Erika Murray-Theron. Stippellyn

Transcription

1 Erika Murray-Theron Stippellyn FA Stippellyn setting.indd 3

2 Eerste uitgawe in 2014 deur Tafelberg-Uitgewers, n druknaam van NB-Uitgewers n afdeling van Media24 Boeke (Edms.) Bpk. Heerengracht 40, Kaapstad E.I. Theron Alle regte voorbehou Geen gedeelte van hierdie boek mag sonder die skriftelike verlof van die uitgewer gereproduseer of in enige vorm of deur enige elektroniese of meganiese middel weergegee word nie, hetsy deur fotokopiëring, skyf- of bandopname, of deur enige ander stelsel vir inligtingsbewaring of -ontsluiting Bandontwerp en tipografiese versorging deur Michelle Staples Gedruk en gebind deur Interpak Books, Pietermaritzburg, Suid-Afrika Produkgroep afkomstig van goed bestuurde bebossing en ander beheerde bronne. Eerste uitgawe 2014 ISBN: ISBN: (epub) ISBN: (mobi) FA Stippellyn setting.indd 4

3 Hoe het dit begin? Terwyl sy probeer onthou, skuif dit steeds verder van haar af weg. Daarby het die nóú n terug werkende effek op tóé. Elke nuwe dag verander hoe alles uiteindelik afgeloop het en plaas dit wat voorafgegaan het in n nuwe lig. Meneer N se dood was nie die begin nie. Nee. Dit was ook nie n slot nie. Behalwe vir hom, natuurlik. Vir hom was dit n slot. FA Stippellyn setting.indd 5

4 1 Daardie oggend word Lana wakker voordat die wekker lui. Sy lê nog ʼn rukkie met opgetrekte bene, handpalm onder die wang, ingeskulp in die warmte van haar bed. Soos altyd moet sy haarself ʼn bietjie staal voor sy reg is om die dag aan te durf. Toe draai sy op haar rug en strek haar arms en bene; sy vind met haar vingertoppe en tone die koel uithoekies van die bed. Sy registreer die fyn tekstuur van die katoenlakens. Sy het ʼn swakheid vir mooi linne omdat dit ʼn weelde is wat sy lank nie geken het nie. Dit is ook haar antwoord op die duisend keer dat sy al in haar lewe hospitaalbeddens moes oortrek met utilitêre, plankagtige lakens en treklakens wat na wassery ruik. Dis nog donker, maar Pretoria se vroegoggendver keer dreun al ononderbroke. Sy verbeel haar soms dat die gedruis dié van die see is. In die palmboom ver onder die hoë woonstelvenster tjilp ʼn paar stadsmossies. Opstaantyd. Klaar gelê. Sy skrik, want die wekker het begin skel voor sy dit vroegtydig kon dooddruk. Nou moet sy gou maak: badkamer toe gaan, gesig was, haarself regkry, iets eet. Sy kan dit alles amper gedagteloos doen. Sy dink eer der aan wat by die werk voorlê: ʼn nuwe langtermynopname, altyd moeilik omdat dit soveel emosie behels, 7 FA Stippellyn setting.indd 7

5 nie net by die onseker en verwarde pasiënt nie, maar ver al ook by die familie. Maar sy verwag nie dat die dag op enige manier sal verskil van al haar ander vol en verant woordelike dae nie. Voor sy haar skouersak en motorsleutels neem, kyk sy vir oulaas of sy reg lyk. Sy is netjies in haar verpleeguniform: die donkerblou langbroek, die blou oopknooptrui oor die wit hemp met die kraag en die donkerrooi epoulette. Haar hare is agter haar kop vasgemaak. Sy dra min grimering. Sy weet dat sy strenger en ontoegankliker lyk as wat sy is en dat iets aan haar voorkoms ander soms intimideer, maar sy kan niks daaromtrent doen nie. Party keer staar sy in die spieël om te probeer uitmaak waar dit lê. Dalk het dit te make met haar lengte, die bietjie somberheid van haar donker oë, haar swaar ooglede. Mis kien lees mense haar sosiale ongemak as meerderwaardigheid. Sy stoot haar voordeur se veiligheidshek met ʼn klein metaalagtige gekletter agter haar toe, draai die sleutel twee maal in die slot en staan dan eers stil, haar hand op die reling, en kyk in die trapskag af. Die trap wentel sewe verdiepings ver na onder, dit vou al hoe nouer om homself tot waar die reghoekige opening soos ʼn skoendoos lyk. Eienaardig dat diepte jou kan aantrek en ter selfdertyd jou maag laat draai. Soggens kies sy die trap, nie net uit vrees vir die donker en beknoptheid van die hysbak as ʼn kragonderbreking haar daarin vaskeer nie, maar omdat sy dan ook nie by die kliniek sal kan uitkom nie. Haar bene is sterk en nog jeugdig genoeg, haar asem jaag nie, haar voete is gemaklik in haar werkskoene. Om 8 FA Stippellyn setting.indd 8

6 en om na onder. Sy daal áf. Op ʼn trap lê n leë tjipspakkie, sy buk om dit op te tel, en ʼn beeld uit ʼn film wat sy jare gelede gesien het, kom by haar op. Dit speel in Rio de Janeiro af. Sy onthou die karnavaltonele, en die swart Orpheus wat sy Eurydice die onderwêreld in volg, af en af en af met ʼn stel trappe, met iewers ʼn figuur met ʼn besem wat derduisende swewende velle papier probeer saamvee: die name en besonderhede van verlore mense. Buite vou Lana haar arms om haar lyf: dis maar die begin van Mei, maar daar is al ʼn goeie knyp in die lug. Sy wil die tjipspakkie in een van die ry asblikke langs die woonstelgebou gooi, besef dan dat die pakkie nie heeltemal leeg is nie. Sy aarsel voordat sy die asblikdeksel daarop laat terugsak. As jy met min grootgeword het, blý dit teen jou grein om kos weg te gooi. Maar wanneer die asblikke vanaand uitgestoot word straat toe vir môre se vuilgoedverwyderaars, sal van die vergaderaars wat snags of donkeroggend verbykom om dit vir karton en verkoopbare artikels te fynkam, wel daarop afkom. So troos sy haarself. Soos elke oggend is sy verlig dat haar ou wit Toyota nog op die woonstel se oop parkeerterrein is. Haar motor huis is stampvol meubels en gestapelde bokse wat sy vier maande gelede van haar ma se huis laat aanry het. Toe sy wegtrek, steek sy al haar hand uit na die knoppie van die motorradio. Dis op die klassiekemusiekstasie gestel. ʼn Deel van Bach se Goldberg-variasies, Glenn Gould, herken sy dadelik. Maar die musiek word onderbreek deur die dag se eerste verkeersverslag en daarna die vroegoggendnuus. Sy het nie eintlik krag 9 FA Stippellyn setting.indd 9

7 hiervoor nie, maar luister tog na die dag se vraggie internasionale ongedurigheid en moles. Israelse troepe wat sou onttrek, sit steeds in Libanon. n Wolk van korrupsie hang om die kop van die Israeliese eerste minister. Rewolusionêre magte in Sierra Leone het honderde VN-soldate gevange geneem, van hulle is dood. Rebelle het twee Suid-Afrikaners in die Filippyne ontvoer. Hul storie vang haar aandag vas omdat sy haar met hulle kan vereenselwig. Strydom nogal haar ma se nooiensvan. Hoe moet dit wees om die een dag bederf en versorg in n poskaart- idilliese omgewing vakansie te hou, met skoon onderklere in jou tas en n boek langs jou hotelbed en jou lipstiffie en donkerbril in jou handsak, en die volgende dag sonder bedekking in die oopte op die grond te slaap, uitgelewer aan die duister agendas van vegters met gewere, létterlik nie van jou lewe seker nie? Hoe is oorlog regtig? Dis die begin van ʼn splinternuwe eeu, maar niks klink juis anders as voorheen nie, dink sy. Miskien bewys dit maar net hoe die mensdom inherent is. Selfs in die kliniek waar sy werk, op die oog af ʼn hawe van rustigheid, waar dood en oorlewing nie aan geweld van buite gekoppel is nie, merk sy die tekens daarvan. Die aggressiewe selfsug van party oumense se eise, die fokus op die ék. Die sekuriteitsman by die kliniek se hek groet haar met ʼn glimlag. So vroeg in die oggend is haar gewone parkeerplek onder ʼn karobboom nog oop. Bekend is die knars van die gruisklippies onder haar voete, die sementpaadjie en die skuinste vir rolstoele, die glasvoordeur van die aftreeoord, die roomkleurige vloer teëls in die 10 FA Stippellyn setting.indd 10

8 portaal, die dienskamer met die matrone se kantoor langsaan, die skrape en duikies op die metaaldeur van die hysbak. En dan, wanneer sy op die amper oorverwarmde derde verdieping uitklim, die intensiewe reuk van hospitaal en oumense. Dit is haar wêreld. Sy is hoof van die dagpersoneel, wat bestaan uit nog n verpleegster, drie hulpverpleegsters en die twee skoonmakers. By die toonbank kyk die groot, tam, permanent gekrenkte nagsuster, Rita, opsigtelik na haar horlosie. Lana is nie laat nie. Sy trek onverstoord haar trui uit en bêre dit en haar handsak in haar sluitkassie in die dienskamer voordat hulle saam die nagregister afteken en Rita huis toe kan gaan. Toe sy alleen is, kyk sy die register nog ʼn keer noukeurig deur voordat sy haar oggendronde by die pasiënte doen. Hier, tussen die arme kwesbares, word sy spontaan en warm. Word haar stem laer, kan sy troos en paai en aanmoedig en gerusstel en terg. Ouderdom intimideer haar nie en versper ook nie haar pasiënte se menslikheid nie. Sy het nogtans gunstelinge. Sy bêre meneer Nicolić se hoekkamer vir laaste. Hy herinner haar aan iemand, maar sy weet nie aan wie nie. Hy raak haar, hy haal iets besonders uit haar. Dalk omdat sy beroerte dit vir hom onmoontlik maak om vir enigiets te vra, is sy skerper ingestel op sy gemak of ongemak. Dit is sy gordyne wat sy self verstel sodat die somerson nie in sy oë skyn nie, sodat die wintersonnetjie na binne kan straal, sodat hy die esdoringboom in die tuin beter kan sien. Dit is aan hom dat sy liefderik raak: aan sy skouer, aan sy hand, aan sy kop. Dit is hy wat die diepste klank uit haar roep. 11 FA Stippellyn setting.indd 11

9 Daarom staan sy verstar in sy kamerdeur toe sy sien wat gebeur het. Haar hand gaan van skrik na haar bors. Haar vingers raak aan haar naamplaatjie, aan die ogies van die skêr in haar bosak. Sy voel die vol sagtheid van haar borste onder haar voorarm. Klein, bekende sensasies, n gerusstelling. Sy is nie ongewoond aan dood nie. So vanselfsprekend en natuurlik soos geboorte in n kraamafdeling, is die teenwoordigheid van dood hier. In die sorgsentrum gaan dit nie gewoonweg om ouderdom nie. Ekstreme ouderdom is iets anders. ʼn Aparte menslike stadium. Daar is geen versagting, geen eufemismes vir die aftakeling en vernedering daarvan nie. Dikwels wonder sy hoe jy mense se blootstelling daaraan moet beskryf. Sê jy byvoorbeeld iemand word die slagoffer van ouderdom? Kan jy sê dat iemand aan ouderdom ly? Meneer Nicolić sou binnekort vier en negentig geword het. In die maande wat hy in die kliniek was, het van die ander personeel begin om hom in sy sprakeloosheid soos n kind te behandel, om in verkleinwoordjies met hom te praat. Nooit sy nie. Nou lê hy op sy rug in ten volle herstelde waardigheid. Sy kyk na sy profiel en soek die regte woord daarvoor. Hoogheid. Wat n indrukwekkende ou man is hy nie, ten spyte van die gevlekte, perkamentgeel vel wat oor sy gesig en skedel en oor sy lang hande span. Sy sien die vorm van sy kop, sy prominente wangbene, die streng kromming van sy neus, die skoon vlakke van sy slape en wange. Sy oë is met finaliteit toe, sy mond effens oop. Sy bene is reguit gestrek, sy hande lê oorkruis op sy bors asof hy ander die moeite wou spaar om hom uit te lê. 12 FA Stippellyn setting.indd 12