ОЛХООДОЙ ОВОГТ РАВЖИНДАМБЫН ЦЭЦЭГМАА НҮЦГЭН ҮРТ ХОШУУ ТАРИАНД СУУРИЛСАН ПРОБИОТИК БҮТЭЭГДЭХҮҮНИЙ ТЕХНОЛОГИЙН СУДАЛГАА

Size: px

Start display at page:

Download "ОЛХООДОЙ ОВОГТ РАВЖИНДАМБЫН ЦЭЦЭГМАА НҮЦГЭН ҮРТ ХОШУУ ТАРИАНД СУУРИЛСАН ПРОБИОТИК БҮТЭЭГДЭХҮҮНИЙ ТЕХНОЛОГИЙН СУДАЛГАА"

Austin Blair
5 years ago
Views:

1 МОНГОЛ УЛСЫН БОЛОВСРОЛ, СОЁЛ, ШИНЖЛЭХ УХААНЫ ЯАМ МОНГОЛ УЛСЫН ШИНЖЛЭХ УХААН ТЕХНОЛОГИЙН ИХ СУРГУУЛЬ ОЛХООДОЙ ОВОГТ РАВЖИНДАМБЫН ЦЭЦЭГМАА НҮЦГЭН ҮРТ ХОШУУ ТАРИАНД СУУРИЛСАН ПРОБИОТИК БҮТЭЭГДЭХҮҮНИЙ ТЕХНОЛОГИЙН СУДАЛГАА Улаанбаатар 2011 он

2 МОНГОЛ УЛСЫН БОЛОВСРОЛ, СОЁЛ, ШИНЖЛЭХ УХААНЫ ЯАМ МОНГОЛ УЛСЫН ШИНЖЛЭХ УХААН ТЕХНОЛОГИЙН ИХ СУРГУУЛЬ ОЛХООДОЙ ОВОГТ РАВЖИНДАМБЫН ЦЭЦЭГМАА НҮЦГЭН ҮРТ ХОШУУ ТАРИАНД СУУРИЛСАН ПРОБИОТИК БҮТЭЭГДЭХҮҮНИЙ ТЕХНОЛОГИЙН СУДАЛГАА Мэргэжил : F Хүнс үйлдвэрлэлийн технологи Докторын(Ph.D) зэрэг горилсон нэг сэдэвт бүтээл Эрдэм шинжилгээний ажлын Удирдагч: Доктор(Sc), проф Д.Цэцгээ Зөвлөх: Доктор(Ph.D), дэд проф Я. Алтанцэцэг Зөвлөх: Доктор(Ph.D), дэд проф Ц.Энхтуул Улаанбаатар 2011 он

3 У диртгал 3 НЭГДҮГЭЭР БҮЛЭГ. Хошуу тарианы хими, физик-химийн шинж чанар, боловсруулах технологийн талаархи судалгааны ажлуудын шинжлэх ухааны тойм 1.1 Хошуу тарианы тариалалт, хэрэглээ Хошуу тарианы морфологи-анатомийн онцлог физик-технологи, биохимийн шинж чанар Хошуу тарианы гаралтай бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх технологи Хошуу тариаг хальсалж боловсруулсан бүтээгдэхүүний технологи Хошуу тариаг тээрэмдэж боловсруулсан бүтээгдэхүүний технологи Хошуу тариаг исгэж боловсруулсан бүтээгдэхүүний технологи 31 ХОЁРДУГААР БҮЛЭГ. Судалгааны материал, объект, арга зүй 2.1. Судалгаа, туршилтын ажлын ерөнхий төлөвлөгөө Судалгааны объект, материал Судалгаа, туршилтын арга зүй, аргачлал Түүхий эд материалын найрлага, чанарыг тодорхойлох аргачлал Хошуу тариаг боловсруулах аргачлал Хошуу тарианы гурил үйлдвэрлэх аргачлал Хошуу тарианд суурилсан пробиотик шинж чанартай исгэлэн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх аргачлал Хошуу тарианы бүтээгдэхүүний чанарыг тодорхойлох аргачлал Хошуу тарианы гурил, хивэгний чанарын үзүүлэлтийг тодорхойлох аргачлал Хошуу тарианд суурилсан пробиотик шинж чанартай исгэлэн бүтээгдэхүүний чанарын үзүүлэлтийг тодорхойлох аргачлал 53 ГУРАВДУГААР БҮЛЭГ. Нүцгэн үрт хошуу тарианд суурилсан пробиотик бүтээгдэхүүн гарган авах технологийн судалгаа, туршилтын дүн 3.1. Нүцгэн үрт хошуу тарианы шинж чанарын үзүүлэлтийн судалгаа Нүцгэн үрт хошуу тарианы физик-технологийн шинж чанарын судалгаа Нүцгэн үрт хошуу тарианы биохимийн шинж чанарын судалгаа Нүцгэн үрт хошуу тарианы гурил, хивэгний шинж чанарын судалгаа Нүцгэн үрт хошуу тарианы гурил, хивэгний физик -хими, технологийн шинж чанарын судалгаа Нүцгэн үрт хошуу тарианы гурил, хивэгний биохимийн шинж чанарын судалгаа Хошуу тарианд суурилсан пробиотик бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх технологийн судалгаа Хошуу тарианы цийдмэг бэлтгэх технологийн судалгаа 73

4 Хивэгний оновчтой хэмжээг тогтоох судалгаа Сахарозын оновчтой хэмжээг тогтоох судалгаа Исгэлэн бүтээгдэхүүнд ашиглах хөрөнгөний судалгаа Хөрөнгө сонгох технологийн судалгаа Хөрөнгөний оновчтой хэмжээг тогтоох судалгаа Исэлтийн процесст хивэгний үзүүлэх нөлөөллийн судалгаа Исэлтийн процесст сахарозын үзүүлэх нөлөөллийн судалгаа Исгэлэн бүтээгдэхүүний физик-хими, биохимийн шинж чанарын судалгаа Исгэлэн бүтээгдэхүүний физик-химийн шинж чанарын судалгаа Исгэлэн бүтээгдэхүүний биохимийн шинж чанарын судалгаа Исгэлэн бүтээгдэхүүний тэжээллэг чанарын судалгаа Исгэлэн бүтээгдэхүүнийг хадгалах үеийн өөрчлөлтийн судалгаа Туршилтын үр дүнгийн математик боловсруулалт 95 Нэгтгэсэн дүгнэлт 102 Ном зүй 104 Хавсралт

5 УДИРТГАЛ Дэлхийн улс гүрэн бүрийн хүнсний талаар баримталж буй төрийн бодлого нь хүнийг өвчилсний дараа хоолоор сувилахад бус, харин өвчин эмгэгээс урьдчилан сэргийлэхэд илүүтэй анхаарч, хүн амынхаа эрүүл мэндийн боловсролыг дээшлүүлэх, түүний дотор эрүүл ахуйн баталгаатай, чанартай хүнсийг бие махбодийнхоо онцлогт тохируулан зөв хэрэглэх мэдлэг, дадал олгож зуршил хэвшүүлэхэд чиглэгдэж байна. Хэрэглэгчдийн хүнсэнд хандах хандлага эрс өөрчлөгдөж, зөвхөн бие махбодийнхоо хэрэгцээг хангах бус, харин өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх, сувилах ач холбогдол бүхий байгалийн цэвэр бүтээгдэхүүн, эрүүл мэндэд тустай хүнсийг чухалчлах болжээ. Зохицуулах үйлчилгээтэй хүнс -ний талаарх ойлголтыг анх 1984 онд Японы эрдэмтэд хүнсний зарим бодис ба хүний эрүүл мэндийн харилцан хамаарлын судалгааны дүнд [88] дэвшүүлсэн бөгөөд 1990 ээд оны эхэн үеэс энэ тухай өгүүлэл, бүтээлүүд нийтлэгдэж эхлэн, улмаар 1993 оноос тухайн чиглэлийн бүтээгдэхүүний борлуулалт дэлхийн зах зээлд огцом хурдтай нэмэгджээ. Зохицуулах үйлчилгээтэй хүнс нь хүний бие махбодийг бүхэлд нь эсвэл тодорхой эрхтний үйл ажиллагааг дэмждэг бодис, нэгдлүүдийг агуулсан бүтээгдэхүүн бөгөөд энэ ойлголтонд биологийн идэвхт нэмэлт хүнс, пробиотик, пребиотик, синбиотик бүтээгдэхүүн бүхэлдээ хамрагддаг юм байна [9]. Зохицуулах үйлчилгээтэй хүнсний эх орон болсон Япон улсад зөвхөн онд 1700 гаруй нэр төрлийн 14 тэрбум долларын бүтээгдэхүүн борлуулсан бол АНУ-д ийм төрлийн бүтээгдэхүүний борлуулалт 2006 оны байдлаар 5.73 тэрбум долларт хүрчээ. Харин Европын орнуудад 2003 онд 8 тэрбум доллар байснаа 2006 онд 15 тэрбум доллар болтлоо нэмэгджээ [88]. Зохицуулах үйлчилгээтэй бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлд үр тариа, тэдгээрийн дотроос хошуу тариа, арвайг өргөнөөр хэрэглэдэг байна. Хошуу тариа нь нийт уураг, тос, эслэг, үл орлогдох аминхүчил, эрдэс бодис, аминдэмийн агууламжаар бусад үр тарианаас илүү тул түүнийг өргөн хэрэглээний болон зохицуулах үйлчилгээтэй бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх чиглэлээр ашиглаж байна. Хошуу тариа нь хүний бие махбодын физиологийн үйл ажиллагааг зохицуулах үйлчилгээ бүхий уусдаг эслэг бетаглюканыг харьцангуй их хэмжээгээр агуулдаг тул эмчилгээ, сувиллын зориулалтаар ашиглахыг АНУ-ын Хүнс, Эмийн хяналтын 3

6 байгууллага (Food and Drug Adminstration), Япон улсын FOSHU (Foods for Specified Health Use) ын тус тус зөвшөөрсөн анхны үр тариа юм [5]. Дэлхийн улс орнуудад хошуу тариагаар төрөл бүрийн хүнсний бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж, тэдгээрийн дотор пробиотик сүүн хүчлийн бактери, пребиотик уусамхай эслэг бетаглюканыг хамтад нь агуулсан синбиотик шинж чанартай исгэлэн бүтээгдэхүүний технологийг боловсруулах, үйлдвэрлэлд нэвтрүүлэх ажил цөөнгүй хийгдсэн байна [69, 86, 93, 103, 104,113]. Тухайлбал, Martensson (2002), Gokavi (2005) нарын эрдэмтэд хошуу тарианы пробиотик шинж чанартай исгэлэн бүтээгдэхүүн гарган авах, судалгаа, туршилтын ажил хийж, эдгээр бүтээгдэхүүн нь цусан дахь холестрины хэмжээг багасгаж, ходоод гэдэсний ашигтай бичил биетний тоог нэмэгдүүлдэг болохыг нотолсон байна [96, 101]. Ийм төрлийн бүтээгдэхүүн болох Yosa, Velle зэрэг нь Финлянд, ОХУ-ын зах зээлд өөрийн байр сууриа эзлэн хэдийнээ хэрэглэгчдийн танил болжээ [135, 142]. Манай улс хошуу тариаг 1969 оноос эхлэн малын тэжээлийн зориулалтаар тариалж эхэлжээ. Газар тариалан тогтвортой хөгжиж байсан оны үед тариалангийн гол бүсүүдэд жилд мян.га талбайд хошуу тариаг тариалж арвин ургац авч байсан байна. Монгол улс 1990 оноос нийгэм, эдийн засгийн шинэ тогтолцоонд шилжин орж газар тариалангийн нэгдсэн систем задарсны уршгаар тариалалтын хэмжээ буурчээ. Харин сүүлийн жилүүдэд газар тариаланг хөгжүүлэх талаар төр засгаас илүү их анхаарч газар тариалангийн салбар илт сэргэх хандлага харагдах болсон. Сүүлийн 3 жилийн байдлаар 8-9 мянган га талбайд хошуу тариаг тариалж 1 га-гаас дунджаар 12 центр ургац хураан авч малын тэжээлийн зориулалтаар ашиглаж байна [42]. Харин манай оронд нутагшсан хошуу тариаг хүнсэнд ашиглах талаар өнөөг хүртэл далайцтай ажил хийгдээгүй боловч судалгааны хүрээнд зарим асуудлыг хөндсөн байна. Тухайлбал, доктор (Ph.D) Ж.Намжилсүрэн нь тариалангийн төвийн бүсийн усалгаагүй нөхцөлд тогтвортой арвин ургацтай, биохими технологийн шинж чанараараа давуу сортыг илрүүлэх, улмаар хүнсний хэрэгцээт таримлын нэр төрлийг олшруулах зорилгоор нүцгэн үрт хошуу тарианы селекцийн судалгааны ажлыг онд явуулсны үр дүнд Nudum-17 сортыг гарган авчээ [45] онд Хүнсний эрдэм, шинжилгээ үйлдвэрлэлийн ХҮНСТЕХ корпораци /хуучнаар/ Хошуу тариаг боловсруулах технологийн судалгаа сэдвийн хүрээнд Nudum-17 сортын биохими, физик-технологийн шинж чанарыг судалж 4

7 үйлдвэрлэлийн аргаар боловсруулж, будаа, гурил, хавтгайлсан бэлдмэл үйлдвэрлэх технологи, техникийн бичиг баримт, хошуу тарианы бүтээгдэхүүнийг гурилан бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлд ашиглах жор, технологийг шинээр боловсруулсан байна [4]. Харин эх орны хөрсөнд ургасан хошуу тариаг ашиглан пробиотик үйлчлэл бүхий исгэлэн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх чиглэлээр хийгдсэн ажил Монгол улсад хараахан байхгүй байгаа юм. Иймээс Монгол оронд шинээр нутагшсан нүцгэн үрт хошуу тариагаар пробиотик шинж чанартай, хүний эрүүл мэндэд нэн ач холбогдолтой зохицуулах үйлчлэл бүхий исгэлэн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх технологийн шийдлийг боловсруулах шаардлага байна. Судалгааны ажлын зорилго: Монгол оронд нутагшсан нүцгэн үрт хошуу тариаг ашиглан пробиотик шинж чанартай исгэлэн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх технологийн шинжлэх ухааны үндэслэлийг боловсруулахад энэхүү ажлын зорилго оршино. Уг зорилгод хүрэхийн тулд дараах зорилтуудыг тавьж ажиллав. Үүнд : 1. Эх орны хөрсөнд ургасан нүцгэн үрт хошуу тариа ба түүний гурил, хивэгний физик- технологи, биохимийн шинж чанарыг судлах 2. Хошуу тарианы пробиотик шинж чанартай исгэлэн бүтээгдэхүүнд ашиглах цийдмэг бэлтгэх технологи болон хөрөнгийн судалгаа явуулах 3. Хошуу тарианы пробиотик шинж чанартай исгэлэн бүтээгдхүүний шинж чанар, хадгалалтын үеийн өөрчлөлтийг судлах 5

8 Судалгааны ажлын шинэлэг тал Хошуу тарианы гурил ба хивэгний технологийн шинж чанарын судалгааны үр дүнд цардуулын жонхуужилт 95 0 С-т бүрэн явагдаж дуусч байгааг тодорхойлж цийдмэг боловсруулах технологийн горимыг шинэчлэн тогтоов. Монгол оронд нутагшсан нүцгэн үрт хошуу тариаг боловсруулан исгэлэн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх технологийн процессыг удирдах математик загвар боловсруулж, оновчлолын арга ашиглан технологийн горимыг хянаж бүтээгдэхүүний чанарыг сайжруулах боломжтой болсонд уг ажлын шинэлэг тал оршино. Судалгааны практик ач холбогдол Монгол оронд нутагшуулсан нүцгэн үрт хошуу тариаг ашиглан исгэлэн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх технологи боловсруулан, улмаар технологийн заавар батлуулж, чанарын үзүүлэлтийг тогтоон Хошуу будааны исгэлэн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх арга ашигтай загвар ( он)-аар баталгаажуулснаар уг бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэлд нэвтрүүлэх өргөн боломж бүрдэх юм. Судалгааны үр дүнг хэвлэн нийтлүүлсэн болон шүүн хэлэлцүүлсэн байдал Судалгааны үр дүнг ШУТИС-ийн Дарханы Технологийн сургуулийн Эрдмийн зөвлөлийн хурал, ШУТИС-ийн Хүнсний инженер, биотехнологийн сургуулийн Хүнсний технологийн профессорын багийн өргөтгөсөн хурал, ШУТИС-ийн Хүнсний инженер, биотехнологийн сургуулийн Эрдмийн зөвлөлийн хурал, ШУТИС-ийн Хүнсний инженер, биотехнологийн сургуулийн Хүнсний технологийн баг Биотехнологийн багийн хамтарсан хурлаар тус тус хэлэлцүүлсэн болно. Дотоодын болон олон улсын эрдэм шинжилгээний бага хурлуудад 8 удаа илтгэл хэлэлцүүлж, ШУТИС, ХИБС, ДаТС, Дарханы их, дээд сургуулиудын консорциумын эрдмийн бүтээлийн эмхэтгэл, Тэгш хэм, Хүн ба хүнс, Естественные науки зэрэг сэтгүүлүүдэд эрдэм шинжилгээний 10 өгүүллийг нийтлүүлсэн болно. 6

9 Хамгаалалтанд оруулах шинжлэх ухааны үндсэн асуудал 1. Эх орны хөрсөнд тариалсан нүцгэн үрт хошуу тарианы физик-технологи ба биохимийн үзүүлэлт 2. Хошуу тарианы гурил, хивэгний физик-технологийн ба биохимийн үзүүлэлт 3. Хошуу тарианы хивэгний цийдмэг бэлтгэх технологийн оновчтой горим 4. Хошуу тарианы пробиотик шинж чанартай исгэлэн бүтээгдэхүүнд ашиглах штаммуудын үржлийн онцлог, зүй тогтол 5. Хошуу тарианы пробиотик шинж чанартай исгэлэн бүтээгдэхүүний чанарын үзүүлэлт, хадгалалтын үеийн өөрчлөлт 6. Хошуу тарианы пробиотик шинж чанартай исгэлэн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх технологийн процессын математик загвар 7

СУУРЬ СУДАЛГААНЫ ТОВЧ ТАНИЛЦУУЛГА

Үндэстний цөөнхийн эрхийн хэрэгжилт СУУРЬ СУДАЛГААНЫ ТОВЧ ТАНИЛЦУУЛГА Б.Хишигсайхан Судлаач, Хүний эрхийн магистр ТАНИЛЦУУЛГЫН БҮТЭЦ Үндэстний цөөнх, олон улсын эрх зүй дэх цөөнхийн хамгаалалт, үндэстний