانش آموز دانشآمالوزان بالا نيازهالاي ويالژه ماليتواننالد از سيسالتم فعاليتهايي را برگزينند و گامهايي را از منوي زير شرود نمايند: فعاليتهاي صوتي: پاسخ صالحيح/غلال فعاليالتهالاي بصالري: نالود انالدازه و رنالگ سالرعت: آرام متوسال و سريع. دانشآموز با نيازهاي ويژه به وسيلهي واكنش دادن باله فعاليتها برجسته نمالودن مالتن انتخالاب تصالاوير نوشالتن نظر و پاسخ دادن به س انت با برنامالهي چندرسالانهاي باله تعامالل ماليپالردازد. وسالايلي كاله توسال مشالاور كودكالان خاد تجويز ميشود نقش درونداد و برونداد را ايفا مي- كنند. ضروري است كه بالراي سيسالتم امكانالات شالفاهي عملي و نظارت بر خود نيز تعريت شود. دانشآموز مي- تواند كليپهاي صالوتي يالا تصالويري بسالازد و باله منظالور تحليالل و بالازخورد اصالالحي بالراي معلالم كالالس عالادي بفرستد )پارفيت و همكاران 998(. 55
سال چهاردهم 33 - شماره 6 پیاپی 3 واحد مديريت راهبرد اطالعات در خصود زمان و مقدار پيشالرفت دانالش- آمو ز ب الا نيا ز ه الا ي و ي الژ ه د ر برنام ال ه ب ال ه كم الك سيسالتمهالاي ارتباطي به واحد مديريت راهبرد فرستاده ميشالود. مربالي كالس عادي ميتواند در حين تعامالل بالا دانالشآمالوز باله ارزيابي پيامدهايي از قبيل رضايت از برنامه بدردازد. بعد از ارزيابي معلم كالس عادي اقدام به مقايسهي پيشرفت كار مطابق با IEP دانشآمالوز و نتالايج مالورد انتظالار و تحليالل آنها مينمايالد. ايالن اطالعالات دوبالاره باله واحالد طراحالي فرستاده ميشود تا مواد آموزشي مورد تالدريس را دوبالاره طر ريزي كنند )پارفيت و همكاران 998(. اثربخشي آموزش مبتني بر وب براي دانشآموزان با نيازهاي ويژه در حيطهآموزش و پرورش استثنايي بيشالتر پالژوهش- هالايي كاله باله بررسالي اثربخشالي آمالوزش مبتنالي بالر وب پرداختهاند يا بر رضايت و درك دانشآموز از اين نود از آموزش متمركز شدهاند و يا به مقايسهي ايالن آمالوزش بالا آموزش سنتي چهره به چهره در حيطه نمرات رضالايت و ارزشيابي معلم پرداختهاند. بهطور كلي نتايج پژوهشهالاي مربوط به آموزش مبتني بر وب در حوزهي دانشآمالوزان با نيازهاي ويژه مثبت است )سينگ 6(. بالراي مثالال كارو و همكاران ) به نقل از سينگ 6( دوره- دورههاي آموزشي مبتني بر وب را براي دانشآمالوزان بالا نيازهاي ويژه طراحي نمودند. آنان اثربخشالي ايالن دوره را از منظر دانشآموزان و كاركنان مورد ارزيابي قرار دادند. پژوهش ران دريافتند كه مهارتهاي فنآورانالهي دانالش- آموزان به طور معناداري در پايان دورهها افزايش يافته بود و همهي اهدات مدنظر دورهها محقق شده بالود. كاركنالان احساس ميكردند كه مهارتهاي فنآورانالهشالان باله روز شده است و قادرند كاله اطالعالات جديالدي را باله دانالش- 3 آموزان ارائه دهند. بندر و فور ) به نقل از سالينگ 6( دورههاي موجود براي افراد با نيازهاي ويالژه را باله دورههاي مبتني بر وب تغيير دادند. تمامي افالراد شالركت كننده در اين دورهها به اهدات مدنظر دوره دست يافتند. همچنين همهي كاركنان آموزشي از برگالزاري دورههالاي مبتني بر وب رضايت داشتند. پژوهش ران نتيجاله گرفتنالد كه دورههاي مبتني بر وب براي دانشآموزان بالا نيازهالاي ويژه فرصتهايي شبيه به آموزش چهره به چهره را فراهم ميكنالد. پالژوهش سالينگ )6( در خصالود ارزيالابي دانشآموزان با نيازهاي ويالژه از دورههالاي مبتنالي بالر وب نشان داد كه 68 درصالد آنالان تمايالل دارنالد كاله بيشالتر در دورههاي مبتنالي بالر وب آمالوزش ببيننالد تالا كالالسهالاي سنتي. به باور اين دانشآموزان كيفيت آموزش مبتني بالر وب شبيه به آموزش سنتي چهره به چهره است. آيا روش آموزش مبتني بر وب براي دانشآمالوزان بالا نيازهاي ويژه اثربخشتر از روش سنتي آموزش چهالره باله چهره است مطابق با پژوهشها در م لفالههالاي پيشالرفت دانشآموز رضايت و ارزشيابي معلالم تفالاوت معنالاداري بين دو روش آموزش مبتني بالر وب و روش سالنتي چهالره 4 به چهره وجود ندارد )پاكاپ (. همچنين ارزيالابي پيامدهاي يادگيري كه به كمك آزمونهاي پايالاني انجالام شده است نيز بين دو روش تفاوت معنالاداري را نيافتالهانالد )سينگ 6(. مزاياي آموزش مبتني بر وب بدراي داندشآمدوزان بانيازهاي ويژه آمالوزش مبتنالي بالر وب مزيالتهالاي زيالادي را بالراي مربيان و دانالشآمالوزان بالا نيازهالاي ويالژه باله همالراه دارد. آمالوزش مبتنالي بالر وب محالدوديت زمالاني و فاصاللهاي 3. Bender & Fore 4. Pakap. Singh. Caro 56
تعلیم و تربیت استثنایی جغرافيايي را از ميان بر ميدارد. در سيستم آموزش مبتنالي بر وب دانشآموزاني كه بنا به دنيلي مانند معلوليتهاي خاد دور از مدرسه زندگي ميكنند و مجبورند در خانه باشالند فرصالت بهالرهمنالدي از ايالن نالود يالادگيري را دارا هستند. اين نود از آمالوزش بالا خوشالايند نمالودن و جالالك نمودن محتواي آموزشي دانشآموزان با نيازهاي ويژه را براي تكميالل تكالاليت بالر ماليان يزانالد )اردوغالان 8 كالاليم 9 ترينالالر سالالينگ 6 تراشالالر و همكاران محمد و كاندالت (. فنآوري وب نقالش بالالقوه مهمالي در بهبالود تجالارب آموزشي و تسهيل يادگيري دانشآموزان با نيازهاي ويالژه دارد. اين فنآوري نوين محيطي را در تدريس به وجالود ميآورد كه پاسخ وي نيازهاي كودك با نيازهالاي ويالژه است. در فرايند آموزش عوامل مختلفي از مشاركت فعال دانشآموزان با نيازهاي ويژه جلوگيري ميكند. يكالي از مهمترين اين عوامل تفاوت در سطو درك اين دانش- آموزان است. وب با برقراري يك ارتباط گام باله گالام بالا دانشآموز بالا نيازهالاي ويالژه نالوعي آمالوزش انفالرادي را بالالراي وي فالالراهم مالاليكنالالد ايالالن امالالر تسالالمين كننالالدهي مشاركت فعال هر دانشآموز در فراينالد آمالوزش خواهالد بود. اين آموزش از طريق رايانه مي تواند هماهن ي چشالم و دست مهارتهاي حركتي ماهيچههاي كوچك تقليالد و رشد زبان دانشآموزان با نيازهاي ويژه را افزايش دهالد. برنامههاي آموزشي معطوت به وب ميتوانند مهارتهالاي كلي حل مسلله از قبيل رياضيات و مهارتهاي خواندن و نوشتن اين دانشآموزان را به وفور توسعه دهند. ايالن امالر در پژوهشهاي گوناگون مالورد تأييالد قالرار گرفتاله اسالت 3 )دينسيرك و همكاران (. حتي مطالابق بالا برخالي از پژوهشها مهارتهاي اجتماعي دانشآموزان با نيازهالاي ويژه كه از آموزش مبتني بر وب برخوردار هسالتند نسالبت به دانشآموزاني كه كمتر از ايالن آمالوزش اسالتفاده مالي- 4 كنند بيشتر است )جانسون (. معايب و مشكالت آموزش مبتني بر وب براي دانش- آموزان با نيازهاي ويژه عليرغم مزاياي آموزش مبتنالي بالر وب ايالن آمالوزش داراي مشكالتي است كه ميتواند براي مربيالان و دانالش- آمالالوزان بالالا نيازهالالاي ويالالژه مسالالللهسالالاز باشالالد. برخالالي از مشكالت به شر يلاند: ( عدم آشنايي دانشآموزان با نيازهاي ويالژه و برخالي از مربيان با مهالارتهالاي رايانالهاي و فقالدان آمالادگي كالافي بعسالي از فراگيالران بالراي كالاربرد اينترنالت: پاليش فالرض آموزش مبتني بر وب اين است كه مربيان و دانشآمالوزان از تكنولالالالوژيهالالالاي وب آگالالالاهي دارنالالالد. در نتيجالالاله يادگيرندگاني كه از نارساييهاي زيادي )مانند كم تالواني هني بان و...( برخوردار هستند ممكن است باله انالدازهي كافي براي بهرهگيري از وب آمادگي نداشته باشند )رو و 6 5 سو توپالاروا و توپالارو 5(. پالژوهش پاكالاپ )( در خصالود دورههالاي آموزشالي مبتنالي بالر وب بر ا ي د ان الش آم الو ز ان ب الا نيا ز ه الا ي و ي الژ ه نش الان د اد ك ال ه ب الي ن مهارتهاي استفاده از رايانه و موفقيت اين دانشآمالوزان همبسالالت ي مثبالالت وجالالود دارد و مقالالدار ايالالن همبسالالت ي متوس است. 3. Dinsyurek 4. Johnson 5. Roh & So 6. Tuparova & Tuparo مطابق با دستورالعملهاي كنسرسیوم شبكه جهانی وب براي آنكه موضوع دسترسی به وب براي افراد با نیازهاي ویژه تأمین شود در طراحی صفحات وب چهار اصل كلی باید رعایت شود كه عبارتند از: قابل مشاهده بودن عملی بودن قابل فهم بودن و توانمند بودن. Traynor. Mohammed & Kanpolat 57
سال چهاردهم 33 - شماره 6 پیاپی 3 بر وب: به دليل عالدم برخالورداري يكسالان دانالشآمالوزان مناطق مختلت از آموزش مبتني بر وب بهرهمندي دانش- آموزان از اين نود آمالوزش حتالي از آمالوزش سالنتي نيالز كمتالر اسالت و ممكالن اسالت برخالي از مالدارس اسالتثنايي موجود در مناطق كمتر توسعه يافته و كالالسهالاي خالاد موجود در روستاها از اين امكانات بهره مند نباشالند )رو و سو 5(. خالصه و جمع بندي آمالوزش مبتنالي بالر وب يكالي از فالنآوريهالاي نالوين آموزشي است كه با استفاده از فن آوري رايانه اينترنالت و با بهرهگيالري از رويكردهالاي دانالش انالدوزي سالازنده- گرايي و عينيتگرايي محي جديالدي را بالراي آمالوزش فالراهم آورده اسالت. آمالوزش مبتنالي بالر وب بالا ارائالهي محتالواي جالذاب باله روز بالودن اطالعالات درگيرنمالودن يادگيرنده و آموزش از راه دور امكان يادگيري را در هر زمينه براي هر دانشآموزي در هر زمان و در هالر مكالان فراهم ميآورد )مهدوي 39(. توسالعهي نالرم افزارهالاي رايانهاي مخت افراد با نيازهاي ويژه اين افراد را قادر باله انجام كارهايي كرده كه در گذشالته ممكالن نبالوده اسالت. براي مثال افراد نابينا ميتوانند با تكنولوژي تبديل مالتن باله گفتار به راحتي بخوانند ناشنوايان با استفاده از برنامههاي چت ميتوانند با يكدي ر رابطه برقرار كنند افالراد داراي ناتواني خواندن مي توانند خواندن خود را باله كمالك ايالن نرم افزارهالا بهبالود بخشالند و افالراد داراي نالاتواني جسالمي حركتي ميتوانند به كمك روشهاي آموزشي مبتنالي بالر وب روحيهي كارآفريني را در خود تقويت كنند )فيچن و همكاران 9 كاليم و همكالاران 6 مچلينالگ و 3 همكالالاران 5 لالالي و وال 5 هالالال و همكالالاران مهدوي.)39. Fichten 3. Hall ( مشكالت اتصال به اينترنت و دانلود: با محدوديتهالاي اينترنتي موجود در برخي از كشورها اتصال به اينترنالت و دانلود محتالواي آموزشالي ممكالن اسالت بالراي يادگيرنالده بسيار آهسالته باشالد. ايالن امالر موجالك ناكالامي و خسالت ي دانشآموزان با نيازهاي ويژه ميشود و بر آمالوزش مبتنالي بر وب تأثير منفي ميگذارد )انور و داتوك 4( 3( فقدان محتواي آموزشي الكترونيكالي بالا كيفيالت بالراي دانالالشآمالالوزان بالالا نيازهالالاي ويالالژه: بالاله دليالالل ايالالنكالاله در كشورهاي در حالال توسالعه متخصصالان آموزشالي واجالد صالحيت در زمينهي طراحي محتالواي الكترونيكالي بالراي دانالالشآمالالوزان بالالا نيازهالالاي ويالالژه محدودنالالد محتالالواي آموزشي الكترونيكي براي اين دانشآمالوزان نيالز ناله تنهالا محدود بلكاله كيفيالت آنهالا نيالز نالامطلوب اسالت )انالور و داتوك 4( 4( هزينه بر بودن: هزينهي بالاني ايالن آمالوزش نسالبت باله آموزش سنتي ممكن اسالت موجالك شالود كاله بسالياري از مدارس استثنايي از آن صالرت نظالر كننالد. )هاراپنوئيالك.)4 5( محدوديتهاي زباني: استفادهي زياد از زبالان ان ليسالي در محتواهاي آموزشي الكترونيكي يكي دي ر از دنيالل عالالدم موفقيالالت در اسالالتفاده از ايالالن نالالود از آمالالوزش در كشورهاي غيران ليسي زبان و خصوصا براي دانشآموزان با نيازهاي ويژه است )كه حتي گاهي در زبان مادري خود با مشكل مواجه هستند( )انور و داتوك 4( 6( فقدان ان يزش: بعسي از يادگيرندگان با نيازهاي ويالژه به دليل داشالتن محالدوديتهالاي جسالمي تفكالرات قالالبي نادرسالالت و احسالالاس درمانالالدگي آموختالاله شالالدهاي در خصود فنآوريهاي رايانهاي دارنالد در نتيجاله در ابتالدا تمايلي بالراي مواجهاله بالا چنالين آموزشالي ندارنالد )انالور و داتوك 4( 7( عدم بهرهمندي همهي دانشآموزان از آمالوزش مبتنالي. Anuwar & Datuk 58
تعلیم و تربیت استثنایی قالالدرت وب در هم الالاني بالالودن آن اسالالت از ايالالن رو دسترسي به وب بدون در نظر گرفتن نود محدوديت فرد يك ضرورت است. موضوعي كاله در قلالك دسترسالي باله وب قرار دارد عدم طراحي صحيح بسياري از پاي اه هالاي اطالد رساني جهت دسترسي مساوي همالهي اشالخاد باله آنهاست. ب ال ه عب الا رت د ي الر ه الر چن الد مط الابق ب الا رو يك الرد طر ريزي فراگير همهي افالراد بالا هالر نالود نالاتواني بايالد همانند افراد عادي به وب دسترسي داشته باشند اما طراحي اشتباه وب موجك فقدان تحقق اين مسلله شده اسالت. باله طور كلي چهار نود ناتواني بيش از هماله بالا دسترسالي باله وب مرتب هستند ناتوانيهالاي بينالايي شالنوايي هنالي و حركتي. از اين رو هم اكنون سه گروه دستورالعمل بالراي طراحي وبسايت ه الا ب الر ا ي اف الر اد ب الا نيا ز ه الا ي و ي الژ ه موج الود اسالت دسالتورالعملهالاي بخالش 58 قالانون تالوانبخشالي ايانت متحده دسالتورالعملهالاي. كنسرساليوم جهالاني وب و استانداردهاي سازمان بين المللي استاندراد. نزم باله كر است كه ابزارها و منابع زيادي براي ارزيابي دسترسي وبسايتها موجود است كه ميتوانالد طراحالان وبسالايت را نسبت باله قابليالت دسترسالي وبسالايتهالا بالراي كالاربران بالا نيازهاي ويژه مطملن كند مالثال ابالزار WAVE متعلالق باله سازمان.Web AIM بهطور كلي اجراي دستورالعملهاي دسترسي به وب و ارزيابي آنها راهي براي رعايت حقوق افراد بانيازهاي ويژه در دسترسي برابر به وب است. البته صالحبت كالردن از آمالوزش مبتنالي بالر وب بالدون اشاره كردن به مشكالت آن كامل نيسالت. پالژوهشهالاي اخير نيز نشان داده است كه مشكالتي دربارهي آموزش از راه دور وجود دارد و بنابراين نياز است تا اجزاي آموزش از طريق وب با در نظر گرفتن اين مشالكالت بهبالود يابالد )نظالالام آبالالادي و باسالالتين 389(. در خصالالود انتقالالادات مطر شده دربارهي آموزش مبتني بر وب بايالد باله چنالد نكته توجه نمود. اون ضالروري اسالت كاله ايالن آمالوزش بدون مطالر كالردن ادعاهالاي غيرواقالع گراياناله بالا واقالع گرايي و نيز در نظر گرفتن روشهاي دي ر از مزيتهاي آنان در جهت رفع نيازهاي دانشآموزان با نيازهالاي ويالژه استفاده نمايد )هاراپنوئيك 4(. آموزش مبتنی بر وب یكی از فنآوريهاي نوین آموزشی است كه با استفاده از فن آوري رایانه اینترنت و با بهرهگیري از رویكردهاي دانش اندوزي سازندهگرایی و عینیتگرایی محیط جدیدي را براي آموزش فراهم آورده است ثانيا بسالياري از چالالشهالا و انتقالادات مطالر شالده در خصود آموزش مبتني بر وب به ماهيت رايانه و اينترنت مربوط ميشود. نكتهي سوم اينكه بايد در خصالود جاباله جا نمودن آموزش كالسي با آموزش مبتني بر وب بالراي دانشآموزان بانياز ويژه هشدار داد. پژوهش ران نيز بيالان ميكنند كه آموزش مبتنالي بالر وب و آمالوزش سالنتي هالر كدام محي هاي يادگيري مختلفي را به وجود ماليآورنالد )سيتزمن و همكاران 6( و نكتهي پاياني آنكه بهبالود عملكرد دانشآموزان با نيازهاي ويژه در محي آموزشالي مبتني بر وب احتمان فق به خود فنآوري وابسته نيسالت بلكه كنترل دانشآموز بالر يالادگيري آمالادگي و ظرفيالت دانشآموز براي اين نود از آموزش دسترسي به اينترنت طراحي راهبردها معيارها و دسالتورالعملهالاي اسالتفاده از وب طراحي نرم افزارهايي براي مديريت واحد درسالي و ني الز پ الرو ژ ه مح الو ر ب الودن م الو اد آمو زش الي هم الي موج الك اثربخشي بيشتر آموزش مبتني بالر وب نسالبت باله آمالوزش كالسي براي دانشآموزان بالا نيازهالاي ويالژه خواهالد شالد )تراشالر و همكالاران رو و سالو چيانالگ و ژاكوبز.). Citzman. Chiang & Jacobes 59
سال چهاردهم 33 - شماره 6 پیاپی 3 منابع والفقاري ميترا مهرداد ندا پارسا يكتا ندا سلماني باروق نسرين بحراني ناصر )386(. تأثير دو روش آموزش الكترونيالك و سالخنراني بر يادگيري درس بهداشت مادر و كودك دانشجويان پرستاري. مجله ايراني آموزش در علوم پزشكي )( 7 3-39. رضايي مسعود موحالد محمالدي حميالد اسالدي علالي كالنتالري خليالل )39(. شناسالايي سياسالت هالاي نزم بالراي توسالعه ي يالادگيري الكترونيكي در آموزش عالي كشاورزي. مجله ي تحقيقات اقتصاد و توسعه ي كشاورزي ايران )( 57-66. رضايي مسعود )388(. موانالع تو سالعه ي يالادگي ري الكت رونيكالي د ر آمالو زش عالالي ك شالاو ر زي ا ز ديال دگاه دان شال جويان. فصاللنامه پژوهشال اه اطالعات و مدارك علمي ايران )3( 4 6-76. سيت علي اكبر )39(. روانشناسي پرورشي نوين: روانشناسي يادگيري و آموزش. تهران: دوران. مهدوي مريم )39(. روش مجازي )مبتني بر وب( رويكرد نوين روحيه ي كارآفريني براي افراد با ناتواني جسمي حركتي. نشالريه تعلاليم و تربيت استثنايي -. 8 نظام آبادي محبوبه باستين حامد )389(. يادگيري مبتني بر وب مرور سيستماتيك تنود پذيري مداخالت. فصاللنامه راهبردهالاي آمالوزش.69-77 )4(3 هرگنهان بي. آر. و السون متيو. اچ. )8(. مقدمه اي بر نظريه هاي يادگيري. سيت علي اكبر )مترجم 386(. تهران: دوران. Amundson, L. (009). Five steps to an accessible classroom website. Learning & Leading with Technology, 6-9. Anderson, M. O. (004). Web accessibility Does your web site make the grade?. In Proceedings of the 004 ASCUE Conference, Myrtle Beach, South Carolina. Anuwar, A. & Datuk, T. S. (004). Issues & challenges in implementing e-learning in Malaysia. National E- Learning Council, -9. Bradbard, D. A. & Peters, C. (00). Web accessibility theory and practice: An introduction for university faculty. The journal of educators online, (7), -46. Chiang, H. Y. & Jacobs, K. (00). Perceptions of a computer-based instruction system in special education: high school teachers and students views. Work, 37(4), 349-359. Dinsyuerk, S., Arsan, N. & Chaglarm, M. (0). The orthopaedically handicapped and computer usag: The case of TRNC. The Turkish Online Journal of Educational Technology, 0, 09-5. Erdogan, Y. (008). An evaluation of web based instruction in view of the tutors and students perspectives. Turkish online journal of distance education, 9 (), 86-96. Fichten, C. S., Ferraro, V., Asuncion, J. V., Chwojka, C., Barile, M., Nguyen, M. N. & et all (009). Disabilities and e-learning Problems and Solutions: An Exploratory Study. Educational Technology & Society, (4), 4 56. Geiger, B., Evans, R. R., Cellitti, M. A., Hogan Smith, K., O Neal, M. R., Firsing, S. L. & Chandan, P. (0). The healthy web access to online health information for Individuals with disabilities. International Electronic Journal of Health Education, 4, 93-00. Hall, T. E., Hughes, C. A. & Filbert, M. (000). Computer assisted instruction in reading for students with learning disabilities: A research synthesis. Education and treatment of children, 3(), 73-9. Harapnuik, D. (004). Development and evaluation of inquisitivism as a foundational approach for webbased instruction. Doctoral thesis, University of Alberta. Hasselbring, T. S. & Glaser, C. H. W. (000). Use of Computer technology to help students with special needs. The future of children, 0-. 6
تعلیم و تربیت استثنایی Iwata, H., Kobayashi, N., Tachibana, K., Shirogane, J. & Fukazawa, Y. (03). Web accessibility support for visually impaired users using link content analysis. SpringerPlus,, -5. Jun, W. & Gruenwald, L. (00). An Evaluation Model for Web-Based Instruction. Education, IEEE Transactions, 44, -. Johnson, G. M. (00). Internet use and child development: The techno-microsystem, Australian Journal of Educational & Developmental Psychology, 0, 3 43. Kim, A. H., Vaughn, S., Klinger, J. K., Woodruff, A. L., Reutebuch, C. K. & Kouzekanani, K. (006). Improving the reading comprehension of middle school students with disabilities through computerassisted collaborative strategic reading. Remedial and special education, 7(4), 35-49. Kim, D. W. (009). A web-based learning support system for inquiry based learning using treasure hunt. Unpublished thesis, University of Regina. Lee, Y. & Vall, C. O. (005). Computer-based reading instruction for young children with disabilities. Journal of Special Education Technology, 0(). Mechling, L. C., Pridgen, L. S. & Cronin, B. A. (005). Computer-based video instruction to teach students with intellectual disabilities to verbally respond to questions and make purchases in fast food restaurants. Education and training in developmental disabilities, 40 (), 47-59. Mohammed, A. A. & Kanpolat, Y. E. (00). Effectiveness of computer-assisted instruction on enhancing the classification skill in second-graders at risk for learning disabilities. Electronic journal of research in educational psychology, 8(3), 5-30. Pakap, S. (00). Impacts of learning styles and computer skills on adult students' learning online. The Turkish Online Journal of Educational Technology, 9, 08-5. Parfitt, L., Jo, J. & Nguyen, A. (998). Multimedia in distance learning for tertiary students with special needs. ASCILITE98 Conference, Australia. Relan, A. and Gillani B. J. (997). Web-based instruction and the traditional classroom: Similarities and differences. In Khan, B. (Ed.), Web-based instruction (pp. 5 37). New Jersey: Educational Technology Publications. Roh, S. & So, H. (00). Designing accessible web- based instruction for all learners.in 9 th annual conference on distance teaching and learning, -6. May 005, Ruse, Bulgaria. Singh, D. K. (006). Effectiveness of online instruction. In proceedings 9th annual conference of the Teacher Education Division of the Council for Exceptional Children and the second annual Technology and Media Division joint conference, San Diego, CA. Sitzmann, T., Kraijer, K., Stewart, D. & Wisher, R. (006). The comparative effectiveness of web-based and classroom instruction: A meta analysis. Personnel psychology, 59, 63-664. Thrasher, E. H., Coleman, P. D., Atkinson, J. K. (0). Web-based versus classroom-based instruction: an empirical comparison of student performance. Journal of Instructional Pedagogies,, -9. Traynor, P. L. (000). Effects of computer-assisted instruction on different learners. Journal of instructional psychology, 30 (), 37-43. Tuparova, D. & Tuparov (005). Didactical Issues of E-learning Problems and Future Trends. In International Conference on Computer Systems and Technologies CompSysTech 005, 5-, 005, Madison. 6