Werklike prestasie moet gemeet word teen die koste van,

Transcription

1 internet Johan du Toit Om te meet, is om te weet Deel 2 Kapitaalbelegging in boerdery is, soos in enige ander onderneming, n langtermyn besigheidsbesluit. Dus behoort die finansiële prestasie daarvan ook oor tyd geëvalueer te word. Werklike prestasie moet gemeet word teen die koste van, en opbrengs op, die hulpbronne aangewend binne die boerdery-onderneming. Daarbenewens is die opbrengs op die kapitale belegging in boerdery ook onderwerp aan verskeie bedryfsrisiko s (soos klimaat en prys-volatiliteit, waar oor die produsent weinig beheer het). In die vorige artikel* is daar grootliks gefokus op die fi nansiële lewensvatbaarheid en doeltreffendheid van die boerdery-eenheid, soos afgelei vanuit die kontantvloeibegroting. In hierdie artikel word die fi nansiële inligting vanuit die balans state en inkomstestate van verskeie hoogs suksesvolle boerdery-eenhede in die Noord-Vrystaat vir die afgelope drie somerproduksieseisoene geneem, ten einde sekere fi nansiële doeltreffendheidsmaatstawwe prakties te illustreer. Agtergrond Die distrikte ter sprake is Bothaville, Wesselsbron, Theunissen, Hoopstad en Bultfontein. Die prestasie van 46 boerdery-eenhede die afgelope 2007/2008-seisoen, word ook op distriksvlak vergelyk. Die getal deelnemers per seisoen, asook samestelling van oppervlaktes onder bestuur waarop die balansstaat- en inkomste staatresultate gebaseer is, word in die onderstaande tabel weergegee. Tabel 1: Getal deelnemers en gemiddelde oppervlakte onder bestuur. Produksieseisoen 2005/ / /2008 Getal deelnemers Gemiddelde oppervlakte (ha) Eie grond Huurgrond Totaal Geplant Alle oorspronklike berekenings is op n geweegde gemiddelde basis ten einde variasie tussen boerdery-eenhede aan te spreek. Balansstaat- en inkomstestaatsyfers is ook nie uitgedruk in eenhede per kapitaalbelegging of per oppervlakte nie, aangesien daar meer gefokus word op verhoudings en die praktiese gebruikswaarde daarvan. Balansstaat Ten einde die risiko-dravermoë van die boerdery te evalueer, is dit noodsaaklik om die kapitaalstruktuur daarvan te ontleed. Risiko-dravermoë dui op die onderneming se vermoë om fi nansiële verliese te kan absorbeer sonder om tot sekwestrasie of likwidasie gedwing te word. Vanuit die balansstaat is die volgende aspekte van belang: die omvang van vreemde kapitaal in verhouding tot totale bates; die verhouding tussen vreemde en eie kapitaal belê in die onderneming; en die samestelling van die skuldlas (korttermyn-, mediumtermynen langtermynskuld). n Handige doeltreffendheidsmaatstaf bereken vanuit die ontleding van die batekant van die balansstaat, is die belegging in direk produktiewe bates (grond en vee). Tabel 2: Risiko- en doeltreffendheidsverhoudings vanuit die balansstaat. Produksieseisoen 2005/ / / 2008 Verhouding Skuldlasverhouding (%) Hefboomverhouding (%) Produktiewe bates as % van totale bates Masjinerie, toerusting en voertuie as % van totale bates Samestelling in verhouding van skuldlas (lang/medium/kort) 50/30/20 53/22/25 61/26/13 Die afl eiding uit Tabel 2 is dat die boerdery-ondernemings, in geheel beskou, fi nansieel gesond is en alle verhoudings oor die afgelope drie seisoene verbeter het. Dit is ook duidelik dat hierdie boerderye van beperkte vreemde kapitaal gebruik maak en gevolglik minder blootgestel is aan rentekoersfl uktuasies weens nie-beheerbare faktore. n Aanvaarde praktyknorm vir n skuldlasverhouding soos gemeet na afl oop van die oes vir n primêr hoëpotensiaal droëland saaiboerdery, is <30% en die belegging in produktiewe bates in die omgewing van 65% tot 70%. Indien beduidend laer as hierdie norm, mag dit dui op moontlike oorkapitalisasie in onproduktiewe of nie-direkte inkomste-genererende bates. n Goeie verspreiding van totale skuldlas word oor tyd deur die deelnemende boerderye gehandhaaf, wat daarop dui dat die opneem van vreemde kapitaal korrek gestruktureer is. Die ervaringsriglyn vir n gesonde verspreiding vir boerderye wat in n groeifase verkeer, is in die omgewing van 50/30/20. 8 Senwester, Februarie 2009

2 hoofstorie Ofskoon al vyf distrikte se verhoudings binne ervaringsnorme is (Tabel 3), toon die Bothaville-groepering die laagste skuldlasverhou ding en, tesame met die Theunissen-groep, die hoogste beleg ging in direk produktiewe bates. Dit moet egter beklemtoon word dat die laagste skuldlasverhouding nie noodwendig die optimum fi nansieringstruktuur verteenwoordig nie, soos later in die ontleding sal blyk. Inkomstestaat Die inligting in die inkomstestaat (Tabel 4) verduidelik hoe die fi nan siële posisie, soos weerspieël in die balansstaat, bereik is. Dit sê dus hoe met die bates gedurende die produksietydperk gehandel is. Die volgende aspekte in die inkomstestaat het n invloed op die kapitaalstruktuur van die boerdery-onderneming: die mate waartoe inkomste van jaar tot jaar wissel; omvang van jaarlikse vaste verpligtinge; en koste van vreemde kapitaal. Die skerp toename in bruto produksiewaarde (BPW) die afgelo pe drie jaar is die primêre gevolg van n 52% toename in die gemiddelde oppervlakte ge plant, gevolg deur beter kommoditeitspryse (>54%) en hoër opbrengs (20%) per hektaar. Die skerp styging in veral direk veranderlike insetkoste word duidelik weerspieël in die persentuele bydrae daarvan tot totale produksiekoste. Desnieteenstaande hierdie styging, het die TPK:BPW-verhouding verbeter (afgeneem), wat dan ook dui op beide verhoogde produksie en fi nansiële effektiwiteit oor tyd. Netto boerdery-inkomste (NBI), spesifi ek as n persentasie van BPW, is n handige vergelykingsmaatstaf, ongeag of n produ sent sy grond geërf het, op skuld gekoop het of huur, omdat dit alle vreemde faktorkoste (bestuur, huur, rente) uitsluit. Die 17% toename in NBI is die gevolg van n kombinasie van al bovermelde. 12 Tabel 3: Risikoverhoudings en doeltreffendheidsverhoudings vanuit die balansstaat per distrik vir die 2007/2008-somerproduksieseisoen. Verhouding Bothaville Distrik Skuldlasverhouding (%) Hefboomverhouding (%) Produktiewe bates as % van totale bates Masjinerie, toerusting en voertuie as % van totale bates Samestelling in verhouding van skuldlas 66/29/5 58/38/4 55/25/19 64/20/16 61/19/20 (lang/medium/kort) Produksieseisoen 2005/ / /2008 Bruto produksiewaarde (BPW) Gewasinkomste as % van BPW Totale produksiekoste (TPK) Vaste koste as % van TPK Veranderlike koste as % van TPK TPK as % van BPW Netto boerdery-inkomste (NBI) NBI as % van BPW Vreemde faktorkoste Boerderywins (BW) voor belasting BW as % van BPW Wesselsbron Theunissen Tabel 4: Finansiële inligting vanuit die inkomstestaat. Hoopstad Bultfontein Senwester, Februarie

3 internet Elmarie Cronje Wen-boer glo in harde werk Alfonso Visser, n gebore Noord-Kapenaar, se liefde vir boer en diep verhouding met God het hom in staat gestel om sy eie boerdery op te bou met bitter min hulp en dit uit te brei tot n formidabele boerdery-onderneming. Alfonso verbou kontantgewasse, sowel as permanente gewasse. Hy maak veral gebruik van Senwes se Landboudienste-afdeling vir kundige advies oor sy boerdery. Hy is verlede jaar aangewys as die Landbou skrywersvereniging se Nasionale Boer van die Jaar en het in sy toespraak by dié glans-oorhandigingsgeleentheid sy respek vir al die ander kandidate uitgespreek, omdat hy weet hoeveel deursettingsvermoë vereis word in n boerdery. Alfonso se pa het reeds in graad 10 aan hom gevra wat hy wil doen met sy lewe, waarop die jong Alfonso sonder huiwering geantwoord het: Ek wil boer, pa. Hierdie eenvoudige sentiment het hom deur jare van swaarkry en opoffering gedra, terwyl hy sy eie boerdery opgebou het. In 1982 het Alfonso ingeskryf vir sy B.Agric-graad by die Universiteit van die Vrystaat, maar tydens sy studietydperk moes Alfonso se pa weens persoonlike en fi nansiële probleme die Visser-geboortegrond prysgee. Alfonso het egter sy studies voltooi en sy B.Agric en B.Agric.Hons behaal. Tydens sy derde studiejaar het Alfonso sy hart vir die Here gegee en sy geloof was sy anker toe sy pa in 1991 oorlede is. Die begin van n boerdery Alfonso se werksloopbaan het afgeskop met n haastige vier poste binne drie maande, by die Navorsingsinstituut van Grond en Besproeiing, Krygkor, Taung kollege en uiteindelik as landboukundige by Omnia. Die eerste drie poste het nie vir my n geleentheid gebied om dit wat ek voor lief is, uit te leef nie. Dus het ek aanhou soek en as landboukundige het ek die geleentheid gekry om my droom van boer, waar te maak, vertel Alfonso. In 1988 begin Alfonso sy boerdery met ses sôe en 1 beer en n jaar later huur hy sy geboortegrond by die Land Bank. In hierdie tyd was hy steeds werksaam by Omnia en gevolglik kon hy net in die nag boer. Ek het in hierdie tydperk drie motors in vier jaar afge skryf weens min slaap, vertel hy. Sy eerste oes was 12 hek taar se grondbone, wat hy aan Tiger Brands bemark het. n Paar jaar later kry Alfonso die geleentheid om n Omniaagentskap op Vaalharts te begin. Sy boerdery het uitgebrei tot 125 hektaar en twee jaar later stel hy sy eerste bestuurder, Anthony Robinson, aan om die boerdery te behartig. Anthony is na 16 jaar steeds deel van die gesamentlike boerdery-eenheid. In 2000 is die Omnia-agentskap deur n sub agent oorgeneem en Alfonso kon homself heeltyds op die boerdery toespits. Tans verbou Alfonso 50 hektaar permanente gewasse (pekanneute en sitrus) en hektaar kontantgewasse in n wisselboustelsel onder besproeiing, hoofsaaklik op Vaalharts en in n mindere mate langs die Vaalrivier by Christiana. Waardetoevoeging Die idee vir Alfonso se eerste agri-besigheid, P Farm Agente BK, het ontstaan uit beplanning wat gedoen is om waarde toe te voeg tot die besigheid. Dié onderneming hanteer tans 20% tot 25% van Suid-Afrika se grondbone, deurdat Alfonso sy eie produk, sowel as ander produsente se produk, ontvang, verwerk 10 Senwester, Februarie 2009

4 profiel en nasionaal en internasionaal bemark. Just Nuts, n verwerkingsaanleg wat deur Vaalharts Koöperasie opgerig is, is in 2006 deur Alfonso oorgeneem en produseer grondboonbotter en gegeurde grondbone vir die binnelandse mark en doen blansjering vir Black Cat. Dié aanleg is n verdere verlengstuk van die boerdery se grondboonbelange. Die grondboonbelange is gevestig in n tyd waar meeste groot landboubesighede hulself aan die grondboonbesigheid onttrek het, maar dit was nie vir Alfonso n teken om moed op te gee nie. Die onttrekking van hierdie besighede uit die mark, het n geleentheid geskep vir my om my besigheid te vestig, vertel hy. Vir waardetoevoeging op die pekanneute is P Farm Pecans in 2006 gestig. Hierdie onderneming hanteer tans 10% tot 15% van Suid-Afrika se pekanneute, vir verwerking en bemarking nasionaal en uiteindelik internasionaal. Waardetoevoeging in enige besigheid, veral in boerdery, is ongeloofl ik belangrik solank die produsent hom bepaal by dit wat hy ken en seker is die waardetoevoeging dra by tot die hoofbesigheid van die boerdery, vertel Alfonso. Ander belange Alfonso se besigheidsbetrokkenheid stop egter nie hier nie. Hy is ook deel van n groep Vaalharts produsente wat in 2003 n katoen-ontlintingsaanleg op Hartswater opgerig het. Alfonso is die produsent met die grootste enkele aandeel in die aanleg. Kapasiteitsgewys kan die aanleg katoen verwerk wat binne n 200 km tot 300 km-radius verbou word. Die agri-besigheid P Farm Agente hanteer 20% tot 25% van Suid- Afrika se grondbone. n Gedeelte van een van die grondboonaanlegte. Gesinslewe Alfonso is getroud met Lisa en hulle het drie kinders twee dogters (Melisa, 15, en Nicolese, 12) en n seun (Pieter, 8). Alfonso het Lisa in 1991 ontmoet en na net twaalf dae die ja-woord gevra, aangesien sy vryplek 500 km ver was en dit besig was om met sy boerdery in te meng. Volgens Alfonso wil elke pa maar hê dat sy seun in sy voetspore volg en sal hy graag wil hê dat Pieter moet boer, maar dit is sy seun se eie besluit. Alfonso se suksesresep Suid-Afrika bied groot geleenthede in boerdery en agri-besighede. Dit beteken nie dat jy nie in jou boerdery probleme sal ondervind nie, maar ons het die versekering dat die Vader altyd by ons is. Vind maniere om waarde toe te voeg tot jou boerdery en sou moeilike tye op jou pad kom, weet dat God altyd in beheer is. Om te boer is n baie edele beroep. Dit is een van die min beroepe waarmee God homself in die Bybel vereenselwig en wat deur God in die Bybel genoem word. Weet dus dat dit wat jy doen, n Godgegewe voorreg is. Leef dit ten volle uit met die talente wat aan jou gegee is! S Elmarie Cronje is die Redakteur van Senwester. Alfonso se gewasse word onder besproeiing verbou. Senwester, Februarie

5 hoofstorie internet 9 Ofskoon die totale vreemde faktorkoste (hoofsaaklik fi nansierings kos te) met nagenoeg 74% toegeneem het, is die totale aanwending van vreemde kapitaal steeds laag (sien skuldlasverhouding) wat, tesame met bogenoemde faktore, bygedra het dat die BW:BPW-verhouding met n verdere 26% toegeneem het. Rentabiliteit Ten einde te bepaal of vermelde toename in netto boerderyinkomste en boerderywins oor tyd wel tot die algehele verbetering in boerderyprestasie gelei het, moet dit in verband gebring word met die totale kapitaal en eie kapitaal aangewend in die boerdery, sowel as die koste daarvan. Hiervoor word inligting Tabel 5: Opbrengs op totale en eie kapitaal belê in die boerderyonderneming. Produksieseisoen 2005/ / / 2008 Opbrengs op totale kapitaal (Ro) 14% 21% 30% Opbrengs op eie kapitaal (Re) 10% 26% 41% Finansiële hefboom (Re/Ro) 0,77 1,18 1,29 vanuit beide die balansstaat en inkomstestaat gebruik. Uit Tabel 5 blyk dit duidelik dat die tersaaklike boerderyeenhede (op n gemiddelde basis) die afgelope twee seisoene uitsonderlik goed presteer het. Die opbrengs op totale kapitaal aangewend was in reële terme beduidend bo die heersende infl asiekoers (4,6% 6,5%) op daardie tydstip, terwyl die opbrengs op eie kapi taal baie goed vergelyk (inteendeel, in 2007/2008 aansienlik hoër) met opbrengste verlang op beleggings met n veel hoër risikoprofi el as droëland-saaiboerdery. Die fi nansiële hefboomverhouding van >1 dui daarop dat die beperkte hoeveelheid vreemde kapitaal wat in die ondernemings belê is, voordelig aangewend is. Die goeie winste van die afgelope drie jaar verklaar dan ook grootliks waarom produsente bereid is om toenemend meer vir Tabel 6: Inkomstestaat en rentabiliteitverhoudings (%) per distrik vir die 2007/2008-somerproduksieseisoen. Distrik hoëpotensiaal saaigrond in onder andere dié distrikte te betaal. Bo-gemiddelde mielie- en sonneblomopbrengste van onderskeidelik 7 t/ha en 2,3 t/ha kan as die vernaamste rede aangevoer word vir die meer gunstige verhoudings of prestasie van die deelnemende boerderye in die Hoopstad- en Bultfontein-distrikte. Hierdie prestasies is bereik met n hoër gemiddelde skuldlasverhouding en laer persentasie belegging in direk pro duk tiewe bates in vergelyking met die ander distrikte. n Verdere rede is dat hierdie boerderye ietwat beter daarin kon slaag om hul vaste produksiekoste oor die groter aantal hektare (mielies) te versprei (ekonomie van grootte) in vergelyking met die vorige seisoen se oppervlakte-aanplantings. Samevatting Doeltreffende fi nansiële bestuur vereis die toepas van gesonde besigheidspraktyke. Prestasie kan slegs bepaal en gemeet word deur die fi nansiële jaarstate van die agribesigheid oor tyd te ontleed en die resultate teen eie historiese prestasie, bewese ervaringsnorme en die prestasie van vergelykende boerderyeenhede te evalueer. Volhoubare prestasie in droëland-saaiboerdery vereis onder meer n deurgaans konserwatiewe benadering teenoor die aanwending van vreemde kapitaal, n gesonde TPK:BPW-verhouding, asook die deurlopende strewe na n verbetering in produk sie peile per oppervlakte-eenheid. Dit word weer eens beklemtoon dat vermelde resultate onder oorwegend gunstige boerdery-omstandighede behaal is en waarskynlik nie op hierdie vlakke sal voortduur nie (alles beweeg in siklusse). Dit bewys egter wat met n optimale kapitaal struktuur vermag kan word ten tye van gunstige marken klimaatsomstandighede en behoort derhalwe vir ander soortgelyke tipe boerderye as aansporing te dien. S Bron: Finansiële data verkry vir verwerking vanaf EKON Bestuursburo. Johan du Toit is die Bestuurder van Senwes se Landboudiensteafdeling. Vir meer inligting, stuur n e-pos na johan.dutoit@senwes. co.za of skakel hom by (018) of * Om te meet, is om te weet Deel 1, het in die Oktober 2008-uitgawe van die Senwester verskyn. Bothaville Wesselsbron Theunissen Hoopstad Bultfontein Verhouding Vaste koste as % van TPK Veranderlike koste as % van TPK TPK as % van BPW NBI as % van BPW BW as % van BPW Ondernemingsrentabiliteit (Ro) Rentabiliteit op eie kapitaal (Re) Finansiële hefboom (Re/Ro) 1,05 1,22 1,04 1,54 1,62 12 Senwester, Februarie 2009

6 internet landbou in praktyk Jasper Dreyer Grond is die belangrikste hulpbron wat bepaal wat op die plaas geproduseer kan word. Omdat n produsent n bestaan uit sy grond moet maak, word hy gedwing om soveel kennis moontlik daaroor in te win. Die kwantifi sering van grond as hulpbron gee dan ook aanleiding tot die bepaling van al die moontlike bedryfstakke, hul kombinasie en die omvang daarvan. Grondprofiel Die meeste mense is bekend met die horisontale dimensie van grond, naamlik die oppervlakte wat ons kan sien. Maar nie almal is bewus van of dink aan die derde dimensie van grond wat ons nie kan sien nie, naamlik die diepte daarvan. Hierdie derde dimensie bevat baie van n grond se mees interessante eienskappe. Op n sekere diepte onder die oppervlakte verander die grond na moedermateriaal en onverweerde geologiese materiaal. Hierdie verandering kan geleidelik of duidelik (abrupt) wees. Grondkundiges noem hierdie driedimensionele grondeenheid n pedon. Dit is die kleinste eenheid van die grondmantel wat nodig is om die grond te beskryf, klassifi seer en te monster om sodoende die geaardheid en die rangskikking van sy horisonte te beskryf. Vir gewasproduksie klassifi seer Senwes Landboudienste grond tot op n diepte van 2,5 meter, tensy daar n beperkende laag is wat vlakker voorkom. Figuur 1 is n foto van n grondprofi el. Die boonste deel van n pedon (grondprofi el), bokant die moeder materiaal waarin die prosesse van grondvorming werksaam is, staan bekend as die solum. In volwasse grond sluit die solum die A- en B- horisonte in. Gewoonlik verskil die eienskappe van die materiale in hierdie horisonte baie van dié van die onderliggende moedermateriaal. Die lewende wortels en ander plant- en dierkenmerke van die grond is hoofsaaklik tot die solum beperk. Grond is nie eenvormig in diepte nie en bestaan uit verskillende lae wat grondhorisonte genoem word. n Grondhorison is n laag A Horison B Horison C Horison Figuur 1: Foto van n grondprofiel met verskillende horisonte. grond of grondmateriaal ongeveer parallel met die landoppervlak wat van die naasliggende geneties verwante lae verskil. Dit sluit fi siese, chemiese en biologiese kenmerke in, soos kleur, struktuur, tekstuur, digtheid, soorte en getalle organismes wat teenwoordig is, asook die suurheid- of alkaliniteit-graad. In Tabel 1 word die name en eienskappe van die belangrikste grondhorisonte gegee. Hierdie kriteria of eienskappe het elk n unieke persoonlikheid, met sekere belangrike gedragseienskappe wat daaruit afgelei kan word. Dit is dan ook noodsaaklik om te verstaan wat bedoel word met hierdie eienskappe, waarvan die belangrikheid nie oorbeklemtoon kan word nie. 15 Tabel 1: Diagnostiese of meester horisonte. Diagnostiese horison O A E B C R Horison kenmerke en eienskappe n Oppervlaklaag bestaande uit organiese materiaal. Anorganiese horison aan die oppervlak of net onder n O-horison. Donkerkleurig weens die vermenging van gehumifi seerde organiese materiaal met anorganiese fraksies. Liggekleurde anorganiese horison waarin die mees kenmerkende eienskap die verlies van klei, yster of aluminium is, met gevolglike konsentrasie van weerstandbiedende sand en slikdeeltjies. Horison wat gevorm word onder n A-, E- of O-horison. Word gekenmerk deur die uitwissing van die oorspronklike rotsstruktuur en n konsentrasie van silikaatklei, yster, aluminium, humus, karbonaat of gips. Ongekonsolideerde materiaal wat nog min deur grondvormingsprosesse beïnvloed is. Harde rots. Senwester, Februarie

7 internet Ramondé Odendaal Finansiële bestuur kan winsgewendheid verhoog Die doel van finansiële bestuur is om vol doen - de kapitaal teen die laagste moontlike koste beskikbaar te stel. Sodoende kan kapitaal doeltreffend aangewend word om maksimum waarde tot die boerdery toe te voeg, met die laagste risiko vir die volhoubare voortbestaan van die boerdery. Die moderne produsent funksioneer in n vinnig-veranderende wêreld. Om n boerdery te bestuur verg geweldige dag-tot-dag insette van die produsent. Raak n produsent egter té betrokke by die aktiwiteite, kan hy een van die belangrikste aspekte van sy bedryf, sy fi nansies, afskeep. Finansiële bestuur is nie net die skakel tussen al die aksies op die plaas nie, dit is die instrument wat help dat die boerdery doeltreffender kan funksioneer. Dit is n proses wat die produsent in staat stel om op die winsgewendste en maklikste manier en met die minste risiko sy beplande doelwitte te bereik. Sonder voldoende kapitaal om aan die behoeftes van die onderneming te voldoen in die kort, medium en lang termyn, sal alle aksies tot stilstand kom. n Mens moet ook besef daar is geen sin daarin om kapitaal beter te probeer benut indien die ander produksiefaktore, soos grond, arbeid en die fi sieke bestuur, nie optimaal aangewend word nie. Finansiële bestuur kan dus in kort gedefi nieer word as die aktiwiteit wat omsien na al die fi nansiële behoeftes van die boerdery. Voorbeelde van fi nansiële bestuur in boerdery sluit in: Die bestuur van bestuursinligtingstelsels, wat rekordhouding en fi nansiële state insluit; Die ontleding van boerderyresultate (om te meet, is om te weet); Finansiële beplanning en begrotings (kontantvloei en vertakkingsbegrotings); Die verkryging van fi nansiering en krediet; en Belastingbeplanning. Omdat die veld van fi nansiële bestuur so wyd is, word slegs die funksie van fi nansiële beplanning en begrotings aangeraak. Besteding en beplanning Ten einde geld te kan maak, is dit nodig om geld te spandeer. Dit is egter belangrik om te weet hoe om die geld te spandeer en nog meer om rekord te hou van hoe geld gespandeer is. Hiervoor is n doeltreffende rekordhouding nodig. Die wyse van rekordhouding sal bepaal word deur die omvang van die bedryf. Die doel moet wees om bestuursinligting tydig en akkuraat te verskaf. Deur slegs staat te maak op die inligting wat jaarliks van die boekhouer ontvang word (wat in baie gevalle nie intyds is nie), kan gevaartekens te laat geïdentifi seer word, wat groot kontantvloei-druk op die boerdery kan plaas. Bestuursinligting moet intyds wees, gereeld bygewerk word en beskikbaar wees om prestasie te kan meet. Vir beplanning is die opstel van n kontantvloei-begroting nood saaklik. Kontantvloei beteken wanneer en hoeveel geld invloei deur verkope en wanneer insetmiddele (of uitgawes) betaal moet word. n Kontantvloei-begroting word gewoonlik oor n tydperk van 12 tot 18 maande opgestel en is n geskrewe plan vir toekomstige optrede wat uitgedruk word in fi siese, sowel as fi nansiële eenhede. Die gebruik van historiese gegewens, aannames, voor uitskou ings en ondervinding is belangrike hulpmiddels vir die opstel van die begroting. Teken aannames met redes aan vir toekomstige verwysing. Die bruikbaarheid van die begroting gaan baie afhang van die korrektheid en realisme waarmee die begroting opgestel word. Individuele vertakking-begrotings (soos vir mielies) kan opgestel word en dan geïntegreer word in die fi nale begroting. Om n kontantvloei-begroting aan die begin van elke fi nansiële jaar of produksieseisoen op te stel, is noodsaaklik. Die produsent kan dit gebruik vir fi nansieringsdoeleindes en dit is n belangrike meet-instrument om werklike uitgawes te meet. Vergelyk werklike uitgawes met begrotingaannames dit is die beste metode om gevaartekens vroegtydig te identifi seer. Aanpassings kan dan gemaak word en alternatiewe aksies in plek gestel word. Neem die vaste koste-struktuur in ag wanneer n kontantvloeibegroting opgestel word. (Dit is items soos lone, elektrisiteit en telefoonkoste.) Dikwels word dit geïgnoreer of as onbelangrik beskou, maar dit is hierdie klein jakkalsies wat groot skade kan aanrig indien dit nie korrek bestuur en gemeet word nie. Beplan ook vir huishoudelike uitgawes en spesifi seer hierdie uitgawes apart van die boerdery. Die kontantvloei-begroting gee dus vir die produsent n duidelike prentjie van hoe hy sy boerdery moet beplan of aanpas, veral gedurende die maande waarin sy fi nansiële posisie swak is. Dit is egter noodsaaklik dat n produsent n maklike en bruikbare rekordhoudingstelsel volg om n kontantvloei op te stel en te kontroleer. Hulpmiddels beskikbaar vir finansiële bestuur Maak gebruik van rekenaartegnologie. Daar is verskeie sagteware-pakkette beskikbaar wat produsente behulpsaam kan wees met die bestuursfunksie in die boerdery. Indien jy nie jou eie rekordhouding doen nie en gebruik maak van n boekhouer, kan n verslag aangevra word waarmee aankope gekontroleer kan word. Gebruik hierdie intydse inligting om begrotings te vergelyk. 14 Senwester, Februarie 2009

8 landbou in praktyk 13 Grond word gevorm deur die verwering van rots, sedimente en ander geologiese materiaal deur n kombinasie van chemiese, fi siese en biologiese prosesse. Die grondvormingsproses staan ook bekend as grondgenese of pedogenese. Grondgenese behels, in kort, die verkleining van die moedermateriaaldele, die herrangskikking van minerale dele, die byvoeging van organiese materiaal, die verandering van die tipe minerale en die vorming van horisonte en klei. Bogenoemde proses van grondvorming vind deurlopend plaas en binne die raamwerk van vyf grondvormingsfaktore. Die faktore wat die tempo van grondvorming en die fi nale grond bepaal is: moedermateriaal, klimaat, die biologiese faktor, topografi e en tyd. Hierdie faktore werk almal saam in n verskeidenheid van kombinasies om n reeks van oneindige verskillende grond te vorm. Die klimaatsone waaronder grond aangetref word, beïnvloed ook grotendeels die gedrag en potensiaal van die verskillende grond. So kan n spesifi eke stuk grond onder sekere reënvaltoestande (sekere klimaatsone) baie goeie potensiaal hê, terwyl dit weer in n ander klimaatsone dalk as n marginale grond beskou kan word. Dieselfde geld vir n grond wat n hoë besproeiingspotensiaal het, maar nie noodwendig n hoë potensiaal vir droëlandproduksie het nie. Hierdie is n belangrike aspek wat altyd in gedagte gehou moet word tydens die beoordeling van grond. Waterhuishouding en die beskikbaarstelling van water aan gewasse speel die grootste rol in die produksiepotensiaal van die verskillende grondsoorte onder droëlandgewasproduksie. Die waterhuishouding van grond word grootliks bepaal deur veral twee faktore, naamlik die diepte en klei-inhoud van die grondlae. Hoe dieper die grond is, hoe groter sal die waterhouvermoë wees (afhangend van die onderliggende materiaal en die kleiinhoud van die ondergrond). Soos n grondlaag se klei-inhoud verhoog, so neem die grondlaag se vermoë om vog op te gaar ook toe. Aan die ander kant moet n mens ook in gedagte hou dat, soos wat die klei-inhoud van bogrond toeneem, so verminder die infi ltrasietempo en verhoog die tempo van afl oop. Dus is daar minder water beskikbaar om opgeneem te word. Diep sandklei-grond sal gevolglik meer grondwater opgaar as sanderige grond met dieselfde diepte. Senwes Landboudienste het n span kundiges om die produsent te help om sy grond te identifi seer en die grondpotensiaal daarvan te bepaal. Die dienste sluit grondkartering en grondmonsterneming op vaste ruitpatroon-basis in. Die inligting wat hieruit verkry word, word gebruik om grondkaarte, verwagte opbrengs potensiaalkaarte en plantvoedingskaarte op te stel. S Verwysings: BUCKMAN, H.O. & BRABY, N.C.: The nature and properties of soils. 6th edition. New York: Macmillan. SINGER, M.J. & MUNNS, D.N.: Soils: an introduction. 2nd edition. New York: Maxwell Macmillan. VAN DER WATT, H.V.H. & VAN ROOYEN, T.H.: n Verklarende woordeboek vir grondkunde. Pretoria: Die Grondkundevereniging van Suid-Afrika. Jasper Dreyer is n Grondkundige by Senwes Landboudienste in Klerksdorp. Vir navrae oor die artikel, skakel hom by of stuur n e-pos na: jasper.dreyer@senwes.co.za. 14 Skakel in by studiegroepe en vergelyk syfers met mekaar. Hierdeur kan kontantvreters gou uitgewys word en regstellings gedoen word. Maak gebruik van kundiges. Senwes beskik oor n volledige Landboudienste-span wat behulpsaam kan wees met die fi nansiële beplanning en ander fasette van die boerdery. Kommunikeer gereeld met jou kredietbestuurder en indien daar alternatiewe beplanning nodig gaan wees, bring dit betyds onder sy aandag sodat die nodige aksieplanne in werking gestel kan word. Elke boerdery is uniek en daar is geen wonderresep wat sukses in fi nansiële bestuur kan waarborg nie. Die basiese praktyke, hulpmiddels en prosedures is dus van belang, sodat elke ondernemer kan probeer om sy probleme suksesvol te hanteer. Dit is die taak en plig van elke boerderybestuurder wat erns met boerderybestuur het om kennis te dra van die fundamentele beginsels van fi nansiële bestuur én om dit te implementeer. S Verwysings: Boerderybestuur: Finansiële beplanning, ontleding en beheer: MJ van Reenen en A de K Marais Die ABC van boerderybestuur: Koos Coetzee Finansiering en die boer n Finansiële bestuursgids vir boere: Standerd Bank Ramondé Odendaal is n Senior Landbou-ekonoom by Senwes Land bou dienste. Vir navrae, stuur n e-pos na ramonde.odendaal@ senwes.co.za of skakel haar by (018) Senwester, Februarie