Republiek van Suid Afrika Published online: 29 Oct 2010.

This article was downloaded by: [University of the Free State] On: 02 October 2014, At: 01:38 Publisher: Taylor & Francis Informa Ltd Registered in England and Wales Registered Number: 1072954 Registered office: Mortimer House, 37-41 Mortimer Street, London W1T 3JH, UK Journal of the Grassland Society of Southern Africa Publication details, including instructions for authors and subscription information: http://www.tandfonline.com/loi/tarf19 Evapotranspirasie en waterverbruiksdoeltreffendheid van verskillende grasspesies in die sentrale Oranje Vrystaat H.A. Snyman a a Universiteit van die Oranje Vrystaat, Posbus 339, Bloemfontein, 9300, Republiek van Suid Afrika Published online: 29 Oct 2010. To cite this article: H.A. Snyman (1989) Evapotranspirasie en waterverbruiksdoeltreffendheid van verskillende grasspesies in die sentrale Oranje Vrystaat, Journal of the Grassland Society of Southern Africa, 6:3, 146-151, DOI: 10.1080/02566702.1989.9648177 To link to this article: http://dx.doi.org/10.1080/02566702.1989.9648177 PLEASE SCROLL DOWN FOR ARTICLE Taylor & Francis makes every effort to ensure the accuracy of all the information (the Content ) contained in the publications on our platform. However, Taylor & Francis, our agents, and our licensors make no representations or warranties whatsoever as to the accuracy, completeness, or suitability for any purpose of the Content. Any opinions and views expressed in this publication are the opinions and views of the authors, and are not the views of or endorsed by Taylor & Francis. The accuracy of the Content should not be relied upon and should be independently verified with primary sources of information. Taylor and Francis shall not be liable for any losses, actions, claims, proceedings, demands, costs, expenses, damages, and other liabilities whatsoever or howsoever caused arising directly or indirectly in connection with, in relation to or arising out of the use of the Content. This article may be used for research, teaching, and private study purposes. Any substantial or systematic reproduction, redistribution, reselling, loan, sub-licensing, systematic supply, or distribution in any form to anyone is expressly forbidden. Terms & Conditions of access and use can be found at http://www.tandfonline.com/page/terms-and-conditions

146 Tydskrif Weidingsveren.S.Afr. (1989), 6(3) Evapotranspirasie en waterverbruiksdoeltreffendheid van verskillende grasspesies in die sentrale Oranje-Vrystaat H.A. Snyman Universiteit van die Oranje-Vrystaat, Posbus 339, Bloemfontein 9300, Republiek van Suid-Afrika Aanvaar 26 November 1989 Evapotranspiration and water use efficiency of different grass species in the central Orange Free State. Evapotranspiration (Et) and water use efficiency (WUE) were determined for each of seven grass species during the 1986/87 and 1987/88 seasons. The highest and lowest mean daily Et of 2,39 and 1,66 mm were recorded respectively for Themeda triandra and Sporobolus fimbriatus. Between species, the average Et for the two seasons did not differ significantly. On average the highest and lowest WUE of 7,83 and 4,72 kg/ha aboveground phytomass produced for each mm water evapotranspired, were recorded respectively for Cymbopogon plurinodis and Panicum stapfianum. The average WUE of C. plurinodis, Digitaria eriantha and T. triandra was 38% (P 0,01) higher than that of the other four species. Under conditions of moisture stress the WUE of the above-mentioned three species was the lowest and that of Eragrostis chloromelas the highest. Evapotranspirasie (Et) en waterverbruiksdoeltreffendheid (WVD) is individueel vir sewe grasspesies oor die 1986/87 en 1987/88 seisoene bepaal. Die hoogste en laagste gemiddelde daaglikse Et van 2,39 en 1,66 mm het onderskeidelik by Themeda triandra en Sporobolus fimbriatus voorgekom. Die gemiddelde Et van die verskillende spesies het oor die twee seisoene statisties nie-betekenisvol van mekaar verskil nie. Die hoogste en laagste gemiddelde WVD van onderskeidelik 7,83 en 4,72 kg/ha bogrondse fitomassa geproduseer vir elke mm water geevapotranspireer, het onderskeidelik by Cymbopogon plurinodis en Panicum stapfianum voorgekom. Die gemiddelde WVD van C. plurinodis, Digitaria eriantha en T. triandra was oor die proefperiode 38% (P 0,01) hoër as die gemiddelde WVD van die ander vier spesies. Onder beperkte grondwatertoestande was bogenoemde drie spesies se WVD die laagste en die van Eragrostis chloromelas die hoogste. Additional index words: Above-ground phytomass, hydraulic non-floating lysimeters, moisture stress Inleiding In die ariede en semi-ariede gebiede van die Republiek van Suid-Afrika is grondwater die mees beperkende omgewingsfaktor wat droemateriaalproduksie in die weidingekosisteem bepaal (Snyman et al., 1987). Daarom is dit belangrik dat indien water in die weidingekosisteem beskikbaar is, dit so doeltreffend moontlik deur die plante verbruik moet word. Uit 'n bestuursoogpunt is dit van fundamentele belang dat die waterverbruiksdoeltreffendheid van nie net verskillende veldtoestande nie, maar ook van individuele weiplante, meer wetenskaplik ondersoek moet word. Waterverbruiksdoeltreffendheid- en evapotranspirasiestudies in die Republiek van Suid-Afrika, is in die verlede hoofsaaklik op natuurlike veld in verskillende suksessiestadiums of veldtoestande onderneem (Opperman, 1975; Snyman et al., 1980; Snyman, 1985; Snyman, 1988). Daar bestaan 'n gebrek aan soortgelyke navorsing op individuele spesiebasis. Ten einde die hidrologiese siklus op weiveld beter te verstaan, is hierdie basiese inligting van wesenlike belang. Die doelstelling van hierdie studie was om ondersoek in te stel na die afsonderlike evapotranspirasie en waterverbruiksdoeltreffendheid van die belangrikste grasspesies wat in die sentrale grasveldgebied voorkom. Hierdie ondersoek wat met behulp van hidroliese lisimeters uitgevoer is, het onder natuurlike toestande oor die 1986/87 en 1987/88-seisoene gestrek. Prosedure Proefterrein Die studie is op Sydenham, proefplaas van die Universiteit van die Oranje-Vrystaat, uitgevoer. Die proefplaas is op die 29 06' suiderbreedte- en op die 26 75' oosterlengtegraad, op 'n hoogte van 1 350 m bo seevlak gelee. Die gebied ontvang hoofsaaklik somerreen met 'n langtermyn gemiddelde jaarlikse neerslag van 560 mm en 78 reendae per jaar. Die gemiddelde maksimum en minimum dagtemperature is 29,8 C gedurende Januarie en 0,3 C gedurende Julie onderskeidelik. Die rooisandleemgrond waarop die navorsing gedoen is, behoort tot die Shorrockserie van die Huttonvorm (Macvicar et al., 1977). Drie duidelik onderskeibare horisonte, naamlik 'n ortiese A horison van 0-200 mm, rooi apedale B2 horison van 200-600 mm en 'n pedokutaniese II B2 horison van 600-800 mm is geidentifiseer. Die A, B2 en II B2-horisonte se brutodigtheid was onderskeidelik 1,484 g/cm 3, 1,563 g/cm 3 en 1,758 g/cm 3, terwyl die klei-inhoud onderskeidelik 10,6; 19,0 en 38,8% was. Tegniek Die nie-drywende hidroliese lisimeters wat in hierdie studie gebruik is, is soortgelyk aan die soos deur Opperman & Roberts (1975), Snyman et al. (1980) en Snyman (1988) bespreek. Die grondhouer wat in hierdie studie gebruik is, is 0,80 m diep met 'n deursnee van 0,60 m en dus 'n oppervlakte van 0,2828 m 2. Die konstruksie, massa en temperatuur kalibrasie, asook die uitleg van die lisimeters word deur Snyman et al. (1980) en Snyman (1982) uiteengesit. Die lisimeters is daagliks tot die naaste 0,58 mm water gelees. Ten einde die grondwaterinhoud in al die lisimeters met die aanvang van hierdie studie tot dieselfde peil te bring, is elke lisimeter aan die begin van September 1985 tot veldwaterkapasiteit aangevul. Perkolasie is in die

J.Grassl.Soc.South.Afr. (1989), 6(3) 147 lisimeters bepaal soos volledig deur Snyman (1982) bespreek. Behandelings Die proefuitleg is 'n volledige ewekansige ontwerp met drie herhalings en sewe behandelings. Die behandelings wat op 'n homogene spesiebasis in die lisimeters toegepas is, het die volgende spesies ingesluit: Cymbopogon plurinodis, Digitaria eriantha, Eragrostis chloromelas, E. lehmanniana, Panicum stapfianum, Sporobolus fimbriatus en Themeda triandra. Die verskillende spesies is almal teen 'n basale bedekking van ongeveer 6% aan die begin van September 1985 in elke lisimeter gevestig. Aan die einde van elke seisoen is dit weer tot bogenoemde basale bedekking uitgedun. Hierdie spesies maak die belangrikste komponente van weiveld, wat in 'n redelike tot goeie toestand in die sentrale grasveldgebied verkeer, uit. Gedurende Januarie 1987 en 1988 het elke lisimeter onderskeidelik 100 en 120 mm besproeiing wat oor 5 weke versprei is, ontvang ten einde te voorkom dat die erg verwelkte plante nie afsterf nie. Die grasse in die lisimeters is telkens tot 'n hoogte van 30 mm ontblaar wanneer die plante dormant was, sodat die waterverbruiksdoeltreffendheid vasgestel kon word. Die 1985/86-seisoen se resultate word nie aangebied nie, omdat hierdie seisoen as aanpassingsperiode beskou word. Resultate en Bespreking Reenval Tussen begin Desember tot einde Januarie het daar 'n besondere droe periode gedurende die 1986/87 en 1987/ 88-seisoene voorgekom. Gedurende Desember 1986 en Desember 1987 het onderskeidelik slegs 4,0 en 12,5 mm reen voorgekom, teenoor die langtermyn gemiddeld van 68,2 mm vir hierdie maand. Vir Januarie 1987 en Januarie 1988 is onderskeidelik slegs 15,0 en 12,5 mm reen gemeet, teenoor die gemiddelde langtermyn reenval van 89,5 mm vir hierdie maand. Omdat al die grasse in die lisimeters elke seisoen tydens hierdie droe periode verwelk en dormant geraak het en weer met die voorkoms van die eerste ryp, kan elke proefseisoen in twee duidelik afgebakende groeiperiodes verdeel word. Elke proefseisoen is dus in 'n voor- en nasomergroeiperiode verdeel wat ewe lank is. Tydens elk van hierdie periodes het al die grasspesies reproduktief geraak. Opvallend was dat die Eragrostis spesies elke keer ongeveer twee weke voor die ander reproduktief geraak het. Sporobolus fimbriatus het elke keer ongeveer twee weke nadat die laaste grasspesie saad gemaak het eers reproduktief geraak. Ongekende hoe reenval wat gedurende Februarie 1988 voorgekom het, het meegebring dat vir die 1987/88- seisoen, slegs die voorsomerperiode se lisimeterresultate gebruik kon word, omdat al die grasse in die lisimeters gedurende Februarie 1988 versuip het. Soveel as 386 mm reen het vanaf 20-27 Februarie 1988 voorgekom, waartydens dit elke dag tot 5 Maart 1988 gereen het. Die gemiddelde langtermyn reenval vir Februarie is 83,2 mm vir hierdie gebied. Perkolasie Vir die hele 1986/87-seisoen en die eerste helfte van die 1987/88-seisoen, het daar in die lisimeters tot 'n diepte van 0,80 m, geen perkolasiewater by enige van die spesies voorgekom nie. Die besondere hoe reenval van 475,5 mm wat gedurende Februarie 1988 voorgekom het en waartydens al die grasse in die lisimeters versuip het, het we! perkolasie tot gevolg gehad. Gedurende die maande Februarie, Maart en April het onderskeidelik 475,5; 137 en 90 mm reen voorgekom, waartydens gemiddeld 84 mm perkolasiewater in die lisimeters gemeet is. Die reenval oor hierdie drie maande was 216% hoer as die langtermyn gemiddeld. Volgens Opperman et al. (1977), Snyman & Van Rensburg (1986) en Snyman (1988) blyk dit ook dat perkolasiewater tot 0,80 m slegs onder uitermatige hoe reenvaltoestande in die sentrale grasveldgebied voorkom. Evapotranspirasie (Et) Die totale en daaglikse gemiddelde Et vanaf die verskillende grasspesies gemonitor, asook die reenval, word vir elke groeiperiode in Tabel 1 aangetoon. Vir al die groeiperiodes verskil die totale Et tussen die verskillende spesies statisties nie-betekenisvol van mekaar nie. Opvallend vanaf Tabel 1 is dat vir die 1986/ 87-seisoen, die Et by feitlik al die spesies nie veel tussen die voor- en najaarperiode van mekaar verskil nie. Die besondere hoe reenval van 42 en 158 mm wat gedurende Augustus en September 1987 voorgekom het, is verantwoordelik vir die betekenisvol hoer Et wat by al die spesies gedurende die eerste helfte van die 1987/88- seisoen voorgekom het, Snyman (1988) het in die sentrale grasveld vasgestel Tabel 1 Totale en daaglikse gemiddelde evapotranspirasie (mm) van die verskillende grasspesies vir die 1986/87 en 1987/88-seisoene Totaal Et (mm) Daaglikse gemidd. Periodes 1 3 1 3 Cymbopogon plurinodis 333,00 304,08 492,27 1,80 1,81 2,69 Digitaria eriantha 340,40 300,72 433,71 1,84 1,79 2,37 Eragrostis chloromelas 296,00 241,12 420,90 1,60 1,44 2,30 Eragrostis lehmanniana 281,20 245,28 400,77 1,52 1,46 2,19 Panicum stapfianum 284,90 245,28 420,90 1,54 1,46 2,30 Sporobolus fimbriatus 279,35 228,48 386,13 1,51 1,36 2,11 Themeda triandra 370,00 381,36 532,53 2,00 2,27 2,91 Reenval (mm) 183,0 119,0 291,5 Periodes: 1. 01-07-86 tot 01-01-87 2. 07-01-87 tot 24-06-87 3. 01-07-87 tot 30-12-87

148 Tydskrif Weidingsveren.S.Afr. (1989), 6(3) dat die gemiddelde seisoenale Et oor vier jaar statistics nie-betekenisvol tussen 'n klimaks- en subklimaksbedekking verskil het -me. Al die grasspesies wat in hierdie studie bestudeer is, was ook ingesluit in bogenoemde twee suksessiestadiums. Die hoogste totale Et, gemiddeld vir die drie periodes, het by T. triandra en C. plurinodis voorgekom en het onderskeidelik 427,96 en 376,45 mm bedra. S. fimbriatus het tydens elk van die groeiperiodes die laagste gemiddelde Et gehad en het in totaal vir die drie periodes slegs 297,99 mm geevapotranspireer. Vanaf Tabel 1 is dit opvallend dat die totale Et hoer is as die reenval wat gedurende 'n groeiperiode voorgekom het. Hierdie verskil kan aan die 260 mm oordragvog vanaf die vorige seisoen (1985/86) toegeskryf word, asook die besproeiing wat die plante tydens die besondere droe Januarie maande vir oorlewing ontvang het. Volgens Tabel 1 het die hoogste daaglikse gemiddelde Et vir al drie periodes by T. triandra voorgekom, terwyl die laagste daaglikse gemiddelde Et by S. fimbriatus aangeteken is. Die daaglikse gemiddelde Et wat by C. plurinodis, D. eriantha, E. chloromelas, E. lehmanniana, P. stapfianum, S. fimbriatus en T. triandra oor die proefperiode voorgekom het, was onderskeidelik 2,10; 2,00; 1,78; 1,72; 1,77; 1,66 en 2,39 mm. Al hierdie spesies was ook ingesluit in die studie deur Snyman (1988) in die sentrale grasveld op 'n klimaks- en subklimaksbedekking uitgevoer. Die twee suksessiestadiums wat ook statisties nie-betekenisvol in Et oor vier seisoene verskil het nie, het onderskeidelik gemiddeld 1,73 en 1,71 mm per dag, volgens Snyman (1988), bedra. Gedurende die week van 19 November 1986 waartydens 38 mm reen voorgekom het, het die hoogste gemiddelde daaglikse Et by al die spesies voorgekom. Tydens hierdie periode het die spesies 'n groot blaaroppervlakte gehad en die hoogste gemiddelde daaglikse Et van soveel as 4,9 en 4,5 mm het oor hierdie periode onderskeidelik by C. plurinodis en T. triandra voorgekom. Die hoogste gemiddelde daaglikse Et in die sentrale grasveld, waartydens 565,8 mm reenval vanaf begin Desember tot einde Junie aangeteken is, is vir 'n klimaks-, subklimaks- en pionierbedekking as onderskeidelik 7,42; 7,28 en 5,95 mm deur Snyman (1988) vasgestel. Die hoogste Et onder optimale vogtoestande in die sentrale grasveldgebied, wat deur Opperman (1975) aangeteken is, was 10,2 mm per dag vanaf 'n Themeda triandra-grasveld (8% basale bedekking). In vergelyking hiermee het Snyman et al., (1980) Et-verliese van 11,86; 9,79 en 5,36 mm per dag vir onderskeidelik 'n klimaks-, subklimaks en pionierbedekking bepaal, ook onder optimale grondvogtoestande. In Australie was die hoogste Et wat vanaf 'n 77iemeda-grasveld onder normale reenvaltoestande gemonitor is, 3 mm per dag en die laagste 0,4 mm per dag (Dunin & Reyenga, 1978). In Australie het Christie (1978) slegs baie klein verskille in die Et vanaf aangeplante Cenchrus ciliaris weiding en natuurlike veld (Thyridolepis mitchelliana, Themeda australis en Manachather paradosea) gevind. Die Et vir beide gemeenskappe het gestrek van 0,2 tot 6,4 mm per dag. Armijo (1972) het op 'n natuurlike grasveld in die VSA gevind dat die Et binne 8 uur na 'n reenbui, so hoog as 6,5 mm per dag kan wees. Hy het 'n gemiddelde Et van 2,8 mm per dag oor 'n groeiseisoen gemeet. Bogrondse fitomassaproduksie Die gemiddelde bogrondse fitomassaproduksie van die verskillende grasspesies word grafies vir die 1986/87 en 1987/88-seisoene in Figuur 1 voorgestel. Vir die 1986/87-seisoen en die eerste helfte van die 1987/88-seisoen het C. plurinodis, D. eriantha en T. triandra statisties betekenisvol (P^0,01) meer geproduseer as die ander vier spesies. Opvallend vanaf Figuur 1 is dat die fitomassaproduksie van E. chloromelas, E. lehmanniana, P. stapfianum en S. fimbriatus vir al die groeiperiodes nie-betekenisvol van mekaar verskil nie. Die lae produksie wat by al die spesies gedurende die tweede helfte van die 1986/87-seisoen voorgekom het, kan toegeskryf word aan die lae reenval wat oor hierdie periode ondervind is. Gedurende Maart, April en Mei 1987 het onderskeidelik slegs 19,5; 19,5 en 0,0 mm reen voorgekom, teenoor die gemiddelde langtermyn reenval vir hierdie drie maande van onderskeidelik 83,8; 55,6 en 23,3 mm. Die besondere hoe reenval van 42,0 en 158,0 mm wat onderskeidelik gedurende Augustus en September 1987 voorgekom het, het meegebring dat die grasse besonder goed in die voorsomer gegroei het. Die gemiddelde langtermyn reenval vir Augustus en September is onderskeidelik 10,5 en 16,2 mm vir hierdie twee maande. Die hoogste produksie van al die spesies was 5 643,92 kg/ha wat by C. plurinodis, gedurende die eerste helfte van die 1987/88-seisoen, met 436 mm beskikbare grondvog gemonitor is. Die spesie wat die laagste produksie van slegs 725,95 kg/ha gelewer het, was P. stapfianum, gedurende die tweede helfte van die 1986/87-seisoen met slegs 377 mm beskikbare grondvog. <2 3 000- r- 2000- Species Eerste helfte Cymbopogon plurinodis Digitaria eriantha Eragrostis cbloromelas Eragrostis lehmanniana Panicum stapfianum Sporobolus fimbriatus Themeda triandra KBV (0,01) ] 305,11 Tweede tiettte 1986/87 SEISOEN Eerste helfte 1987/88 Figuur 1 Gemiddelde bogrondse fitomassaproduksie (kg/ha) van die verskillende grasspesies vir die 1986/87 en 1987/88- seisoene.

J.Grassl.Soc.South.Afr. (1989), 6(3) 149 Waterverbruiksdoeltreffendheid (WVD) Waterverbruiksdoeltreffendheid word gedefinieer as die hoeveelheid bogrondse fitomassa geproduseer per eenheidsvolume water geevapotranspireer. Dieselfde verwantskap is deur Opperman et al. (1977) en Snyman (1988) gebruik om die WVD van natuurlike veld uit te druk. Die gemiddelde WVD van die verskillende grasspesies word vir die 1986/87 en 1987/88-seisoene grafies in Figuur 2 voorgestel. Die WVD van C. plurinodis, D. eriantha en T. triandra verskil vir die 1986/87 en 1987/88-seisoene statistics betekenisvol (P=S0,01) van die van die ander vier grasspesies. Met die uitsondering van E. chloromelas, slegs tydens die tweede helfte van die 1986/87- seisoen, verskil die WVD van E. lehmanniana, P. stapfianum en S. fimbriatus vir al die groeiperiodes statisties nie-betekenisvol van mekaar nie. Die gemiddelde WVD oor die proefperiode vir C. plurinodis, D. eriantha, E. chloromelas, E. lehmanniana, P. stapfianum, S. fimbriatus en T. triandra was onderskeidelik 7,83; 6,39; 5,17; 4,73; 4,72; 4,86 en 6,01 kg/ha/mm. Oor die proefperiode het C. plurinodis, D. eriantha en T. triandra water gemiddeld 38,36% meer doeltreffend verbruik as gemiddeld die ander vier spesies. Oor die proefperiode het C. plurinodis, wat water die mees doeltreffendste verbruik het, dit 65,94% meer doeltreffend verbruik as P. stapfianum wat die laagste WVD gehad het. Die hoogste WVD van 11,4651 kg/ha/ mm het by C. plurinodis gedurende die eerste helfte van die 1987/88-seisoen voorgekom. Opvallend vanaf Figuur 2 is dat tydens die tweede helfte van die 1986/87-seisoen, waartydens water vir 'n groot gedeelte van die groeiperiode beperkend was, dit C. plurinodis, D. eriantha en T. triandra was, wat die laagste WVD gehad het. Tydens hierdie periode het slegs 119,0 mm reen voorgekom, teenoor die langtermyn gemiddeld van 344,0 mm vir hierdie ses maande. I 9_ S 3- Eersfe helfte Species 1 1 Cymbopogon plurinodis g^ Digitaria eriantha f=j Eragrostis chloromelas ^} Eragrostis lehmanniana ggsl Panicum stapfianum EE3 Sporobolus fimbriatus 1*, *1 Themeda triandra 1986/87 KBV(O.OI) 10,99 Tweede hefffe SEISOEN i KBV (0,01) Eerste helfre 1987/88 Figuur 2 Gemiddelde waterverbruiksdoeltreffendheid (kg/ ha/mm) van die verskillende grasspesies vir die 1986/87 en 1987/88- seisoene. 1,61 Dit blyk dus dat bogenoemde drie spesies slegs onder normale vogtoestande 'n hoe WVD kan handhaaf. Onder die beperkte vogtoestande was dit volgens Figuur 2 E. chloromelas wat 'n statisties betekenisvol hoer WVD as die ander spesies gehad het. Snyman (1988) het gevind dat die doeltreffendheid waarmee 'n klimaksgrasbedekking water verbruik, betekenisvol deur grondwaterinhoud beinvloed word. Dieselfde tendens is by die klimaksspesies tydens hierdie studie waargeneem. Alhoewel 'n subklimaks- en pionierbedekking volgens Snyman (1988) water baie minder doeltreffend as 'n klimaksbedekking verbruik, is die WVD van hierdie twee suksessiestadiums baie konstant tussen verskillende seisoene met 'n wisseling in reenval. Die subklimaksspesies (E. chloromelas, E. lehmanniana en S. fimbriatus) het tydens hierdie studie dieselfde konstante WVD ten spyte van 'n wisseling in grondwater getoon. Vanaf Figuur 2 is dit duidelik dat die WVD van al die spesies betekenisvol laer gedurende die tweede helfte van die 1987/88-seisoen, as tydens die eerste helfte, is. Volgens Snyman et al. (1980) en Snyman (1988) blyk dit ook dat klimaks-, subklimaks- en pionierbedekkings, in die sentrale grasveld, water meer doeltreffend gedurende die voorsomer as tydens die nasomer verbruik. Die gemiddelde WVD oor 'n periode van vier jaar in die sentrale grasveld, vir 'n klimaks, subklimaks- en pionierbedekking was volgens Snyman (1988) onderskeidelik 2,68; 1,58 en 0,93 kg/ha/mm. Die basale bedekking was onderskeidelik 9, 6 en 3%. Die gemiddelde WVD van 'n Themeda triandragrasveld (8% basale bedekking) is volgens Opperman (1975) as 4,1 kg/ha/mm vasgestel. Die WVD onder optimale grondwatertoestande vir 'n klimaks- (9% basale bedekking), subklimaks- (6% basale bedekking) en pionierbedekking (3% basale bedekking) was volgens Snyman et al, (1980), onderskeidelik 9,15; 7,55 en 5,65 kg/ha/mm. Oor 'n 6-jaar periode het Snyman & Opperman (1984) vasgestel dat hoe hoer die jaarlikse reenval was, hoe kleiner was die verskil in WVD tussen 'n klimaks-, subklimaks- en pionierbedekking en omgekeerd. Gevolgtrekking Daar bestaan heelwat navorsing ten opsigte van waterverbruik van akkerbougewasse en maniere om die doeltreffendheid daarvan te verhoog (Mottram, 1985), terwyl 'n gebrek aan soortgelyke navorsing op die gebied van natuurlike veld voorkom. In die ariede en semiariede gebiede van Suid-Afrika is die doeltreffendheid van waterverbruik deur veldplante van primere belang. Uit 'n bestuursoogpunt is sulke inligting belangrik vir die evaluering van die produksiepotensiaal van vergelykbare weiplante. Die bevindinge van hierdie ondersoek dui duidelik daarop dat daar betekenisvolle verskille in die WVD tussen verskillende grasspesies voorkom. Snyman et al. (1987) het vasgestel dat S. fimbriatus en P. stapfianum die spesies was wat die laaste sigbare tekens van verwelking getoon het en ook die eerste was wat na opheffing van waterstremming herstel het.

150 Tydskrif Weidingsveren.S.Afr. (1989), 6(3) Tydens hierdie studie het bogenoemde twee spesies relatief lae WVD gehad. Hierdie lae WVD kan daaraan toegeskryf word, dat hierdie spesies moontlik fisiologies beter aangepas is vir droogte oorlewing, en nie soseer vir optimale droemateriaalproduksie nie. Volgens Snyman et al. (1987) was D. eriantha en T. triandra, wat tydens hierdie studie die hoogste WVD gelewer het, van die eerste wat sigbare tekens van verwelking getoon het en die laaste wat na opheffing van waterstremming weer herstel het. Dit blyk dus dat hierdie spesies met die hoer WVD, meer droogte ontwykend is deur gouer en langer dormant tydens waterstremmingsperiodes te raak. Dit mag aanleiding gee tot bogenoemde spesies se laer WVD onder beperkte vogtoestande, terwyl hulle WVD relatief hoog onder optimale watertoestande was. Bogenoemde afleidings kan ook in verband gebring word met die bevindinge van Snyman & Opperman (1983) wat vasgestel het dat D. eriantha die spesie was wat onder beperkte grondwatertoestande die eerste verdwyn het, terwyl S. fimbriatus onder sulke watertoestande in getal toegeneem het. Verder opvallend tydens hierdie studie was dat die Et tussen die verskillende spesies nie-betekenisvol verskil het nie. Omdat daar wel betekenisvolle verskille in WVD by die spesies voorgekom het, kan die afleiding gemaak word dat die bogrondse fitomassaproduksie die bepalende faktor by WVD is. Faktore wat die opbrengs of produksie sal verhoog, sal dus die WVD ook verhoog. Deur die regte weidingbestuurspraktyke toe te pas en te sorg dat die natuurlike veld uit die regte plantsamestelling bestaan, kan die WVD vanaf weiveld aansienlik verhoog word. Die vervanging van ongewenste plantsoorte met gewenste plante, hou besliste voordele in ten opsigte van die verhoging van die WVD van natuurlike veld. Die besondere lae WVD van natuurlike veld in 'n swak toestand is duidelik deur Snyman (1988) uitgelig. Omdat die verskillende spesies tydens hierdie studie dieselfde bedekking gehad het, het hulle met toename in blaaroppervlakte vinnig 'n optimum Et bereik, wat die klein verskille in Et meegebring het. Dit blyk dus dat die plantbedekking net so 'n belangrike faktor is wat die Et beinvloed of bepaal as die tipe spesie self. Wortelstudies by verskillende grasspesies, wat betref diepte en verspreiding, mag moontlik bogenoemde klein verskille in Et verklaar. Wortelstudies by weiplante behoort in die toekoms 'n baie hoe prioriteit te geniet, aangesien baie van die bevindinge tydens hierdie studie verkry, daardeur verklaar sal kan word. Met nog meer kennis van Et en WVD van individuele grasspesies bekend, kan die hidrologiese prosesse in natuurlike veld nog verder verklaar word. Hierdie inligting kan ook gebruik word om die waterverbruik van grasspesies met behulp van wiskundige modelle te bereken en droemateriaalproduksie te voorspel. lndien waterbalansmodelle vir verskillende veldtipes in verskillende klimaatsones en vir verskillende grondsoorte opgestel kan word, is die beraming van jaarlikse totale droemateriaalproduksie, met behulp van rekenaarprogramme, 'n werklikheid, met dien verstande dat bepaalde grondfisiese, weerkundige en plantkundige gegewens beskikbaar is. Summary Inadequate soil moisture is considered to be the overriding factor limiting dry matter production in the arid and semi-arid grass veld of South Africa. Thus in these areas, efficiency of water use by natural grazing plants is critically important in relation to the production potential of veld. Over a two-year period (1986/87-1987/88) hydraulic non-floating lysimeters as described by Snyman et al., (1980) & Snyman (1988) were used to determine the evapotranspiration (Et) and water use efficiency (WUE) of seven different grass species. Basal cover of each of the species was 6%. The mean daily Et's over the two years were 2,10; 2,00; 1,78; 1,72; 1,77; 1,66 and 2,39 mm, respectively, for Cymbopogon plurinodis, Digitaria eriantha, Eragrostis chloromelas, E. lehmanniana, Panicum stapfianum, Sporobolus fimbriatus and Themeda triandra. Differences were not statistically significant. The highest daily Et values of 4,5 and 4,9 mm, were recorded, respectively, from T. triandra and C. plurinodis. The average above-ground phytomass production of C. plurinodis, D. eriantha and T. triandra was higher (P= 0,01) than that of the other species. C. plurinodis produced the highest amount of above-ground phytomass of 5 644 kg/ha, while the lowest production (726 kg ha~ l ) was recorded for P. stapfianum. The WUE of C. plurinodis, D. eriantha and T. triandra was higher (P=S0,01) than that of the other species. Production per mm of water transpired was 38% higher than for the other grass species. However, under conditions of moisture stress the WUE of these tree species was low, while that of E. chloromelas was high. Over the two years the highest average WUE of 7,83 kg/ha/mm was recorded for C. plurinodis and the lowest of 4,72 kg/ha/mm for P. stapfianum. Verwysings Armijo, J.D., 1972. Development of a large, undisturbed weighing lysimeter for evapotranspiration studies on grassland. Grassland Biome: Colorado State University, Technical Report No. 165. Christie, E.K., 1978. Ecosystem processes in semi-arid grasslands. Austr. J. Agric. Res. 29: 773-787. Dunin, F.X. & Reyenga, W., 1978. Evaporation from a Themeda-grassland. J. Appl. Ecology 15: 317-325. Macvicar, C.N., De Villiers, J.M., Loxton, R.F., Verster, E., Lambrechts, J.J.N., Merryweather, F.R., Le Roux, J., Van Rooyen, T.H. & Harmse, H.J. von M., 1977. Grondklassifikasie - 'n Binomiese sisteem vir Suid-Afrika. Bull. 390. Navorsingsinstituut vir Grond en Besproeiing. Dept. van Landbou. Mottram, R., 1985. Certain weather plant and soil related aspects of water use by Zea mays. Ph.D. thesis, Dept. Agrometeorology, UOFS, Bloemfontein. Opperman, D.P.J., 1975. Vog- en ontblaringstudies op meerjarige grasse in die sentrale Oranje-Vrystaat. D.Sc. Agric. Proefskrif, UOVS, Bloemfontein. Opperman, D.P.J. & Roberts, B.R., 1975. Evapotranspiration studies on Themeda triandra under field conditions:

J.Grassl.Soc.South.Afr. (1989), 6(3) 151 A study in lysimeter methology. Proc. Grassld Soc. sth. Afr. 10: 103-109. Opperman, D.P.J., Human, J.J. & Viljoen, M.F., 1977. Evapotranspirasie-studies op Themeda triandra forks. onder veldtoestande. Hand. Weidingsveren. S. Afr. 12: 71-76. Snyman, H.A., 1982. Die hidrologiese siklus en waterverbruiksdoeltreffendheid van veld in verskillende suksessiestadiums, in die sentrale Oranje-Vrystaat. M.Sc- Agric.-verhandeling, UOVS, Bloemfontein. Snyman, H.A., 1985. Vogbalansstudies op natuurlike veld van die sentrale Oranje-Vrystaat. Ph.D. proefskrif, UOVS, Bloemfontein. Snyman, H.A., 1988. Bepaling van waterverbruiksdoeltreffendheid van veld in die sentrale Oranje-Vrystaat vanaf evapotranspirasiemetings. Water S.A. 14 (3): 153-158. Snyman, H.A. & Opperman, D.P.J., 1983. Die invloed van vog- en ontblaringsbehandelings in hidrologiese eenhede op natuurlike veld van die sentrale Oranje-Vrystaat. Hand. Weidingsveren. S. Afr. 18: 124-130. Snyman, H.A. & Opperman, D.P.J., 1984. Afloopstudies vanaf natuurlike veld in verskillende suksessiestadiums van die sentrale Oranje-Vrystaat. Tydskr. Weidingsveren. S. Afr. 1 (4): 11-15. Snyman, H.A. & Van Rensburg, W.L.J., 1986. Hidrologiese siklus van natuurlike veld in die sentrale Oranje-Vrystaat. S.A Tydskrif vir Natuurwetenskap en Tegnologie 5 (4): 181-185. Snyman, H.A., Opperman, D.P.J. & Van den Berg, J.A., 1980. Hidrologiese siklus en waterverbruiksdoeltreffendheid van veld in verskillende suksessiestadiums. Hand. Weidingsveren. S. Afr. 15: 69-72. Snyman, H.A., Venter, W.D., Van Rensburg, W.L.J. & Opperman, D.P.J., 1987. Ranking of grass species according to visible wilting order and rate of recovery in the central Orange Free State. J. Grassl. Soc. South Afr. 4 (2): 78-81.