MOНГОЛЫН ҮНЭТ ЦААСНЫ АРИЛЖАА ЭРХЛЭГЧДИЙН ХОЛБОО ӨЗБ

Size: px

Start display at page:

Download "MOНГОЛЫН ҮНЭТ ЦААСНЫ АРИЛЖАА ЭРХЛЭГЧДИЙН ХОЛБОО ӨЗБ"

Regina Harrell
5 years ago
Views:

1 MOНГОЛЫН ҮНЭТ ЦААСНЫ АРИЛЖАА ЭРХЛЭГЧДИЙН ХОЛБОО ӨЗБ Сэдэв:Үнэт цаасны мэрэгжилтний ёс зүй, ёс суртахуун МҮЦАЭХ-ны Ёс зүйн хорооны гишүүн: Н.Улаанхүү

2 Агуулга Ёс зүйн тухай ойлголт Ёс суртанууны аюул Ёс суртахууны зарчим МҮЦАЭХ-ны ёс зүйн дүрэм Харицлага тооцох үе шат Кэйс

3 Ёс зүйн тухай ойлголт Ёс зүй хэмээх ойлголт нь эртний грекийн Ethos буюу хамтран амьдрах, оршин амьдрах газар гэдэг үгнээс үүсэлтэй. Хожим нь хөгжлийн явцад ёс заншил, зан төлөв, зан араншин, сэтгэлгээний хэв маяг гэсэн агуулгатай болж, тэдгээрийн шинж чанарыг илэрхийлэх болсон. Аристотель хүний зан төлөвийн өвөрмөц шинжийг илэрхийлэхийн тулд Этос гэх ойлголтыг анх хэрэглэсэн. Римчүүд Этос гэсэн үгнээс Мораль буюу Ёс суртахуун гэх ойлголтыг гаргаж авсан. Уг нэршлээс гаралтай Moral hazard буюу Ёс суртахууны гэх аюул ойлголт эдийн засагт хэрэглэгдэх болсон.

Ёс суртахууны аюул Ёс суртахууны аюул буюу Moral hazard гэдэг нь гэрээ, хэлцэлийн хугацаанд өөрт тохиолдох эрсдэлийг бусдад шилжүүлэх нөхцөл байдал

Ex-ante /үйл явдлын үр дүнгээс шалтгаалж Ёс суртахууны аюул үүсгэх Ex-ante : эрүүл мэндээ даатгуулсан иргэн даатгалын хугацаа дуусахад ямар нэгэн

4 Ёс суртахууны аюул Ёс суртахууны аюул буюу Moral hazard гэдэг нь гэрээ, хэлцэлийн хугацаанд өөрт тохиолдох эрсдэлийг бусдад шилжүүлэх нөхцөл байдал үүсгэхийг хэлнэ. Ёс суртахууны аюулыг 2 үүсэх нөхцөл байдлаас нь хамааруулж 2 хуваадаг. 1. Ex-ante /үйл явдлын үр дүнгээс шалтгаалж Ёс суртахууны аюул үүсгэх Ex-ante : эрүүл мэндээ даатгуулсан иргэн даатгалын хугацаа дуусахад ямар нэгэн эрсдэл учраагүй бол шимтгэлд төлсөн мөнгөө олж авах зорилгоор худлаа өвчин зохиох 2. Ex-post /анхнаасаа Ёс суртахууны гажуудал үүсгэх бодолтойгоор хэлцэлд оролцох/ Ex-post : Байшингаа даатгуулангуутаа санаатайгаа шатаах

5 Ёс суртахууны зарчим Ёс суртахууны үндсэн дөрвөн зарчим байдаг. Эдгээр нь: 1. Бусдыг үл хорлон буяныг үйлдэх 2. Бусдад хүч үл хэрэглэн эвийг хичээх 3. Yл бузарлан сэтгэлийг ариусгах 4. Аливаад үл булхайдан шударгыг эрхэмлэх

6 МҮЦАЭХ Ёс зүйн дүрэм

мэргэжилтнүүд ҮЦЗЗ-ийн тухай хуулийн 70.1.

7 Ёс зүйн дүрмийг хэрэгжүүлэх бүтэц Өөрийгөө зохицуулах байгууллага - Мэргэжлийн холбоо - Хөрөнгийн бирж - Зохицуулалттай гишүүн байгууллага - Эрх авсан мэргэжилтнүүд ҮЦЗЗ-ийн тухай хуулийн заалт - ҮЦТХ-ын байгууллага ҮЦЗЗТХ-ийн д зааснаар Ёс зүйн журмаа боловсруулж батлуулах Гомдол саналыг шийдвэрлэх

8 МҮЦАЭХ Ёс зүйн дүрэм БҮТЭЦ 1. Нийтлэг зүйл 2. Ёс зүйн хэм хэмжээ 3. Мэргэжлийн үйл ажиллагааны стандарт 4. Ёс зүйн хороо 5. Хариуцлага 6. Бусад зүйл

9 Нийтлэг зүйл ЗОРИЛГО: Эрх авсан мэргэжилтнүүдийн мэргэжлийн үйл ажиллагаанд баримтлах ёс зүйн зарчим, мэргэжлийн үйл ажиллагааны стандартыг тогтоох, дагаж мөрдөх, ёс зүйн зөрчилтэй холбогдон үүсэх бусад харилцааг зохицуулах. ҮЙЛЧЛЭХ ХҮРЭЭ: МҮЦЗЗ-д мэргэжлийн ажил үйлчилгээ үзүүлэх ЭРХ АВСАН МЭРГЭЖИЛТНҮҮД, МҮЦАЭХ-ны нийт гишүүн байгууллагад ажиллаж буй МЭРГЭЖИЛТНҮҮД дагаж мөрдөнө. ГОЛ АГУУЛГА 6 үндсэн хэм хэмжээ болон түүнтэй уялдсан стандартуудыг мөрдүүлэх

10 Ёс зүйн хэм хэмжээ-1 1. Бүх оролцогчидтой харилцахдаа шудрага, мэргэжлийн ур чадвар сайтай, хичээнгүй, хүндэтгэлтэй бөгөөд ёс зүйтэй байх; Ялгаварлалгүй, хараат бусаар харилцах Мэргэжлийн ур чадвартай байх Шударга байх Дараах тохиолдлоос бусад үед Үйлчлүүлэгчдийн талаарх мэдээллийн нууцыг хадгалах Хууль бус үйл ажиллагаа Хуулийн байгууллага шаардсан Өөрөө зөвшөөрсөн

11 Жишээ: Түгээмэл зөрчил Ялгавартай харьцах Харилцагчийн ойлгохгүй байгаа зүйлийг тайлбарлаж өгөхгүй байх Харилцагч асуугаагүй бол хэлж өгөхгүй, нэмэлт мэдээлэл, анхааруулга өгөхгүй байх Тайлбарлаж буй зүйлийнхээ талаар өөрөө бүрэн гүйцэт бус мэдлэгтэй байх Харилцагчийн нууцыг бусдад дамжуулах

12 Ёс зүйн хэм хэмжээ-2 2. Үйлчлүүлэгчдийн ашиг сонирхлыг өөрийн хувийн ашиг сонирхлоос ямагт ӨМНӨ тавих; Үйлчлүүлэгч, ажил олгогчийн захиалгыг нэн түрүүнд биелүүлэхийг эрмэлзэх Хэрэглэгчид шаардлагатай мэдээ мэдээллиййг нэн түрүүнд бэлтгэж өгөх

13 Жишээ Өөрийн болон хамааралтай этгээдийн захиалгыг харилцагчийнхаа өмнө оруулах Харилцагчийн захиалгыг харж өөрийн захиалгаа өгөх Сонирхлын зөрчлөө бодитоор хэлэхгүй байх Сонирхлын зөрчлөөсөө шалтгаалж харилцагчид худал мэдээлэл өгөх

14 Ёс зүйн хэм хэмжээ-3 3. Анхааралтай хариуцлагатай хандаж, хараат бус мэргэжлийн дүгнэлт гаргах Бодитой үндэслэлтэй мэдээлэл ашиглах Харилцагчийн зэх зээлийн мэдлэг, эрсдэл хүлээх чадвар зэргийг бодитой үнэлж зөвлөгөө өгөх Хараат бус дүгнэлт гаргах

15 Жишээ Судалгааны дүгнэлт ба өөрийн бодлыг ялгаж салгахгүйгээр харилцагчид өгөх Мэдээллийн эх сурвалжаа баталгаажуулаагүй атлаа харилцагчид мэдээлэл өгөх Баттай бус мэдээллийг харилцагчид өгөх Тухайн хөрөнгө оруулалт нь үйлчлүүлэгчийн нийт хөрөнгө оруулалтын багцын хувьд хэр нийцтэй байгаад үнэлэлт өгөхгүйгээр зөвлөгөө өгөх

16 Ёс зүйн хэм хэмжээ-4 4. Ёс суртахуунтайгаар биеэ авч явах, тус салбарт ажиллаж буй бусад мэргэжилтнүүдийг мөн тийм байхыг дэмжих Зүй бус санаачлага гаргахгүй, оролцохгүй байх Хөрөнгө оруулагч, мэргэжлийн холбоо, зэх зээлийн нэр хүнд, эрх ашигт сөргөөр нөлөөлөх үйл ажиллагаанд оролцохгүй байх

17 Жишээ: Түгээмэл зөрчил Зах зээлийн нэр ашиглан залилан хийх Зүй бусаар биеэ авч явах Бусад мэргэжилтнүүдтэй нийлж зах зээлд нөлөөлөх, хууль бус үйл ажиллагаа явуулах санаачлага гаргах Судалгаа, тооцоо муутай хүмүүсийн албан бус санд хөрөнгө оруулахыг уриалах

18 Жишээ Л.Жаргалсайхан гэгч нь 2016 онд өөрийгөө Хөрөнгийн биржид үнэт цаасны брокер хийдэг хэмээн танилцуулж, иргэд, ААН-ээс 300 гаруй сая төгрөг залилсан байна.

19 Жишээ Charles Ponzi Понзигийн схем гэгчийг зохиосон тэрээр хүмүүст 45 хоногийн дотор 50 хувийн өгөөж амласан байдаг. Тэрээр эхэндээ амлалтаа биелүүлж байсан ч 1920 онд дампуурч 5 банк, бүх хөрөнгө оруулагчдаа сүйрүүлж орхисон юм. Чарлз хөрөнгө оруулагчиддаа анхны хөрөнгө оруулалтых нь 30 хувийг л буцаан өгчээ. Гэвч тухайн үедээ 20 сая ам.долларын ашиг буюу 2011 оны ханшаар 222 сая ам.долларын ашиг хийсэн байна. Түүнийг үүнийх нь төлөө 5 жил хорьсон юм.

20 Ёс зүйн хэм хэмжээ-5 5.Хөрөнгийн зах зээлийн дүрэм журмуудыг дагаж мөрдөх, тус салбарын шударга байдлыг байнга дэмжиж ажиллах; Зах зээлийг урвуулан ашиглахгүй байх зах зээлд оролцогчдыг төөрөгдүүлэх, хууран мэхлэх зорилгоор үнэт цаасны үнэ ханшийг зохиомлоор өсгөх/ бууруулах эсвэл арилжааны хэмжээг зохиомлоор өсгөх Өөртөө давуу тал олохын тулд бусад этгээдийг арилжаанд оролцуулахаар шахах эсвэл оролцуулахгүй хаах Дотоод мэдээлэл ашиглан арилжаанд оролцохгүй байх Ажлын шугамаар болон дотоод эх үүсвэрээс олж авсан үнэт цаасны ханшид нөлөөлөх мэдээллийг ашиглах, бусдад задруулах

Жишээ: Урвуулан ашиглах Bernie Madoff Тэрээр хөрөнгө оруулагчиддаа худал санхүүгийн тайлан илгээж тэдний мөнгө найдвартай байгаа мөн үржиж байгаа гэж итгүүлжээ.

21 Жишээ: Урвуулан ашиглах Bernie Madoff Тэрээр хөрөнгө оруулагчиддаа худал санхүүгийн тайлан илгээж тэдний мөнгө найдвартай байгаа мөн үржиж байгаа гэж итгүүлжээ. Зах зээл унахад хөрөнгө оруулагчид мөнгөө татахыг хүссэн ч тэрээр гарган өгч чадаагүй байна. Ийнхүү хөрөнгө оруулагчид 65 тэрбум ам.доллараар шатсан байна. Түүнийг 150 жил шоронд хорих ял оноож, 170 тэрбум ам.долларын нөхөн төлбөр өгөхийг шүүхээс шийдсэн байна.

22 Жишээ: Michael De Guzman Bre-X Minerals компани Индонезод Michael De Guzman-ны хайгуулаар 2 сая унци алтны нөөцтэй орд худалдан авав. Michael De Guzman онд нэмэлт хайгуул хийснээр алтны нөөц 70 сая унци болж нэмэгдэв. Үүний өмнө хувьцааны ханш нь пэннигээр хэмжигдэж байсан бол 280 долларт болж, компанийн үнэлгээ 6 тэрбум ам долларт хүрэв. Индонезийн засгийн газар алтны нөөц асар их байгаа тул уурхайн 45 хувийг нь Freeport McMoran-д худалдаж, хамтран олборлуулахаар шийдвэрлэв. Тус компани маш их өрөмдлөг хийсэн ч алт олоогүй бөгөөд шинжилгээнд өгсөн дээж дэх алт нь санаатайгаар нэмж хольсон байсныг батласан байна. Үр дүнд нь Bre-X-ийн ханш унаж, хөрөнгө оруулагчид 3 тэрбум ам.долларар хохирчээ. Michael De Guzman нисдэг тэргээр явж байхдаа үсэрч амиа хорлосон байна.

Жишээ: Дотоод мэдээлэл Фостер Винанс 1982-1984 онд Wall street journal-д сэтгүүлчээр ажиллаж байхдаа тус сонинд хэвлэгдэхээр бэлтгэгдэж буй хөрөнгийн зах зээлд нөлөөл үзүүлэх мэдээллийг брокеруудад

23 Жишээ: Дотоод мэдээлэл Фостер Винанс онд Wall street journal-д сэтгүүлчээр ажиллаж байхдаа тус сонинд хэвлэгдэхээр бэлтгэгдэж буй хөрөнгийн зах зээлд нөлөөл үзүүлэх мэдээллийг брокеруудад өмнө хүргэж ашиг олох ажил хийдэг байжээ. Үүнийхээ хөлсөнд брокеруудаас хөлс авахын зэрэгцээ өөрөө мөн арилжаа хийж ашиг олдог байжээ. Уг дотоод мэдээлэл ашиглан арилжаа хийдэг байдаг үйлдэл нь илэрснээр 1 жил 1 өдөр шоронд суух ялаар шийтгүүлжээ. Гарч ирснийхээ дараа Trading secrets: Seduction and Scandal at the Wall Street Journal гэдэг номоо бичсэн.

24 Ёс зүйн хэм хэмжээ-6 6. Мэргэжлийн ур чадвараа байнга дээшлүүлж байх, үнэт цаасны мэргэжлийн салбарт ажиллаж буй бусад мэргэжилтнүүдийн ур чадварыг дээшлүүлэхэд хүчин чармайлт гаргах

25 Жишээ: Түгээмэл зөрчил Зах зээлийн өөрчлөлт хандлагын талаар уншиж судлахгүй байх Зах зээлд бий болж буй шинэ бүтээгдүхүүн үйлчилгээ, технологийн өөрчлөлтийг судлаж, мэдлэгээ байнга дээшлүүлэхгүй байх Хуучирсан мэдээ, баримт ашиглаж буруу зөвлөгөө өгөх

26 ХАРИУЦЛАГА ТООЦОХ ҮЕ ШАТ

27 ҮЕ ШАТ МҮЦАЭХ- Ёс зүйн хороо МҮЦАЭХ- Удирдах зөвлөл СЗХ Эрүүгийн хариуцлага

28 Ёс зүйн хороо 1. Ёс зүйн дүрмийг хэрэгжүүлэх; 2. Ёс зүйн дүрмийн хэрэгжилтийн талаар дүгнэлт гаргах; 3. Урьдчилан сэргийлэх; 4. Ёс зүйн хэм хэмжээг зөрчсөн эсэх талаар дүгнэлт гарган шийдвэрлэх; 5. ёс зүйн зөрчил гаргасан этгээдэд сахилгын арга хэмжээ авах, торгох, тусгай зөвшөөрлийг түдгэлзүүлэх, хүчингүй болгох талаар санал дүгнэлтийг эрх бүхий газарт хүргэж шийдвэрлүүлэх; 6. Ёс зүйн зөрчил гаргасан буруутай этгээд, түүний гаргасан зөрчлийн талаар мэдээлэх; 7. Гомдол, мэдээлэлд холбогдох ажилтан, албан тушаалтан болон гомдол, мэдээлэл гаргагчтай уулзаж, тэдний тайлбар, саналыг сонсох, холбогдох нотолгоо, материал, баримт бичгийг шаардан авах;

29 ЁС ЗҮЙН ХОРОО-ХАРИУЦЛАГА Ёс зүйн зөрчил гаргасан мэргэжилтэнд мэдэгдэл хүргүүлэх, МҮЦАЭХолбооны байгууллагуудад илэрсэн зөрчлийн талаар мэдээлэх, Олон нийтэд илэрсэн зөрчлийн талаар нээлттэй мэдээлэх, Ёс зүйн зөрчил гаргасан үнэт цаасны зах зээлд мэргэжлийн ажил үйлчилгээ үзүүлэх эрхийг түдгэлзүүлэх, хүчингүй болгох талаар дүгнэлтийг эрх бүхий байгууллагад хүргүүлэх саналыг МҮЦАЭХолбооны удирдах зөвлөлд гаргах,

30 УДИРДАХ ЗӨВЛӨЛ Ес зүйн хорооны дүгнэлт саналыг үндэслэн дараах шийдвэрийг гаргана. Ёс зүйн зөрчил гаргасан этгээдийн үнэт цаасны зах зээлд мэргэжлийн ажил үйлчилгээ үзүүлэх эрхийг түдгэлзүүлэх, хүчингүй болгох

31 САНХҮҮГИЙН ЗОХИЦУУЛАХ ХОРОО Дараах тохиолдолд үнэт цаасны зах зээлд ажил үйлчилгээ явуулах ЭРХИЙГ 2 САР ХҮРТЭЛ ТҮДГЭЛЗҮҮЛНЭ. 1. Иргэн, хуулийн этгээдээс өргөдөл гаргасны дагуу шалгалт хийж, түр түдгэлзүүлэх үндэслэл байгааг тогтоосон. 2. Үнэт цаасны тухай хууль тогтоомжийг зөрчсөн. Дараах тохиолдолд СЗХороо үнэт цаасны зах зээлд ажил үйлчилгээ явуулах ЭРХИЙГ ХҮЧИНГҮЙ БОЛГОНО: 1. Мэргэжилтэн эдийн засгийн эсрэг гэмт хэрэг үйлдэж, шүүхийн таслан шийдвэрлэх тогтоол хүчин төгөлдөр болсон. 2. Үнэт цаасны хууль тогтоомжийг удаа дараа болон ноцтойгоор зөрчсөн. 3. Мэргэжилтэн өөрийн талаар Хороонд худал мэдээлэл өгсөн. 4. Эрхийг түдгэлзүүлсэн хугацаанд гаргасан зөрчлөө арилгаагүй.

32 Эрүүгийн хариуцлага 158 дугаар зүйл.үнэт цаасны тухай хууль тогтоомж зөрчих Үнэт цаас гаргах, гүйлгээнд оруулах, худалдах, арилжих, түүгээр төлбөр тооцоо хийх, брокер, дилерийн үйл ажиллагаа явуулах журмыг зөрчсөний улмаас бусдад их хэмжээний хохирол учирсан бол тодорхой албан тушаал эрхлэх, үйл ажиллагаа явуулах эрхийг гурван жил хүртэл хугацаагаар хасах буюу хасахгүйгээр хөдөлмөрийн хөлсний доод хэмжээг дахин нэмэгдүүлсэнтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр торгох, 3-6сар хүртэл хугацаагаар баривчлах, эсхүл 2 жил хүртэл хугацаагаар хорих ял шийтгэнэ Энэ хэргийг давтан буюу бүлэглэж үйлдсэн, түүнчлэн энэ хэргийн улмаас онц их хэмжээний хохирол учирсан бол тодорхой албан тушаал эрхлэх, үйл ажиллагаа явуулах эрхийг 2 жил хүртэл хугацаагаар хасч 2 жил хүртэл хугацаагаар хорих ял шийтгэнэ.

33 КЭЙС: ImClone company

Кэйс АНУ-ын бизнес эрхлэгч, телевизийн хөтлөгч, зохиолч Марта Стюарт нь өөрийн эзэмшиж буй ImClone эмийн компанийн 4000 ширхэг хувьцаа эзэмшдэг байв.

34 Кэйс АНУ-ын бизнес эрхлэгч, телевизийн хөтлөгч, зохиолч Марта Стюарт нь өөрийн эзэмшиж буй ImClone эмийн компанийн 4000 ширхэг хувьцаа эзэмшдэг байв. ImClone эмийн компани хавдрын эсрэг эмийн төсөл хэрэгжүүлж байлаа. Уг эм нь тус компанийн зах зээлд нийлүүлэх гол бүтээгдэхүүн байсан. АНУ-ын Хүнс, эмийн бэлдмэлийн хяналтын байгууллагаас ImClone компанид хавдрын эсрэг туршигдсан эмийг худалдах зөвшөөрлийг олгохоос татгалзсан байна. Энэ мэдээллийг Компани нд олон нийтэд цацахаар төлөвлөж байв.

Кэйс Тус компаний гүйцэтгэх захирал Sam Waksal 12.

дуулгахыг сануулсан байна. Энэ талаарх мэдээллийг Марта Стюартад түүний брокер дамжуулснаар тэрээр 250 мян.

35 Кэйс Тус компаний гүйцэтгэх захирал Sam Waksal нд өөрийн брокер Peter Bacanovic руу ярьж өөрийн хувьцааг охин руугаа шилжүүлсний дараа зарах, мөн найз Martha-д энэ тухай дуулгахыг сануулсан байна. Энэ талаарх мэдээллийг Марта Стюартад түүний брокер дамжуулснаар тэрээр 250 мян. доллароор нийт 4,000 ширхэг хувьцаагаа нэн даруй худалдсан байна. Мөн тус брокер Sam Waksal ийн аав, охины нэр дээрх 9.7 сая долларын хувьцааг зарсан байна. Энэхүү мэдэгдэл хийсний дараагаар компанийн хувьцааны ханш огцом унасан.

36 Кэйс

37 Хариуцлага Sam Waksal: 87 сар шоронд суух, 3 сая долларын торгууль төлөх Марта Стюарт: 5 сар шоронд, 5 сар гэрийн хорионд, 30 мян. долларын торгууль, 2 жилийн тэнсэн харгалзах ял Тус хувьцааг унавал зарах стоп лосс лимит тавьсан байсан бөгөөд тэр лимитэндээ хүрсэн байсан тул зарсан хэмээн Peter Bacanovic-тай хамтран мэдүүлсэн боловч Стоп лосс тавьсан гэдгээ нотлож чадаагүй тул худал мэдүүлэг өгсөн хэмээн ял нэмэгдсэн. Peter Bacanovic: 5 сар шоронд, мян. 4 долларын торгууль, 2 жилийн тэнсэн харгалзах ял

38 Асуулт Хэн ямар ямар ямар ёс зүйн зөрчил гаргасан бэ?

39 АНХААРАЛ ТАВЬСАНД БАЯРЛАЛАА

ҮНЭТ ЦААСНЫ БҮРТГЭЛИЙН ЖУРАМ, БҮРТГЭЛТЭЙ КОМПАНИУДААС ЦАХИМ ХЭЛБЭРЭЭР МЭДЭЭЛЭЛ ИРҮҮЛЭХ ЗААВАР

ҮНЭТ ЦААСНЫ БҮРТГЭЛИЙН ЖУРАМ, БҮРТГЭЛТЭЙ КОМПАНИУДААС ЦАХИМ ХЭЛБЭРЭЭР МЭДЭЭЛЭЛ ИРҮҮЛЭХ ЗААВАР Монголын хөрөнгийн бирж ТӨХК Хяналт шалгалтын албаны ахлах мэргэжилтэн: С.Гэрэлмаа Эрх зүйн зохицуулалт, дүрэм